Κύριο ἄρθρο: Τὸ ἅγιον Φῶς καί ἡ μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν
Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου
Τό παρόν ἄρθρο δημοσιεύθηκε συντετμημένο στήν Ἐφημερίδα “Τό Βῆμα”, Κυριακή 22-4-2001
Τό Μέγα Σάββατο ἀπό τούς δέκτες τῆς τηλεοράσεως εἴδαμε τόν τρόπο τῆς ἐμφανίσεως τοῦ ἁγίου φωτός στόν Ναό τῆς Ἀναστάσεως στά Ἱεροσόλυμα, ἀλλά καί τήν ὑποδοχή του στήν Ἀθήνα. Σπάνια ἔχουμε τήν δυνατότητα νά βλέπουμε ἀπό τά Μ.Μ.Ε. ἐκδηλώσεις βαθειᾶς πίστεως τοῦ λαοῦ πού ἀποτελοῦν τήν ἄλλη πλευρά τῶν γεγονότων τοῦ “ἀστυνομικοῦ δελτίου”, τά ὁποῖα ἀπαρτίζουν τήν καθημερινή δημοσιογραφική εἰδησεογραφία.
Ὅμως μέ τήν ὑποδοχή τοῦ ἁγίου φωτός στήν Ἀθήνα δημιουργήθηκαν καί μερικές παρανοήσεις, τίς ὁποῖες θά ὑπογραμμίσω σύντομα στό κείμενο αὐτό.
1. Τό ἅγιον φῶς καί τό ἄκτιστον Φῶς
Ὑφίσταται τεράστια διαφορά μεταξύ του ἁγίου φωτός πού ἐμφανίζεται στόν Πανάγιο Τάφο τήν ἡμέρα τοῦ Μ. Σαββάτου καί τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶδαν οἱ Μαθητές ἐπάνω στό ὅρος Θαβώρ καί ἀξιώνονται μερικοί ἅγιοι νά δοῦν κατά τήν διάρκεια τῆς θεοπτίας.
Ἄκτιστον Φῶς λέγεται ἡ θεία Χάρη καί ἐνέργεια, πού μερικές φορές ἀπό τούς κεκαθαρμένους θεᾶται ὡς φῶς. Λέγεται ἄκτιστον –ἀδημιούργητον– γιατί δέν ἔχει ἀρχή, δέν ἔχει τροπή καί δέν ἔχει τέλος. Διαφέρει δέ σαφῶς ἀπό τό κτιστό φῶς τοῦ ἡλίου, πού ἔχει ἀρχή, τροπή καί τέλος, καί βέβαια ἀπό τό κτιστό φῶς τῆς δημιουργίας.
Τό ἅγιον φῶς πού ἐμφανίζεται στά Ἱεροσόλυμα τήν ἡμέρα τοῦ Μ. Σαββάτου εἶναι ἀναμφιβόλως ἕνα θαυμαστό γεγονός, ἕνα θαῦμα, ἀλλά ὅμως δέν εἶναι ἄκτιστο Φῶς. Εἶναι θαῦμα καί αὐτό φαίνεται ἀπό πολλά σημεῖα, ἤτοι ἀπό τόν τρόπο πού ἐμφανίζεται στόν Πανάγιο Τάφο, ἀπό τό ὅτι στήν ἀρχή ἡ φλόγα του δέν προκαλεῖ καύση, καί εἶναι γεγονός ὅτι παρά τήν φωτοπλημμύρα σέ ὁλόκληρο τόν Ναό δέν γίνονται πυρκαγιές, καί ἀκόμη ἀπό τίς συγκλονιστικές ψυχικές ἀλλαγές τῶν ἀνθρώπων. Δέν εἶναι ὅμως ἄκτιστο μέ τήν ἔννοια πού γράψαμε πιό πάνω. Γιατί κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά τό ἄκτιστο Φῶς, ὅπως τό εἶδαν οἱ Μαθητές στό ὅρος Θαβώρ, εἶναι ἀπρόσιτο στίς αἰσθήσεις πού δέν ἔχουν μετασκευασθῆ ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ἡ λάμψη τοῦ ἀκτίστου Φωτός ὑπερβαίνει τήν λάμψη τοῦ ἡλίου, γι’ αὐτό “καί τοῖς πλησιοχώροις οὐκ ἐπεφάνη καίτοι λάμψαν ὑπέρ τόν ἥλιον”. Ἐνῶ εἶναι ἀπρόσιτο στίς ἀμεταμόρφωτες αἰσθήσεις, ἐν τούτοις εἶναι ἀληθινόν, ὑποστατικόν. Τό ἄκτιστον Φῶς εἶναι καί νοητόν καί ὑπέρ νοῦν, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἐγγίνεται στόν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος “κατά ἀποπαῦσιν πάσης νοερᾶς ἐνεργείας”, ὄχι βέβαια ἀποπαύση τῆς λογικῆς ἐνεργείας.
Στήν ὀρθόδοξη θεολογία λέμε ὅτι ἄλλο εἶναι τό ἄκτιστο Φῶς καί ἄλλο τά ἀποτελέσματα τοῦ ἀκτίστου Φωτός, καθώς ἐπίσης ἡ ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ μεταδίδεται διά κτιστῶν στοιχείων. Γιά παράδειγμα ἡ ἄκτιστη Χάρη τοῦ Θεοῦ ἁγιάζει τό νερό τῆς κολυμβήθρας, καί δί’ αὐτοῦ δεχόμαστε τόν ἁγιασμό, ἀλλά ὅμως τό νερό παραμένει κτιστό. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τό λάδι τοῦ Εὐχελαίου καί, βεβαίως, μέ τό φῶς τοῦ Παναγίου Τάφου. Ἑπομένως, τό ἅγιο φῶς πού ἐμφανίζεται στόν Πανάγιο Τάφο τό Μ. Σάββατο εἶναι ἕνα θαυματουργικό γεγονός, εἶναι ἐνέργημα τῆς ἀκτίστου Χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά δέν εἶναι τό ἄκτιστο - θεῖο Φῶς τοῦ Θαβώρ καί τῆς Ἀναστάσεως.
2. Ὑποδοχή ἀρχηγοῦ Κράτους
Συνηθίζεται νά ὑποδεχόμαστε τούς ἀρχηγούς Κρατῶν μέ ἰδιαίτερες τιμές, ἀνάλογες μέ τό ἀξίωμα πού κατέχουν καί τήν διακονία πού ἔχουν μέσα στήν κοινωνία. Καί ἀκόμη μερικούς ἀνθρώπους πού ἔχουν μιά ὑπεύθυνη θέση, ὅπως τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη –ποῦ ἀσκεῖ ὑπεύθυνη ἐκκλησιαστική διακονία– τούς ὑποδεχόμαστε μέ τιμές ἀρχηγοῦ Κράτους. Αὐτό εἶναι ἐπιβεβλημένο, γιατί δέν πρέπει νά ὑπονομεύουμε τούς θεσμούς, ἀφοῦ κάθε ὑπονόμευση τῶν θεσμῶν ὁδηγεῖ στήν ἀναρχία καί τήν ἀνταρσία. Θεωροῦμε δέ κάθε ἐξουσία ὡς μεταπτωτικό φαινόμενο, πού χρειάζεται γιά τήν πεπτωκυία κατάσταση στήν ὁποία βρισκόμαστε, τήν θεωροῦμε σάν ἕνα ἀναγκαῖο κακό, ὅπως καί τόν θάνατο.
Ὅμως δέν μποροῦμε νά θέσουμε τό ἅγιον φῶς στήν ἴδια θέση μέ τόν ἀρχηγό Κράτους, διότι δέν ἀποτελεῖ μιά ἐξουσία τεταγμένη γιά νά ἐξυπηρετῆ μεταπτωτικές καταστάσεις. Μάλιστα οἱ δημοσιογράφοι πού “ἐκάλυπταν ζωντανά” τό γεγονός τῆς ὑποδοχῆς τοῦ ἁγίου φωτός ἄλλοτε ἔλεγαν ὅτι ὑποδεχόμαστε τό φῶς μέ τιμές ἀρχηγοῦ Κράτους, καί ἄλλοτε ὅτι τό ἅγιο φῶς εἶναι ὁ πρῶτος ἀρχηγός Κράτους στό νέο Ἀεροδρόμιο “Ἐλευθέριος Βενιζέλος”!!
Ἡ εἰκόνα τῆς ὑποδοχῆς πού εἶδα στήν τηλεόρασή μου δημιούργησε ἔντονο προβληματισμό. Ἡ παρουσία τῆς μουσικῆς μπάντας πού παιάνιζε, τό ἄγημα πού ἀπέδιδε τιμές, οἱ μοτοσυκλετιστές πού συνόδευαν τόν “ἀρχηγό Κράτους” καί ὁ Ἐπίσκοπος πού κρατοῦσε τίς λαμπάδες ἀναμμένες καί μέ αὐτές εὐλογοῦσε τούς πιστούς, καί μάλιστα πολλές φορές οἱ λαμπάδες ἔσβηναν καί χρειαζόταν νά τίς ἀνάψη ἐκ νέου, μέ προκάλεσαν.
Θά ἦταν δυνατόν νά ἀποδοθοῦν συμβολικές τιμές γιά τό μεγάλο γεγονός μέ σεμνότητα καί σοβαρότητα πού ἐπιβάλλει τό θαυματουργικό αὐτό σημεῖο, ἀλλά δέν εἶναι ὀρθό νά θεωρῆται ἀρχηγός Κράτους τό ἅγιο φῶς, γιατί τότε παραθεωρεῖται ἡ ἀποφατικότητα τοῦ γεγονότος καί τό μυστηριακό στοιχεῖο του.
3. Ἡ μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν
Οἱ ἀνταποκριτές κατά τήν μετάδοση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ἔκαναν τό σχόλιο ὅτι τό ἅγιον Φῶς ἔρχεται ὡς εὐλογία τῆς μητέρας τῶν Ἐκκλησιῶν, δηλαδή τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων, στήν Ἐκκλησία μας. Καί αὐτό τό γεγονός δημιουργεῖ ἕναν ἐκκλησιολογικό προβληματισμό.
Ὑπάρχουν λειτουργικά καί πατερικά κείμενα στά ὁποῖα γίνεται λόγος ὅτι τά Ἱεροσόλυμα εἶναι ἡ Νέα Σιών, ἡ μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν. Χαρακτηριστικό εἶναι τό ἀναστάσιμο τροπάριο: “Χαῖρε Σιῶν ἁγία, μήτηρ τῶν Ἐκκλησιῶν, Θεοῦ κατοικητήριον, σύ γάρ ἐδέξω Πρωτη ἄφεσιν ἁμαρτιῶν διά τῆς Ἀναστάσεως”. Σιῶν ἦταν τό ὑψηλότερο μέρος τῶν Ἱεροσολύμων, δηλαδή ἡ ἀκρόπολη, καί συνεκδοχικῶς θεωρήθηκαν τά Ἱεροσόλυμα. Καί εἶναι βέβαιο ὅτι στά Ἱεροσόλυμα ἱδρύθηκε ἡ Πρωτη Ἐκκλησία. Γι’ αὐτό ὁ ἱερός Χρυσόστομος γράφει: “ἐντεῦθεν το ἀγαλλίαμα πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης γέγονεν• ἐντεῦθεν ἡ εὐφροσύνη καί χαρά• ἐντεῦθεν αἵ πηγαί τῆς φιλοσοφίας, ὅπου ὁ Χριστός ἐσταυρώθη• ὅθεν οἱ Ἀπόστολοι ἐξώρμησαν”. Ὅμως ὑπάρχει καί πατερική ἑρμηνεία κατά τήν ὁποία ὁ ἱερός ὑμνογράφος σέ πολλά κείμενα μέ τήν λέξη Σιῶν ἐννοεῖ τήν καθόλου Ἐκκλησία, πού εἶναι τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, καί ἡ ὁποία εἶναι ἐξαπλωμένη πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης καί ὑπεράνω του χρόνου καί τοῦ τόπου.
Ὅμως, πέρα ἀπό τήν ἱστορική ἑρμηνεία ὑπάρχει καί ἡ ἐκκλησιολογική, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὅταν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἔγινε παγκόσμια, οἰκουμενική, δηλαδή ὅταν ὑπερέβη τόν τοπικό, ἐθνικό, ἰουδαϊκό χαρακτήρα, καί σέ αὐτό συνετέλεσαν ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι, ἰδιαιτέρως ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, γιά μᾶς τούς Ὀρθοδόξους μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν δέν εἶναι τό Πατριαρχεῖο τῶν Ἱεροσολύμων, ἀλλά τό Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ νέα Σιῶν, ἡ μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν εἶναι ἡ Πρωτόθρονη Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως φαίνεται στούς Κανόνας τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως προεδρεύει στίς συνάξεις ὅλων των τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἔχει ὑψηλές εὐθύνες καί δέν εἶναι ἁπλῶς ὁ Ἐπίσκοπος πού προεδρεύει, ἀλλά ἐκεῖνος πού ἀναλαμβάνει πρωτοβουλίες καί ἔχει ηὐξημένες ἁρμοδιότητες γιά τήν σύγκληση τῶν Οἰκουμενικῶν καί Πανορθοδόξων Συνόδων, γιά τήν λύση διαφόρων προβλημάτων πού ἀναφύονται στίς κατά τόπους Ἐκκλησίες. Ἀκόμη ἡ δικαστική ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου δέν ὑπόκειται σέ ἔκκλητο, διότι “πάσης ἀνακρίσεως ἔσται ἐπέκεινα”. Ἐκκλησιαστικά λοιπόν καί διοικητικά πρωτόθρονη καί μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν εἶναι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.
Πρίν μερικά χρόνια βλέπαμε τήν προσπάθεια τῶν πανσλαυιστῶν νά ὑποσκελίσουν τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί νά προετοιμάσουν τό ἔδαφος ὥστε ἡ Μόσχα νά θεωρηθῆ Πρωτόθρονος Ἐκκλησία, ὡς ἡ τρίτη Ρώμη. Καί ἀργότερα, ὅταν καί μέ τήν δυναμική παρέμβαση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἀποφεύχθηκε αὐτό, τότε οἱ πανσλαυιστές ἐπεχείρησαν νά ἐπιτύχουν τόν σκοπό τους μέ τήν ὤθηση τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων στήν θέση τῆς μητέρας τῶν Ἐκκλησιῶν. Τότε ἀντέδρασε δυναμικά το Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί αὐτό τό κάνει ὅταν βλέπει νά γίνονται προσπάθειες διάσπασης τῆς ἑνότητας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Καί εἶναι γεγονός ὅτι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μέ τήν ἐμπειρία πού διαθέτει βλέπει τά ἐκκλησιαστικά προβλήματα σέ μιά βαθειά προοπτική καί δέν περιορίζεται σέ ἁπλές ἐξωτερικές ἀφορμές.
Τελικά νομίζω ὅτι πρέπει νά ἀντιμετωπίζουμε ὅλα τα προβλήματα μέ σύνεση καί προπαντός νά ἀποφεύγουμε ἐκκλησιολογικᾶ ἀτοπήματα.
- Προβολές: 3657