Βιβλιοπαρουσίαση: “Ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα” (ἀγγλικὴ μετάφραση)

Δημοσιεύουμε τὴν βιβλιοκριτικὴ ποὺ ἀσκήθηκε στὸ βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου μας κ. Ἱεροθέου “Ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα” (στὴν ἀγγλικὴ μετάφραση) ἀπὸ τὸ περιοδικὸ Divine Ascent, τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ ἔκδοση τοῦ Μοναστηριοῦ St. John of Shanghai and San Francisco, στὶς Η.Π.Α.

Νὰ σημειώσουμε ὅτι τὰ βιβλία τοῦ Σεβασμιωτάτου ἔχουν μεγάλη κυκλοφορία καὶ προκαλοῦν μεγάλες συζητήσεις στὸν Νέο Κόσμο. Μιὰ “γεύση” τῶν συζητήσεων καὶ “ζυμώσεων” ποὺ γίνονται μᾶς δίδεται μὲ τὸ ἄρθρο αὐτό.

Τὸ συγκεκριμένο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ δημοσιεύθηκε τὸ 1997, ἀλλὰ μόλις πρόσφατά μας γνωστοποιήθηκε.

Μετάφραση (βιβλίου): Esther Williams
Παρουσίαση: Elias Sam Voung, περιοδικὸ Divine Ascent, τεῦχος 2

“Μετά σοφίας οἰκοδομεῖται οἶκος καὶ μετὰ συνέσεως ἀνορθοῦται μετὰ αἰσθήσεως ἐμπίμπλανται ταμιεία ἐκ παντὸς πλούτου τιμίου καὶ καλοὺ” (Παροιμ. κδ', 3-4)

Τὸ 1963 ὁ Τιμόθεος Ware (νῦν Ἐπίσκοπος Κάλλιστος) δημοσίευσε ἕνα βιβλίο ποὺ προοριζόταν νὰ γίνη ἕνα γιὰ τὴν ἐποχὴ κλασικὸ βιβλίο, σπάνιο γιὰ τὸ θρησκευτικὸ κλίμα. Αὐτὴ ἡ ἐργασία “Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία” ἦταν ὑλικὸ ποὺ εἶχε συγκεντρωθῆ γιὰ διδακτορικὴ διατριβὴ στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης. Γενικές, καλὰ ὀργανωμένες πληροφορίες προσφέρονταν σὲ ἕνα πρόχειρο - ἀλλὰ οἰκεῖο σκιαγράφημα τοῦ θέματος αὐτοῦ. Μετὰ τὸ πέρας τοῦ βιβλίου ὁ ἀναγνώστης αἰσθανόταν μιὰ μοναδικὰ προσωπική, ἀκόμη στενὴ ἑνότητα μὲ τὴν ἀρχαία Ἐκκλησία. Αὐτὸ συνέβη 37 χρόνια πρὶν καὶ πάρα πολλοὶ βρῆκαν τὸν δρόμο τους στὴν Ὀρθοδοξία διαβάζοντας αὐτὸ τὸ βιβλίο.

Ἀλλὰ παρ’ ὅλες του τὶς ἀρετές, ὁ Κάλλιστος Ware ἔκανε μόνον ὑπαινιγμοὺς τῶν πνευματικῶν θησαυρῶν ποὺ κείτονται πέρα ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια. Ἔδειξε τὴν ὀμορφιὰ καὶ δύναμη τῆς ἱστορικῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, τὴν ἀνάσταση, τὴν πτώση καὶ πάλι ἀνάστασή της, τὶς μάχες της μὲ ψευδοδιδασκάλους καὶ διδασκαλίες, τὰ μύρια προβλήματα καὶ τὴ λύση τους. Στὸ τέλος, σχεδίασε ἕνα εἶδος πνευματικῆς ἱστορίας γιὰ τοὺς διανοουμένους, ἕνα βιβλίο καλὰ προσαρμοσμένο στὴν πλούσια σὲ πληροφορίες κουλτούρα τῆς Δύσης. Προσέφερε μιὰ ματιὰ στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου καὶ ἔκανε κάποια αἴσθηση στὸ οὐσιῶδες ὑλικό της ἱστορίας.

Ἀπ’ ἐναντίας “Το Ἐκκλησιαστικὸ Φρόνημα” εἶναι ἕνα διαφορετικὸ εἶδος βιβλίου... Ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος ἔχει ἀκολουθήσει μιὰ ἄλλη σχολή, τὴν σχολὴ τοῦ πνεύματος ποὺ βάδισε στὶς παραδόσεις, ποὺ ἔχουν διαμορφωθῆ μέσα ἀπὸ τὴν ἐσωτερικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας γιὰ πάνω ἀπὸ 2000 χρόνια. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος ἀνοίγει μιὰ ἄλλη σφαίρα ὅπου ὁ χρόνος δὲν ἀλλάζει τὴν Ἀλήθεια καὶ ἡ βασιλεία τοῦ οὐρανοῦ ἀποκαλύπτεται.

Στὴν αἴτηση νὰ μιλήση τί σημαίνει “Ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα” ὁ Μητροπολίτης ἄρχισε μὲ τὴν ἀναφορὰ στὸν ἁπλὸ ὁρισμό: “ἂν ἀνοίξουμε τὸ λεξικὸ στὴν λέξη “φρόνημα” θὰ δοῦμε ὅτι σημαίνει σκέψη, διανόηση, ἐπιθυμία, γνώση, ἰδεολογία κλπ. Στὴν Βιβλικοπατερικὴ Παράδοση ὅμως φρόνημα εἶναι κάτι βαθύτερο. Δὲν ἐξαντλεῖται στὴν ἐπιφάνεια, ἀλλὰ προχωρεῖ στὸ βάθος. Δείχνει τὴν ὅλη ἀτμόσφαιρα ποὺ διακρίνει τὸν ἄνθρωπο, τὸν ἰδιαίτερο τρόπο ζωῆς καὶ ἀκόμη περισσότερο τὴν στάση τὴν ὁποία λαμβάνει σὲ διάφορα θέματα”.

Κάνοντας αὐτὲς τὶς διευκρινίσεις, ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος ἀναγνωρίζει τὴν διπλὴ λειτουργία τῆς ψυχῆς ποὺ ζητᾶ νὰ παρατηρῆ καὶ νὰ γνωρίζη τὸν κόσμο καὶ τὸν Δημιουργό της. Ἀπὸ τὴ μιὰ μεριὰ ἡ ψυχὴ πρέπει νὰ ἀναγνωρίζει καὶ νὰ ἐπεξεργάζεται τὶς ἐντυπώσεις ποὺ δέχεται ἀπὸ τὴν ὑλιστικὴ πραγματικότητα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ὅμως, ἡ ψυχὴ πρέπει νὰ βρῆ ἕναν τρόπο νὰ γνωρίση καὶ νὰ ἔλθη σὲ κοινωνία μὲ τὸν Ἕνα ποὺ τὴν δημιούργησε καὶ τοῦ Ὁποίου οἱ ἐνέργειες εἶναι ἄκτιστες καὶ (τοῦ Ὁποίου) τὰ δικαιώματα εἶναι στὸν κόσμο τῶν ἀοράτων ἀξιῶν ποὺ δὲν βλέπονται καὶ κατοικοῦν στὰ κτιστὰ βάθη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς.

Παίρνοντας αὐτὸ τὸ ἔξυπνο ἀλλὰ ἁπλὸ βῆμα ἡ συζήτηση προχώρησε σὲ τέτοιο ἐπίπεδο ὅπου ἡ ψυχὴ μπορεῖ καθαρὰ νὰ ἀναγνωρισθῆ καὶ νὰ γαλουχηθῆ. “Πάση φυλακὴ τήρει σὴν καρδία ἐκ γὰρ τούτων ἔξοδοι ζωής” (Παροιμ. δ', 23).

Γιὰ τὸν Μητροπολίτη φρόνημα εἶναι “ὅλη ἡ ἀτμόσφαιρα, ὅλος ὁ τρόπος ζωῆς ποὺ ἐμπνέεται ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα... ὅλη ἡ νοοτροπία ποὺ ἐπικρατεῖ στὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ζῆ καὶ ἀπὸ τὴν σχέση ποὺ ἔχει μὲ τὸν Θεό. Καί, κατὰ κυριολεξία, ἂν ὁ νοῦς εἶναι σκοτισμένος, τότε ὅλο το φρόνημα εἶναι σαρκικό. Ἂν ὅμως ὁ νοῦς εἶναι φωτισμένος, ποὺ σημαίνει ὅτι ἔχει τὸ Ἅγιον Πνεῦμα μέσα του, τότε ὅλο το φρόνημα εἶναι φρόνημα πνεύματος καί, φυσικά, φρόνημα ἐκκλησιαστικό”.

Ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος στηρίζει τὸ “Ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα” στὶς ἀποφάσεις τῶν διαφόρων τοπικῶν καὶ οἰκουμενικῶν Συνόδων, ὅπως αὐτὲς ποὺ ἀναφέροναι στὶς Τριαδολογικὲς ἀποκαλύψεις περὶ τῆς Ἐνσαρκώσεως. Ἀπὸ αὐτὴν τὴν προοπτική, αὐτὰ τὰ δόγματα λειτουργοῦν πρωτίστως σὰν ὄργανα ποὺ χρησιμοποιοῦνται γιὰ νὰ ἀντικρούσουν τὶς διδασκαλίες τῶν αἱρετικῶν. Καὶ ἐπὶ πλέον ἀπὸ μιὰ ἄλλη ἄποψη, αὐτὰ ἐπίσης περιέχουν τὴν μυστηριακὴ δύναμη νὰ γίνωνται ζωντανὰ καὶ ἀποτελεσματικὰ φάρμακα ποὺ συντελοῦν στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καὶ ὁδηγοῦν στὴν πλήρη ἑνότητα μὲ τὸν Θεό. Τελικά, τὸ ὀρθόδοξο φρόνημα εἶναι ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα. Αὐτὰ τὰ δύο δὲν μποροῦν νὰ ξεχωριστοῦν.

Ἡ ἀδιαίρετη μυστηριακὴ ζωὴ εἶναι πάνω ἀπ’ ὅλα “ὁ Ἐπίσκοπος ποὺ συνδέεται μὲ τὸ θυσιαστήριο καὶ τοὺς ἁγίους. Ὁ Ἱερὸς Ναὸς ἁγιάζεται καὶ καθιερώνεται ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο, ὁ ὁποῖος τοποθετεῖ ἅγια λείψανα στὸ θυσιαστήριο. Ἄρα, τὰ κέντρα καὶ οἱ ἄξονες τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι τρεῖς: Ἐπίσκοπος, θυσιαστήριο καὶ ἅγιοι”. Κάθε ὄψη αὐτῆς τῆς Τριαδολογικῆς τελετουργίας ἀναφέρεται μὲ συντομία χωρὶς πολλὲς ἐπεξηγήσεις. Σὲ κάθε ἥσυχη ἀποκάλυψη τοῦ στοιχειώδους - βασικοῦ φρονήματος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος προσέχει πολὺ νὰ ἀναπτύσση καὶ νὰ τὸ στηρίζη στὴν Τριαδολογικὴ ζωὴ καὶ τῶν Τριῶν  Προσώπων. Τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἀποκαλύπτεται σὰν ἡ κατοικία τῆς πληρότητος τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Ἐπὶ πλέον σὲ αὐτὰ τὰ θεμελιώδη καὶ βαθειὰ δογματικὰ θέματα ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος ἀναφέρει διάφορες πρακτικὲς ἀνησυχίες ποὺ ἀναφύονται στὴν καρδιὰ τῆς Ὀρθοδοξίας ποὺ προσπαθεῖ νὰ ζῆ μέσα σ’ ἕνα ἐκκοσμικευμένο κόσμο. Ἡ σύγχρονη θεολογικὴ παιδεία συχνὰ ἀντιμετωπίζει τὸν ἀνθρώπινο πόνο μόνο μὲ ψυχολογικές, πολιτιστικές, κοινωνικὲς καὶ οἰκονομικὲς λύσεις. Ὁ Μητροπολίτης ἀναγνωρίζει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὅτι οἱ σημερινὲς ψυχικὲς καὶ σωματικὲς ἀσθένειες, ποὺ βαθειὰ θλίβουν τὸ ἀνθρώπινο γένος, μποροῦν νὰ θεραπευθοῦν σταθερὰ καὶ ἀληθινὰ μόνον μέσα ἀπὸ τὴν ζωντανὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.

Στὸ κεφάλαιο “Ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν Ἐκκλησία, θεολογία καὶ ποιμαντική”, ὁ Μητροπολίτης προσφέρει μιὰ ἁπλή, ὅμως ἀπευθείας, διάγνωση τῆς σύγχρονης ἀσθένειας. Αὐτὸς ὁ ἰατρὸς τῶν ψυχῶν μεταφέρει τὸν οἰκεῖον ὄρο secular στὴν Βιβλικοπατερικὴ λέξη “ἐκκοσμίκευση”, ὅρος ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν λέξη στὰ ἑλληνικὰ “κόσμος” καὶ σημαίνει “ἀπὸ τὸν κόσμο ἢ τὰ κοσμικά”. Εἶναι προσεκτικὸς νὰ ξεχωρίση ἕναν θετικὸ - καλὸ κόσμο (ποῦ εἶναι ἕνα στολίδι, κόσμημα) ἀπὸ τὸν ἀρνητικὸ κόσμο ποὺ προϋποθέτει τὴν ἁμαρτία, τὰ πάθη, καὶ ἕνα φρόνημα ποὺ εἶναι ἐστερημένο ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.

Οἱ τρεῖς ζωτικὲς περιοχὲς ποὺ ἔχουν μολυνθῆ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐκκοσμίκευση εἶναι ἡ Ἐκκλησία, ἡ Θεολογία καὶ ἡ Ποιμαντική: “Ἡ Ἐκκλησία ἔχει πολλοὺς ἐχθρούς. Ὁ χειρότερος ὅμως καὶ ἐπικινδυνοδέστερος εἶναι ἡ ἐκκοσμίκευση, ποὺ κατατρώγει τὸ μεδούλι τῆς Ἐκκλησίας”. Γνωστοποιεῖ ὅτι ἡ πολιτιστικὴ δυναμική, τὴν ὁποία ἔχουμε πάρει ὡς δεδομένη, εἶναι πραγματικὰ ἕνας καρκίνος κρυμμένος βαθειὰ μέσα στὰ μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριτοῦ. “Θα λέγαμε ὅτι ἡ ἐκκοσμίκευση ποὺ συνίσταται στὴν ἀλλοίωση τοῦ τρόπου ζωῆς καὶ τῆς ἀληθινῆς πίστεως συνδέεται μὲ τὰ πάθη καὶ φυσικὰ ἐλλογχεύει στὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ὑπάρξεως της”. Παριστάνει ἐδῶ αὐτὴν τὴν κοσμικὴ παρουσία σὰν βεβηλωτικὴ ἐνέργεια ποὺ προσπαθεῖ νὰ ἐκθέση τὴν ἁγνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὴν ἔναρξή της. Ὅ,τι ἄρχισε στὴν πρώτη Ἐκκλησία σὰν ἕνας πειρασμὸς γιὰ συμβιβασμὸ ἔχει γίνει ἕνας πνευματικὸς καρκίνος στὰ μέλη τοῦ Σώματος.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν Θεολογία ἔχει διάφορα γνωρίσματα. Ὁ Μητροπολίτης ἐκθέτει ὅτι ἡ σύγχρονη Ἐκκλησία ἔχει ὑποκύψει στὸ δέλεαρ τῶν θεολογικῶν συστημάτων ποὺ ἀναπτύχθηκαν καὶ ἤδη ὑπάρχουν ἔξω ἀπὸ τὸ πραγματικὸ φρόνημα τῶν Πατέρων. Υἱοθετήθηκε ἕνα σχολαστικιστικὸ φρόνημα καὶ θεολογία ποὺ ἦταν ξένα ἀπὸ τὴν θεραπευτικὴ διδασκαλία τῆς Πίστεως καὶ ποὺ ἐμφανίσθηκε στὴν Δύση τὸν 11ο καὶ 12ο αἰώνα.

Ὁ Μητροπολίτης καθαρὰ λέγει ὅτι “ἡ ποιμαντικὴ εἶναι ἡ μέθοδος τῆς Ἐκκλησίας γιὰ νὰ ὁδηγήση τὸν ἄνθρωπο στὴν θέωση. Ἡ ποιμαντικὴ δὲν εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὴν θεολογία”, ἀφοῦ οἱ ποιμένες θεολογοῦν ἔμπρακτα. “Οι ἱεροὶ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας παρουσιάζουν τὴν ποιμαντικὴ μέθοδο... καὶ εἶναι φάρμακα γιὰ νὰ θεραπεύσουν τὸν ἄνθρωπο. Προϋποθέτουν τὴν ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ εἶναι ὁ σκοτασμὸς τοῦ νοῦ καὶ ἀποβλέπουν στὴν ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ εἶναι ὁ φωτισμὸς τοῦ νοὸς καὶ ἡ θέωση”. Γι’ αὐτόν, οἱ σύγχρονες ψυχολογικὲς μέθοδοι εἶναι ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὶς γνήσιες πατερικὲς θεραπεῖες. “Το νὰ γνωρίζη κανεὶς καὶ μερικοὺς τρόπους ψυχολογικοὺς δὲν εἶναι καὶ τόσο μεγάλο κακό”, ἀλλὰ νὰ χρησιμοποιῆ τὴν σύγχρονη ψυχολογία γιὰ νὰ καθοδηγήση χριστιανικὲς ψυχὲς εἶναι μιὰ λανθασμένη προσπάθεια. Ἀναφέρει δὲ μερικοὺς λόγους γι’ αὐτὴ τοῦ τὴν ἄποψη:

1. Παραθεώρηση τῆς ἀσκητικῆς καὶ ἡσυχαστικῆς μεθόδου. “... Ἡ Ἐκκλησία μᾶς ἀποβλέπει ὄχι στὴν ψυχανάλυση, ἀλλὰ στὴν ψυχοσύνθεση. Γιατί ἤδη ἡ ψυχή μας μὲ τὴν διάσπασή της, λόγω τῶν παθῶν, βιώνει τὴν σχιζοφρένεια, τὸν διασκορπισμὸ της”. Ἡ ἀνθρωπότητα χρειάζεται θεραπεία καὶ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὰ πάθη ποὺ μᾶς διαλύουν.

2. Ἡ ψυχαναλυτικὴ μέθοδος μὲ τὸ νὰ ἀκούη καὶ νὰ συζητᾶ ... εἶναι ἀνθρωποκεντρική. “Η ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἔχει δημιουργηθῆ ἀπὸ τὸν Θεὸ μὲ σκοπὸ νὰ φθάση στὴν θέωση δὲν ἀναπαύεται μὲ μερικὲς ἠθικολογικὲς συμβουλὲς καὶ μὲ μιὰ ἀνθρώπινη ἐξωτερικὴ συμπαράσταση. Ἡ ἀσθένεια βρίσκεται βαθυτερα”. Μόνον ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς μπορεῖ κατάλληλα νὰ ἀντιμετωπίζη τὴν πραγματικὴ ἀσθένεια ποὺ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἀπομακρύνσεως ἀπὸ Αὐτόν.

3. Ἡ σύγχρονη ψυχολογία εἶναι ἡ ἴδια διηρημένη ὡς πρὸς τὴν ἐπιτυχία τῆς θεραπείας ποὺ ἔχει ἐπιχειρηθῆ - δοκιμασθῆ. “... καὶ αὐτοὶ ἀκόμη οἱ ψυχίατροι ἔχουν καταλάβει τὴν ἀποτυχία τῆς ψυχολογίας καὶ τῆς ψυχιατρικῆς νὰ θεραπεύση... ἡ ψυχιατρικὴ ἐγκαταλείπεται καὶ στρέφονται περισσότερο στὴν νευρολογία”, ἡ ὁποία στρέφεται σὲ ὀργανικὲς ἀνωμαλίες καὶ ἀκαταστασίες ποὺ ἔχουν τὴν ἀρχή τους στὸν ἐγκέφαλο.

Ἀπὸ κάθε πλευρά, ὁ Μητροπολίτης Ἱερόθεος ἔχει προσπαθήσει νὰ κτίση τὴν διάγνωσή του καὶ τὴν θεραπεία πάνω στὸ Τριαδολογικὸ Μοντέλο. Ἴσως ἡ πατερικὴ συμβουλή, ποὺ προσφέρεται στὸ βιβλίο “Ἐκκλησιαστικὸ Φρόνημα” καὶ ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς θεραπείας καὶ τῆς ἀποκατάστασής μας, θὰ βοηθήση στὴν διάσωση τῆς σύγχρονης Ὀρθοδοξίας, ὅπως αὐτὴ εἶναι θεμελιωμένη καὶ γαλουχημένη στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.