Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ἡ Ἐκκλησία γιὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες τοῦ 2004

Τὴν 5η Μαρτίου2001, σὲ αἴθουσα τοῦ Ξενοδοχείου Hilton Ἀθηνῶν πραγματοποιήθηκε Ἡμερίδα “προβληματισμοῦ” γιὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες, μὲ γενικὸ θέμα: “Ὀλυμπιακοὶ Ἀγῶνες 2004: Κίνδυνοι καὶ Προοπτικές”. Τὴν Ἡμερίδα διοργάνωσε ὁ Ὅμιλος Φίλων Ὀλυμπιακοῦ Πνεύματος μὲ τὴν συνεργασία τοῦ Ἐθνικοῦ Κέντρου Ἀθλητικῶν Ἐρευνῶν. Ὁμιλητὲς ἤσαν ὁ Μητροπολίτης κ. Ἱερόθεος, ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν Ὀργανωτικὴ Ἐπιτροπὴ τῶν Ο.Α. 2004, ὁ δημοσιογράφος καὶ ἱστορικός του ἀθλητισμοῦ κ. Πέτρος Ν. Λινάρδος μὲ θέμα “Πολιτιστικὴ Ὀλυμπιάδα: Τί ξεχνᾶμε καὶ τί πρέπει νὰ γίνη”, καὶ ὁ κ. Γεώργιος Δολιανίτης ἐκπαιδευτικὸς μὲ θέμα “Τὰ Ὀλύμπια του Εὐαγγέλη Ζάππα, πρόδρομος τῆς ἀναβίωσης τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων”.

Ἡ εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου εἶχε θέμα “Η Ἐκκλησία καὶ οἱ Ὀλυμπιακοὶ Ἀγῶνες 2004”, καὶ τὴν παραθέτουμε εὐθὺς ἀμέσως:

* * *

Θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω θερμὰ τὸν Ὅμιλο Φίλων Ὀλυμπιακοῦ Πνεύματος γιὰ τὴν πρόσκληση νὰ εἰσηγηθῶ τὸ θέμα: “Ἡ Ἐκκλησία γιὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες τοῦ 2004”, μέσα στὸ ὅλο θέμα τῆς ἡμερίδος μὲ τίτλο “Ὀλυμπιακοὶ Ἀγῶνες 2004: κίνδυνοι καὶ προοπτικές”.

Βέβαια, θὰ ἐπιχειρήσω αὐτὸ τὸ ἔργο ἐν γνώσει μου ὅτι εἶναι δύσκολο μέσα σὲ λίγα λεπτὰ νὰ θίξη κανεὶς ἕνα τεράστιο θέμα. Ἀναγκαστικὰ θὰ εἶμαι ἐπιλεκτικός, ἀποσπασματικὸς καί, βέβαια, θὰ ὑπογραμμίσω μερικὲς ἀλήθειες κατὰ τρόπο τηλεγραφικό, δηλαδὴ συντετμημένο καὶ συμπεπυκνωμένο.

Σίγουρα γιὰ κάθε μεγάλο ἔργο ὑπάρχουν κίνδυνοι καὶ προοπτικές. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες. Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος δὲν μυωπάζει μπροστά σε αὐτὴν τὴν πραγματικότητα, ἀλλὰ ὅμως δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ κινδυνολογῆ. Ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅτι ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος θέλει νὰ πλησιάζη τὰ σύγχρονα θέματα κατὰ θετικὸ καὶ ὁλοκληρωμένο τρόπο. Ἔχει κουρασθῆ ἀπὸ τὶς ἀποσπασματικὲς θεωρήσεις, ἀπὸ τὴν συνθηματολογικὴ καὶ ἐπιφανειακὴ προσέγγιση τῶν θεμάτων αὐτῶν. Νομίζω ὅτι ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ ἀποφύγη τὸν πειρασμὸ τῶν συνθημάτων, τῶν ἀποσπασματικῶν θεωρήσεων καὶ πρέπει νὰ ἀνταποκριθῆ στὴν βαθύτερη ἀναζήτηση τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων, ἰδιαιτέρως τῶν νέων οἱ ὁποῖοι ἀντιλαμβάνονται ὅτι τὰ προβλήματα ποὺ βασανίζουν τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο δὲν εἶναι ἁπλῶς κοινωνικά, οἰκονομικά, πολιτικά, ψυχολογικά, ἀλλὰ κατ’ ἐξοχὴν ὑπαρξιακὰ καὶ καθολικά. Ὁ ψυχοθεραπευτὴς Victor Frankl ἔχει ἀποδείξει ὅτι τὰ προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου συνδέονται μὲ τὸ ὑπαρξιακὸ κενὸ καὶ τὴν ἔλλειψη νοήματος γιὰ τὴν ζωή. Ὁπότε ἡ θεραπεία τοῦ βρίσκεται στὴν λογοθεραπεία, δηλαδὴ στὴν ἀπόκτηση λόγου ὕπαρξης, ἀπόκτηση νοήματος γιὰ τὴν ζωή.

Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ πλαίσια ἐργάζεται ἡ Ἐκκλησία, ὅπως θὰ φανῆ στὰ ὅσα μὲ συνοπτικὸ τρόπο θὰ σᾶς παρουσιάσω στὴν συνέχεια. Πρόκειται γιὰ ἕναν λόγο, ποὺ δὲν εἶναι ἁπλῶς θεολογικός, ἀλλὰ ἀφάνταστα ἀνθρωπολογικὸς καὶ οὐσιαστικός, ὑπαρξιακός.

Θὰ προσπαθήσω νὰ προσεγγίσω τὸ θέμα τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων 2004 θετικὰ καὶ ἀφαιρετικά, δηλαδὴ δὲν θὰ ἐκθέσω τοὺς κινδύνους ποὺ ἐνεδρεύουν, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν θετικὸ λόγο καὶ ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετωπίζει τοὺς ἀγώνας θὰ φανοῦν οἱ ἐνδεχόμενοι κίνδυνοι.

Ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνάληψη τῆς Ὀλυμπιάδας τοῦ 2004 ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ἡ Ἱερὰ Σύνοδος δραστηριοποιήθηκε γιὰ τὴν συμμετοχὴ τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τὴν διοργάνωση, ὥστε νὰ βοηθήσουμε στὴν ἐπιτυχία τῶν σκοπῶν τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων καὶ τὴν προβολὴ τῆς χώρας μας, μὲ ὅλη τὴν διαχρονικὴ παράδοση ποὺ διαθέτει. Γιατί ἐμεῖς οἱ Νεοέλληνες δὲν συνδεόμαστε μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα μὲ μιὰ ἀερογέφυρα, δηλαδὴ δὲν ἔχουμε παππού, χωρὶς νὰ ἔχουμε πατέρα. Θέλω νὰ πῶ ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ ἀγνοήσουμε τὴν παράδοση τῶν μέσων χρόνων.

Ἀπὸ τὸ 1998 συγκροτήθηκε Ἐπιτροπὴ παρακολουθήσεως τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων ἀπὸ πλευρᾶς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας Ἐπιτροπῆς ἡ Προεδρία ἀνατέθηκε σὲ μένα καὶ μέλη εἶναι πολλὰ καὶ ἐκλεκτὰ πρόσωπα, ἀπὸ ὅλους τους χώρους τῆς κοινωνίας μας, ἤτοι τὸν ἀθλητισμό, τὸν πολιτισμό, τὴν ἐπιστήμη, τὴν δημοσιογραφία κλπ. Ἐργαζόμαστε μάλιστα ἐντατικὰ γιὰ τὴν καλύτερη συμμετοχὴ τῆς Ἐκκλησίας σὲ αὐτὴν τὴν διεθνῆ καὶ κορυφαία διοργάνωση τῆς Πατρίδος μας.

Θὰ ἤθελα νὰ ἐκθέσω μερικὲς σκέψεις γύρω ἀπὸ τὸ θέμα πῶς βλέπει ἡ Ἐκκλησία τὸ μεγάλο αὐτὸ γεγονός, ἀλλὰ καὶ γενικὰ τὸν ἀθλητισμό.

1. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν εἶναι μεταφυσική, δὲν συνδέεται μὲ μιὰ ἀφηρημένη καὶ ἀπρόσωπη ἰδεολογία, ἀλλὰ εἶναι μιὰ συγκεκριμένη Ἐκκλησία, μιὰ οἰκογένεια ποὺ ἐνδιαφέρεται γιὰ ὅλες τὶς πτυχὲς τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ὁ Γερμανὸς φιλόσοφος Φόϋερμπαχ καὶ ἔπειτα ὁ Μὰρξ ἔλεγαν ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι τὸ ὄπιο τοῦ λαοῦ. Ἀπὸ μιὰ ἄποψη μποροῦμε νὰ τὸ δεχθοῦμε καὶ ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι, γιατί πιστεύουμε ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι Ἐκκλησία καὶ ὄχι θρησκεία. Ἡ θρησκεία προσπαθεῖ νὰ ἐξιλεώση τὸν ὀργισμένο καὶ παντοδύναμο Θεό, βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ ὑπερβῆ τὸ τεῖχος ποὺ παρεμβάλλεται μεταξὺ αὐτοῦ καὶ τοῦ θείου, καὶ ἔτσι μὲ διάφορες μαγικὲς τελετὲς ἐξιλεώνει τὸν Θεό. Μιὰ τέτοια θρησκεία εἶναι πράγματι τὸ ὄπιο τοῦ λαοῦ, γιατί τὸν κάνει νὰ ἀδιαφορῆ γιὰ τὶς διάφορες πτυχὲς τοῦ κοινωνικοῦ βίου. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι μιὰ κοινωνία Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου, συγκροτεῖ μιὰ οἰκογένεια, μέσα στὴν ὁποία λύονται ὅλα τα προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὀντολογικά, ὑπαρξιακά, κοινωνικά, οἰκολογικά. Οἱ λόγοι τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ περιβάλλον, τὴν κτίση καὶ τὴν κοινωνία εἶναι πολὺ σημαντικοί, γι’ αὐτὸ καὶ ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων προσελκύει τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴν προσοχὴ πολλῶν ἀνθρώπων σήμερα.

2. Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ὁλοκληρωμένη καὶ σημαντική. Σύμφωνα μὲ αὐτὴν ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο στοιχεῖα, ἤτοι τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα. Ἡ ψυχὴ δὲν εἶναι ὅλος ὁ ἄνθρωπος, οὔτε τὸ σῶμα ὁ ὅλος ἄνθρωπος, ἀλλὰ ὁ ἄνθρωπος εἶναι τὸ συναμφότερο, ἀποτελούμενος ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα. Τὸ σῶμα δὲν εἶναι ἡ φυλακὴ τῆς ψυχῆς, ὅπως ἰσχυριζόταν ὁ Πλάτων ἀλλὰ καὶ ὁ Πλωτίνος, ποὺ κάποτε θὰ ἐξαφανισθῆ, ἀλλὰ τὸ ὑλικὸ στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου, καὶ μὲ τὸ Βάπτισμα καὶ τὴν ὅλη μυστηριακὴ ζωή, ἁγιάζεται καὶ γίνεται ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἑπομένως, δὲν περιφρονοῦμε τὸ σῶμα, ὅπως τὸ ἔκαναν οἱ μανιχαῖοι, οὔτε ὅμως καὶ τὸ θεοποιοῦμε, ὅπως τὸ ἔκαναν οἱ εἰδωλολάτρες. Δὲν δεχόμαστε οὔτε τὴν ὑποτίμηση τοῦ σώματος οὔτε τὴν σωματολατρεία. Ἡ νηστεία καὶ γενικὰ ἡ ἄσκηση ἀποβλέπουν στὴν συμμετοχὴ τοῦ σώματος στὴν πορεία πρὸς τὴν θέωση. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, συχνὰ κάνουν λόγο γιὰ τὸ ὅτι δὲν εἴμαστε σωματοκτόνοι, ἀλλὰ παθοκτόνοι. Δὲν φταίει τὸ σῶμα γιὰ διάφορα προβλήματα καὶ ἁμαρτίες, ἀλλὰ τὰ πάθη.

3. Ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι θεωρίες, ἀλλὰ μιὰ πραγματικότητα ποὺ τὴν βιώνουμε στὴν καθημερινὴ ἐκκλησιαστικὴ πρακτική. Ἡ Ἐκκλησία συνδέει τοὺς νέους μὲ τὸ παιχνίδι, τὴν ἄθληση καὶ τοὺς ἀθλητικοὺς ἀγῶνες. Κατ’ ἀρχάς, βέβαια, πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἕνα ἀθλητικὸ σωματεῖο, ἀλλὰ μιὰ ἐκκλησιαστικὴ κοινότητα, ποὺ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν ὁλοκληρωμένη ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ ἀσκούμενο σῶμα βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο στὴν αὐτοπειθαρχία, τὴν ὑπακοή, τὴν ψυχολογικὴ ἰσορροπία καὶ συγκρότηση. Ὅμως, παρὰ ταῦτα διοργανώνει διάφορες ἐκδηλώσεις γιὰ τὴν ἰσόρροπη ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ καὶ οἱ διάφορες Μητροπόλεις συνεργάζονται μὲ διάφορα ἀθλητικὰ σωματεῖα ποικιλοτρόπως. Ἐπίσης, τὸ σημαντικότερο, συγκροτοῦν ὁμάδες καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης, ποδοσφαίρου κλπ. Μπορῶ νὰ σᾶς ἀναφέρω μερικὲς ἐνδεικτικὲς Μητροπόλεις: Ἀρχιεπισκοπή, Ν. Σμύρνης, Θηβῶν, Καλαβρύτων, Ἠλείας, Τρίκκης, Μεσογαίας, Ζιχνῶν, Νεαπόλεως. Ἐπίσης, εἶναι γνωστὸν ὅτι πολλὲς Ἱερὲς Μητροπόλεις διαθέτουν κατασκηνωτικοὺς χώρους, στοὺς ὁποίους, ἰδίως κατὰ τοὺς θερινοὺς μῆνες, ἀθλοῦνται τὰ παιδιὰ σὲ διάφορα ἀθλήματα, μαζὶ μὲ ὅλες τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις.

4. Ἕνα ἄλλο σημαντικὸ στοιχεῖο εἶναι ἡ μέθοδος ποὺ διαθέτει ἡ Ἐκκλησία μας γιὰ τὴν ἰσόρροπη ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι γνωστὸν ὅτι στοὺς ἀθλητικοὺς κύκλους γίνεται λόγος γιὰ τὴν λεγομένη “νοερὰ προπόνηση”. Δηλαδή, δὲν ἀρκεῖ, γιὰ ἕναν ἀθλητή, ἡ σωματικὴ προπόνηση καὶ οἱ σωματικὲς ἀσκήσεις, ἀλλὰ εἶναι ἀπαραίτητη καὶ ἡ καλὴ ψυχικὴ συγκρότηση. Καὶ ὁ κάθε προπονητὴς δίνει μεγάλη σημασία σὲ αὐτὸ τὸ γεγονός. Κατὰ καιροὺς παρατηρήθησαν καὶ φαινόμενα ἀθλητῶν νὰ καταφεύγουν σὲ γκουροὺ γιὰ νὰ μάθουν τὴν γιόγκα, διὰ τῆς ὁποίας θεωρεῖται ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ προσοχὴ καὶ αὐτοσυγκέντρωση. Ὅμως στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καὶ αὐτὸ οἱ περισσότεροι δὲν τὸ γνωρίζουν, ὑπάρχει μιὰ πολυχρόνια παράδοση, διὰ τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τὴν ψυχική του ἰσορροπία, τὴν προσοχή, τὴν αὐτοσυγκέντρωση, μὲ ἕναν τρόπο φυσικὸ καὶ ἀνθρώπινο. Θὰ ἤθελα μὲ λίγα λόγια νὰ δώσω μερικὰ στοιχεῖα. Ὁ ἄνθρωπος ὅπως ἔχει ψυχὴ καὶ σῶμα, ἔτσι ἔχει ψυχικὲς καὶ σωματικὲς αἰσθήσεις, καὶ βεβαίως τὰ ἀνάλογα σωματικὰ ὄργανα, διὰ τῶν ὁποίων ἐκφράζονται οἱ αἰσθήσεις. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς κάνει μιὰ καταπληκτικὴ ἀνάλυση γύρω ἀπὸ τὸ θέμα αὐτό, λέγοντας ὅτι μέσα ἀπὸ τὶς σωματικὲς αἰσθήσεις καὶ τὰ ἀνάλογα ὄργανα οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διαβιβάζονται στὸν αἰσθητὸ κόσμο, καὶ βεβαίως, μεταφέρουν τοὺς λόγους τῶν ὄντων στὴν ψυχὴ καὶ ἔτσι ἐπιτυγχάνεται ἡ ἑνότητα τῶν πάντων, τοῦ ἀνθρώπου μὲ ὅλην τὴν κτίση.

Συγκεκριμένα, ἀναλύει ὅτι ἡ νοερὰ δύναμη, ἤτοι ὁ νοῦς, συνδέεται μὲ τὴν ὀπτικὴ αἴσθηση, ἡ λογικὴ δύναμη, ἤτοι ὁ λόγος, μὲ τὴν ἀκουστικὴ αἴσθηση, ἡ θυμικὴ δύναμη συνδέεται μὲ τὴν ὀσφραντική, ἡ ἐπιθυμητικὴ δύναμη συνδέεται μὲ τὴν γευστική, ἡ ζωτικὴ δύναμη μὲ τὴν ἁπτική. Ἔτσι, εἰκόνα τοῦ νοῦ εἶναι ὁ ὀφθαλμός, τοῦ λόγου τὸ αὐτί, τοῦ θυμοῦ ἡ μύτη, τῆς ἐπιθυμίας ἡ γεύση καὶ τῆς ζωῆς ἡ ἁφή. Ἐκεῖνο ποὺ πρέπει ἐδῶ νὰ σημειώσουμε, ἐπειδὴ μᾶς ἐνδιαφέρει, εἶναι ὅτι κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητὴ τὸ θυμικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, ὁ λεγόμενος θυμός, ποὺ εἶναι ἡ δύναμη ἐκείνη ποὺ μᾶς ὠθεῖ στὴν πραγμάτωση κάποιου ἔργου, συνδέεται μὲ τὴν ὄσφρηση, ἤτοι μὲ τὴν ἀναπνοή. Αὐτὸ τὸ γνωρίζουν πολὺ καλὰ οἱ ἀθλητές, οἱ ὁποῖοι μὲ τὸ κράτημα τῆς ἀναπνοῆς αὐτοσυγκεντρώνονται, κρατοῦν τὸν θυμό, καὶ στὴν συνέχεια ὁ θυμὸς ἀποκτᾶ μεγάλη δύναμη καὶ ἐνέργεια γιὰ νὰ ἀνταποκριθῆ στὸν σκοπὸ τῆς ἐπιτυχίας. Ὅμως ὁ ἅγιος Μάξιμος προχωρεῖ ἀκόμη περισσότερο γιὰ νὰ πῆ ὅτι αὐτὲς οἱ ψυχικὲς δυνάμεις, μαζὶ μὲ τὶς σωματικὲς αἰσθήσεις συνδυάζονται μεταξύ τους καὶ ἔτσι γεννῶνται οἱ τέσσερεις μεγάλες ἀρετές. Δηλαδή, ἡ φρόνηση ἀποκτᾶται μὲ τὴν συμπλοκὴ τῆς νοερᾶς καὶ λογικῆς δυνάμεως μὲ τὴν ὀπτικὴ καὶ ἀκουστικὴ αἴσθηση καὶ τὰ ἀντίστοιχα αἰσθητά. Ἡ ἀνδρεία ἀποκτᾶται μὲ τὴν συμπλοκὴ τοῦ θυμοῦ μὲ τὴν ὄσφρηση, δηλαδὴ τὴν μύτη. Ἡ σωφροσύνη ἀποκτᾶται μὲ τὴν συμπλοκὴ τῆς μετρημένης χρήσης τῆς ἐπιθυμητικῆς δυνάμεως μὲ τὴν γευστικὴ αἴσθηση στὸ οἰκεῖο αἰσθητήριο. Καὶ ἡ δικαιοσύνη ἀποκτᾶται μὲ τὴν ἴση καὶ ἁρμονικὴ διανομὴ τῆς ζωτικῆς δυνάμεως σὲ ὅλα τα αἰσθητὰ μέσω τῆς ἁπτικῆς δυνάμεως.

Καὶ ἐδῶ βλέπουμε τὴν μεγάλη ἀξία τῆς συμπλοκῆς τοῦ θυμικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς μὲ τὴν ὄσφρηση, γιατί τότε ἀναπτύσσεται ἡ ἀνδρεία, ἡ ὁποία εἶναι ἀπαραίτητη σὲ ὅλους γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουν τὶς δυσκολίες τῆς ζωῆς, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸν ἀθλητή. Πρόκειται γιὰ μεγάλη ἀνδρεία νὰ καταγίνεται ὁ ἄνθρωπος μὲ μεγάλες προπονήσεις καὶ νὰ συμμετέχη σὲ σκληρὲς δοκιμασίες τῶν μεγάλων ἀγώνων. Βέβαια, στὴν συνέχεια ὁ ἅγιος Μάξιμος προχωρεῖ γιὰ νὰ ἀναπτύξη πῶς μὲ τὴν σύνθεση τῶν τεσσάρων αὐτῶν γενικῶν ἀρετῶν κατὰ ζεύγη, δημιουργοῦνται ἡ σοφία (φρόνηση καὶ δικαιοσύνη) καὶ ἡ πραότητα (ἀνδρεία καὶ σωφροσύνη) καὶ τελικὰ οἱ δύο αὐτὲς ἀρετὲς (σοφία καὶ πραότητα) ἑνώνονται καὶ ἀποτελοῦν τὴν ἀγάπη ποὺ εἶναι ἐκστατική. Τὸ ὅλο σύστημα τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ ἐφαρμόζεται σὲ ὅλη τὴν ἰσόρροπη ἀνάπτυξη τοῦ Χριστιανοῦ καὶ δὲν ἀπομονώνεται ἁπλῶς γιὰ τὴν ἄθληση, ἀλλὰ ἔχει μεγάλη σημασία ὅτι διὰ τῆς ἑνώσεως ψυχικῶν καὶ σωματικῶν αἰσθήσεων ὁ ἄνθρωπος ὁλοκληρώνεται καὶ μπορεῖ νὰ ἀνθέξη στὶς πιὸ δύσκολες καταστάσεις τῆς ζωῆς.

Στὴν πράξη, ὅπως ἐξασκεῖται ἀπὸ τοὺς μοναχούς, μὲ τὴν νοερὰ προσευχή, ἡ ὁποία στὴν πραγματικότητα ἐνεργοποιεῖ τὴν νοερὰ δύναμη, καὶ μὲ τὴν τεχνικὴ ἀκόμη τῆς ἐκπνοῆς καὶ εἰσπνοῆς ἀποκτᾶται μεγάλη αὐτοσυγκέντρωση καὶ ἐνοποίηση τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ αὐτὸ δὲν ἐπιτυγχάνεται μόνον μὲ τὴν ἀνθρώπινη ἄσκηση, ἀλλὰ κυρίως μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ὁπότε ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τεράστιες δυνάμεις ὥστε νὰ ἀνθέξη ἀκόμη καὶ τὸ μαρτύριο. Ἑπομένως, στὴν Ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ἀσκητικὴ ὑπάρχει θαυμάσια μέθοδος ποὺ δὲν ἀποβλέπει μόνον στὴν σωματικὴ καὶ ψυχολογικὴ χαλάρωση, ἀλλὰ στὴν ἐνοποίηση τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως καὶ τῆς ἑνώσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Καὶ γι’ αὐτὸ δὲν ἔχουμε ἀνάγκη νὰ καταφεύγουμε σὲ ἄλλες μεθόδους, ποὺ στέκονται σὲ ἐξωτερικὲς καταστάσεις καὶ μάλιστα γίνονται μέσα σὲ μιὰ εἰδικὴ φιλοσοφία ποὺ συνίσταται στὴν ἀπόκτηση τῆς νιρβάνα γιὰ τὴν ἀποφυγὴ τῆς σαμσάρα, τὰ ὁποῖα βέβαια δὲν ἀνταποκρίνονται στὴν ὅλη πρακτική του Χριστιανικοῦ βίου καὶ τῆς δυτικῆς παραδόσεως. Προϋποθέτουν τὴν ἄρνηση τοῦ κοινωνικοῦ βίου.

5. Ἡ Ἐκκλησία θὰ βοηθήση στὴν καλὴ διοργάνωση τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων τοῦ 2004 μὲ πολλοὺς καὶ ποικίλους τρόπους. Ἔτσι, μὲ τὴν βοήθεια στὸν ἐθελοντικὸ τομέα, στὴν φιλοξενία, στὴν προβολὴ τῆς διαχρονικῆς μας παραδόσεως, στὶς ἐκδόσεις διαφόρων βιβλίων καὶ ἐντύπων, στὴν βοήθεια τῶν ἀθλητῶν κυρίως τῶν δικῶν μας γιὰ τὴν ἐπιτυχία τους καὶ στὴν ἀνάπτυξη τοῦ ὑγιοῦς ἀθλητισμοῦ. Ἤδη συνεργαζόμαστε μὲ τὴν Ὀργανωτικὴ Ἐπιτροπὴ 2004 γιὰ τὸ πῶς μποροῦμε νὰ βοηθήσουμε γιὰ τὴν καλύτερη διοργάνωση τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων.

6. Βεβαίως, μᾶς διακατέχει ἕνας προβληματισμὸς καὶ μιὰ ἀγωνία γύρω ἀπὸ τὸ θέμα τοῦ ἀθλητισμοῦ, γιατί ἡ παγανιστικὴ θεώρηση τῶν ἀγώνων ἀπὸ μερικούς, ἡ ἀπολυτοποίηση τοῦ σώματος, ἡ ἐμπορευματοποίηση τῆς ἀθλήσεως καὶ τῶν ἀγώνων κλπ., δημιουργοῦν διάφορα προβλήματα, τὰ ὁποῖα, βέβαια, πρέπει νὰ θεραπεύσουμε γιὰ τὴν ὠφέλεια ὅλων.

Τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι μεγάλο. Ἔθιξα ὅμως μερικὲς πλευρές του, ποὺ εἶναι οἱ σημαντικότερες γιὰ τὴν Ἡμερίδα αὐτή. Πρέπει νὰ ἀντιληφθοῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία συνδέεται μὲ τὴν ζωή, καὶ ὁ Ἱερεύς, ὅπως ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος Σμέμαν εἶναι ὁ φυσικὸς ἄνθρωπος, καθὼς ἐπίσης πρέπει νὰ συνειδητοποιήσουμε ὅτι μέσα στὴν Ἐκκλησία ὑπάρχει μιὰ παράδοση, ποὺ εἶναι ἀπηλλαγμένη ἀπὸ μεταφυσικὴ καὶ ἰδεολογίες, ἀλλὰ συνδέεται μὲ τὴν ζωή, καὶ ὄχι ἁπλῶς μὲ τὴν ποιότητα ζωῆς, ἀλλὰ μὲ τὴν πληρότητα ζωή. Προσφέρει νόημα ζωῆς.