Κύριο θέμα: Επίσκεψη του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου - Στην Μέση Ανατολή

Μια πολύ ενδιαφέρουσα αφήγηση, συγχρόνως καί ανάλυση, από την επίσκεψή του στην Μέση Ανατολή και την επαφή του με την εκεί εναπομείνασα αλλά και ακμάζουσα Αραβόφωνη Ρωμηοσύνη, μας προσφέρει στο παρόν τεύχος ο Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ιερόθεος:

Μια πρόσκληση από τον Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Λιβάνου –πού ανήκει στο Πατριαρχείο Αντιοχείας– Μητροπολίτη Χαλεπίου κ. Παύλο, να διδάξω στην Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή το μάθημα της Βιοηθικής για τους τριτοετείς και τεταρτοετείς φοιτητάς και να επισκεφθώ την έδρα της Μητροπόλεώς του, την πόλη του Χαλεπίου (ALEPPO - αρχαία Βέροια) της Συρίας με έκαναν να βρεθώ για μια ακόμη φορά στην Μέση Ανατολή. Ήδη είχα επισκεφθή, την τριετία 1988-1991 κατά διαστήματα την Θεολογική Σχολή του Λιβάνου, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην περιοχή, και την Συρία (Δαμασκό, Λαττάκεια, Κοιλάδα των Χριστιανών κλπ.).

Η πρόσφατη επίσκεψή μου έγινε την περίοδο που στην Ελλάδα γινόταν ευρύτατος διάλογος σχετικά με την έλευση του Πάπα, και συνέπεσε την ημέρα της αφίξεως του Πάπα στην Ελλάδα να βρίσκομαι στην Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή του Λιβάνου, στην Τρίπολη, και να παρακολουθώ την προετοιμασία του Πατριαρχείου της Αντιοχείας και όλων των άλλων Χριστιανικών Ομολογιών για την επίσκεψη του Πάπα στην Δαμασκό της Συρίας.

Εδώ θα ήθελα να εκθέσω μερικές εντυπώσεις μου από την περιοδεία μου αυτή στην Συρία και τον Λίβανο.

1. Στο Χαλέπι της Συρίας

Η πόλη του Χαλεπίου είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην Συρία μετά την Δαμασκό και αριθμεί περίπου τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους. Είναι μια αρχαία πόλη (η αρχαία Βέροια της Συρίας) με παραδοσιακό χρώμα και βέβαια εκείνο που κάνει εντύπωση είναι ότι κάτω από την επιφάνεια της γης υπάρχει και μια άλλη πόλη των σπηλαίων, τα οποία σπήλαια τον παλαιότερο καιρό ήταν απαραίτητα για την επικοινωνία των κατοίκων της πόλεως. Τώρα μερικά από αυτά ανακαινίζονται και γίνονται ωραιότατα εστιατόρια ή καφετέριες με ανατολίτικο χρώμα.

Ο ορθόδοξος Μητροπολίτης του Χαλεπίου κ. Παύλος, γνωστός μου από τότε που σπούδαζε στην Θεσσαλονίκη, όπου έλαβε και το διδακτορικό του δίπλωμα, είναι γνώστης των θεμάτων της περιοχής και επειδή είναι νέος και στην ηλικία και στην θέση αυτή ως Μητροπολίτης αγωνίζεται για την ανασυγκρότηση της Ιεράς Μητροπόλεώς του με ζήλο, ζωντάνια και γνώση των πραγμάτων.

Είναι γνωστόν ότι όλες οι πόλεις της Συρίας και του Λιβάνου είναι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, οι οποίες κατά κάποιον τρόπο αδιόρατο μου είναι περισσότερο οικείες όταν επικρατή σεβασμός των θρησκευτικών και πολιτισμικών διαφορών. Η επιστήμη της εθνολογίας κάνει εύστοχες παρατηρήσεις πάνω στο θέμα αυτό. Οι Μουσουλμάνοι αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία της περιοχής, ενώ ο Χριστιανικός πληθυσμός ανέρχεται στις εκατό περίπου χιλιάδες (100.000), από τους οποίους οι είκοσι χιλιάδες (20.000) είναι ορθόδοξοι.

Το Χαλέπι θεωρείται ως το Βατικανό της Ανατολής, γιατί ο Παπισμός ασκεί επιρροή στα πράγματα της περιοχής και έχει μεγάλη δράση, όπως σχολεία και άλλα ιδρύματα. Γενικά στο Χαλέπι υπάρχουν πολλοί Επίσκοποι διαφόρων θρησκευτικών Χριστιανικών ομάδων. Οι ανήκοντες στο Πατριαρχείο Αντιοχείας ονομάζονται Greek Orthodox, οι μονοφυσίτες ονομάζονται Syrian Orthodox και οι Ουνίτες έχουν την ονομασία Rum Katholik. Οι τελευταίοι ανήκουν στο Βατικανό μαζί με τους Μαρωνίτες και τους άλλους “καθολικούς”. Επίσης πρέπει να σημειωθή ότι οι Αρμένιοι, που είναι μονοφυσίτες, έχουν ισχυρή επίδραση στην περιοχή εκείνη.

Μου δόθηκε η ευκαιρία να έχω τρεις συναντήσεις με τους ορθοδόξους Χριστιανούς της περιοχής. Μία κατά την διάρκεια της Κυριακάτικης πρωϊνής θείας Λειτουργίας (29 Απριλίου), όπου λειτούργησα και ομίλησα στον Ιερό Ναό του Προφήτου Ηλιού, έναν ωραιότατο και μεγαλοπρεπή Ναό, ο οποίος τελευταία έχει αποπερατωθή, με τέμπλο ξύλινο κατασκευασμένο στην Ελλάδα. Έπειτα παρευρέθηκα στην απογευματική θεία Λειτουργία, όπου συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος, επειδή το πρωϊνό της Κυριακής θεωρείται εργάσιμο, και λειτούργησε ο Μητροπολίτης Χαλεπίου Παύλος, όπου και εκήρυξα τον θείο λόγο. Στην συνέχεια ομίλησα και συζήτησα με ιατρούς, φαρμακοποιούς και άλλους επιστήμονας, εβδομήντα (70) τον αριθμό, γύρω από την αντιμετώπιση της σύγχρονης γενετικής και γενικά της επιστήμης.

Στην πρωϊνή θεία Λειτουργία έψαλε στα αραβικά και στα ελληνικά ο Καθηγητής κ. Bramo Muzzer, ο οποίος τελείωσε τις θεολογικές του σπουδές στην Ελλάδα και κατέχει άριστα την ελληνική γλώσσα. Και το απόγευμα σε έναν κατάμεστο Ιερό Ναό, κυρίως από νέους φοιτητάς, έψαλε θαυμάσια ένας παιδικός χορός, αποτελούμενος από πενήντα (50) περίπου μικρά παιδιά στα αραβικά και στα ελληνικά. Φυσικά δεν το έκαναν αυτό επειδή παρευρισκόταν Έλληνας Ιεράρχης στην θεία Λειτουργία, αλλά συνηθίζεται αυτό, γιατί έτσι συνδέονται με το δικό τους παρελθόν.

Η επικοινωνία που είχα με νέους και οικογενειάρχες, με ζηλωτές Χριστιανούς, καθώς επίσης και η επίσκεψή μου στο μέρος εκείνο που ασκήθηκε ο άγιος Συμεών ο Στυλίτης, που αποτελεί μεγάλο θρησκευτικό μνημείο της περιοχής, δείχνει την ελληνική και χριστιανική - ορθόδοξη παράδοση που κυριαρχεί εκεί. Όμως η Ορθόδοξη Εκκλησία χρειάζεται ισχυρό στήριγμα, γιατί έχει να αντιμετωπίση ποικίλους κινδύνους. Χάρηκα όμως για τους ορθοδόξους Χριστιανούς, οι οποίοι κρατούν την πίστη τους μέσα σε τέτοια δύσκολα περιβάλλοντα.

2. Στην θεολογική Σχολή του Λιβάνου

Πλησίον της Τριπόλεως του Βορείου Λιβάνου, μια ώρα περίπου βόρεια της Βηρυττού, έχει κτισθή ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα παιδείας και γνώσεως, αλλά και ζωής, από το Ορθόδοξο Πατριαρχείο της Αντιοχείας. Ο σημερινός Πατριάρχης Αντιοχείας κ. Ιγνάτιος έχει παίξει σπουδαίο ρόλο για την ανοικοδόμηση του μεγαλύτερου τμήματος του συγκροτήματος.

Σχεδόν στο κέντρο του λόφου είναι κτισμένο το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Μπελεμέντ, τον Ναό της οποίας έκτισαν οι Σταυροφόροι. Γύρω από το Μοναστήρι είναι τρία τεράστια συγκροτήματα. Το ένα είναι το Γυμνάσιο, στο οποίο φοιτούν χίλια παιδιά περίπου. Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω μια θεία Λειτουργία για μαθητάς κατά την οποία ο Ναός ήταν γεμάτος από μαθητόκοσμο και έψαλε μια χορωδία από παιδιά, τόσο στα αραβικά, όσο και στα ελληνικά. Μου έκανε εντύπωση ότι έψαλαν με μεγάλη αρμονία, χωρίς να έχουν κάποιον δάσκαλο να τους διευθύνη. Και σε μερικές στιγμές έψαλε όλο το εκκλησίασμα. Το άλλο είναι Θεολογική Σχολή που κτίσθηκε πριν από δεκαετίες με μεγάλη και πλούσια προσφορά σε ολόκληρη την περιοχή. Εδώ οι φοιτητές της Θεολογικής Σχολής συνδυάζουν την φοιτητική ζωή, την λατρευτική ζωή, αφού κάθε ημέρα το πρωϊ και το απόγευμα τελούνται οι ιερές ακολουθίες, και την οικοτροφική ζωή. Το άλλο συγκρότημα αποτελείται από πολλά κτίρια καινούρια στην κατασκευή και αποτελούν το Πανεπιστήμιο, το οποίο συγκροτείται από πολλές Σχολές ανθρωπιστικών σπουδών, κοινωνιολογίας, ιατρικής κλπ. Το Πανεπιστήμιο που ανήκει στο Πατριαρχείο Αντιοχείας διαθέτει τεράστιες βιβλιοθήκες, σύγχρονα κτίρια, διακόσιους (200) περίπου Καθηγητάς και φοιτούν δυόμισυ χιλιάδες (2.500) περίπου φοιτητές.

Βεβαίως, η Θεολογική Σχολή μου έκανε εντύπωση, γιατί εδώ γίνεται μια σοβαρή εργασία. Καίτοι δεν φοιτά κανείς Έλληνας, όμως όλοι γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, αφού οι επίσημες γλώσσες διδασκαλίας είναι η αγγλική και η ελληνική. Στο προπαρασκευαστικό τμήμα, πριν εισαχθούν στο πρώτο έτος, μαθαίνουν το μεν πρώτο εξάμηνο την αγγλική γλώσσα, το δε δεύτερο εξάμηνο την ελληνική γλώσσα. Την τελευταία διδάσκει με καταπληκτική γνώση ο κ. Χαμπίμπι Λαβάντ. Η διδασκαλία γίνεται τέσσερεις ώρες κάθε ημέρα. Παρακολούθησα μια τέτοια διδασκαλία και διεπίστωσα το επίπεδο στο οποίο εκινείτο. Εφέτος στο προπαρασκευαστικό έτος φοιτούν εικοσιπέντε (25) σπουδαστές.

Για μια εβδομάδα παρέδωσα το μάθημα της Βιοηθικής στους τριετείς και τεταρτοετείς φοιτητές της Θεολογικής Σχολής. Τα θέματα που ανέπτυξα ήταν η Βιοηθική ως επιστήμη, και οι επιμέρους ενότητές που αναφέρονται στην αρχή της ζωής (αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος, αναπαραγωγικές τεχνολογίες, κλωνοποίηση και εκτρώσεις) στην παράταση της βιολογικής ζωής (μετάγγιση αίματος, μεταμοσχεύσεις, πρόληψη και θεραπεία ασθενειών) και στο τέλος της Βιολογικής ζωής (ευθανασία). Αφού επισημάνθηκαν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν λόγω της συνάντησης της ιατρικής με την τεχνολογία, επικεντρώθηκε η προσοχή στην θέση που λαμβάνει η Εκκλησία πάνω στα προβλήματα αυτά της εποχής μας. Και βέβαια, μετά από αυτήν την παρουσίαση αναφέρθηκαν οι γενικές βιοθεολογικές αρχές, όπως και η ορθόδοξη ανθρωπολογία, καθώς επίσης και τα γενικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Εκκλησία στην εποχή μας.

Οι φοιτητές έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί παρουσιάσθηκαν ευσύνοπτα και από ορθοδόξου προοπτικής τα σύγχρονα αυτά προβλήματα. Έκαναν πολλές ερωτήσεις, και γενικά υπήρχε ζωντανή επικοινωνία. Η γνώση της ελληνικής γλώσσας βρισκόταν σε τέτοιο επίπεδο, ώστε γνώριζαν ακόμη και την σύγχρονη ιατρική ορολογία, μερικά δε άγνωστα σημεία αναλύονταν και στην αγγλική και στην αραβική γλώσσα.

Πέρα από τις παραδόσεις είχαμε την δυνατότητα επικοινωνίας με τους φοιτητάς άλλων ετών και Σχολών, με τους Καθηγητάς που συνέπεσαν στο διάστημα εκείνο να έλθουν από την Γαλλία και την Αμερική για να διδάξουν στην Θεολογική Σχολή, με Χριστιανούς της περιοχής εκείνης, γιατί στην περιοχή που είναι κτισμένο το Πανεπιστήμιο υπάρχουν ορθόδοξα χωριά, και όλες αυτές οι συναντήσεις μου έδωσαν την αίσθηση της ορθόδοξης ζωής που βιώνεται μέσα σε εκείνες τις δύσκολες συνθήκες.

Με ικανοποίησε αφάνταστα το ότι ήλθαν να με συναντήσουν παλαιοί φοιτητές μου, και χάρηκα για την πρόοδό τους, γιατί ένας από αυτούς, που πριν από δέκα χρόνια ήταν διάκονος και από τους καλούς και αγαπητούς μου φοιτητάς, εξελέγη Μητροπολίτης στο Πατριαρχείο Αντιοχείας και ήλθε να με συναντήση διανύοντας με το αυτοκίνητό του δρόμο δέκα περίπου ωρών. Τρείς άλλοι φοιτητές πήραν διδακτορικά διπλώματα, ο ένας στην Ελλάδα και οι άλλοι στην Γερμανία και σήμερα είναι Καθηγητές σε Πανεπιστήμια, καθώς επίσης άλλοι είναι Κληρικοί στην Συρία και την Αμερική.

Για την καλή λειτουργία της Θεολογικής Σχολής βοήθησαν στο παρελθόν και βοηθούν ακόμη και τώρα με τις γνώσεις τους και την διδασκαλία τους διάφοροι Καθηγητές από την Θεολογική Σχολή της Ελλάδος, όπως ο Σεβ. Μητροπολίτης Τυρρολόης κ. Παντελεήμων, ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ο κ. Βλάσιος Φειδάς, ο κ. Κωνσταντίνος Σκουτέρης, ο κ. Χρήστος Βούλγαρης, ο κ. Μάρκος Ορφανός, ο κ. Βασίλειος Γιούλτσης και άλλοι Καθηγητές. Επίσης, αποτελεσματική είναι η συμπαράσταση και βοήθεια της Ελληνικής Πολιτείας, καθώς επίσης και της Εκκλησίας της Ελλάδος.

3. Μερικές διαπιστώσεις

Ο χώρος εδώ δεν είναι κατάλληλος για να εκτεθούν όλες οι διαπιστώσεις μου από την περιοδεία στην Συρία και τον Λίβανο. Ωστόσο θα περιορισθώ στην επισήμανση μερικών από αυτές.

α) Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της Δύσεως και της Ανατολής. Στην Δύση οι κοινωνίες επηρεασμένες από την σχολαστική θεολογία και την μεταφυσική δημιούργησαν ατομοκρατικές κοινότητες, αφού εκεί κυριαρχεί το άτομο, πολλές φορές χωρίς Θεό. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δυτικοί Χριστιανοί από αντίδραση στην απολυταρχία του Πάπα έφθασαν στην μεταρρύθμιση και με το σύνθημα των ηγεμόνων cujus regio, ejus religio επιβλήθηκε σε κάθε περιοχή μια ομολογία και αργότερα βέβαια κατέληξαν στην αθεΐα και τον αγνωστικισμό. Και έτσι επικράτησε το ανθρώπινο στοιχείο. Αντίθετα στην Μέση Ανατολή οι κοινωνίες είναι θεοκεντρικές. Βέβαια, δεν ζουν όλοι σύμφωνα με τον νόμο του Θεού τους, αλλά είναι φυσικό ότι η Θρησκεία επηρεάζει εμμέσως ή αμέσως την ζωή τους. Στην αραβική γλώσσα υπάρχουν πολλές καθημερινές εκφράσεις που περιέχουν το όνομα του Θεού.

β) Οι δυτικοί και ανατολικοί διαφέρουν και στον τρόπο σκέψεως και ζωής. Όταν συναντάς δυτικούς και ανατολικούς ανθρώπους, και τους βλέπεις στο πρόσωπο, διαπιστώνεις ότι τα μάτια των δυτικών είναι εντελώς επίπεδα, ενώ των ανατολικών έχουν ένα βάθος, αναζητούν κάτι άλλο, το υπαρξιακό. Οπότε αυτό δείχνει την δυνατότητα που έχει η Ορθοδοξία στην περιοχή εκείνη να απαντήση στα υπαρξιακά ερωτήματα που στην χώρα μας θεωρούνται περιττά ή και ανόητα.

γ) Οι ανατολικοί έχουν να παλέψουν με πολλά προβλήματα, να αντιμετωπίσουν ποικίλα ιδεολογικά, θεολογικά και υπαρξιακά ρεύματα. Και αυτό τους κάνει πιο ώριμους, αλλά και σταθερούς στον πολιτισμικό τρόπο ζωής τους. Στα σπίτια τους έχουν εμφανή δείγματα της θρησκευτικότητας, εικόνες και καντήλια, τα παιδιά τους μεγαλώνουν με χριστιανικές παραδόσεις, αν και το Κράτος επισήμως δεν έχει θεσπίσει στα σχολεία μάθημα θρησκευτικών. Σημαντικό ρόλο παίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία με τις Ενορίες αλλά και τα Μοναστήρια. Στην περιοχή εκείνη υπάρχουν μερικά καλά οργανωμένα Μοναστήρια, που ακολουθούν το αγιορείτικο τυπικό και επηρεάζουν σημαντικά την περιοχή. Κτίσθηκε τώρα τελευταία ένα ωραιότατο μοναστήρι προς τιμήν της Παναγίας, που ακολουθεί το αγιορείτικο τυπικό.

δ) Η Μπελεμέντειος Θεολογική Σχολή παίζει έναν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της ορθοδόξου χριστιανικής ζωής, διότι από αυτήν εξέρχονται θεολόγοι, Ιερείς και Επίσκοποι της Εκκλησίας. Ήδη μέχρι τώρα οι περισσότεροι Μητροπολίτες και Επίσκοποι είναι απόφοιτοι αυτής της Σχολής. Το ότι μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα είναι πολύ σημαντικό. Δεν το βλέπουμε αυτό ελλαδικά, αλλά εκκλησιαστικά. Τους δίνεται η δυνατότητα να διαβάζουν κείμενα γραμμένα στην ελληνική γλώσσα τα οποία δεν έχουν μεταφρασθή στην αραβική και σε άλλες γλώσσες, καθώς επίσης τους δίδεται η δυνατότητα να επισκέπτονται την Ελλάδα και ιδίως το Άγιον Όρος, και να συναντούνται με την ορθόδοξη ελληνική πνευματικότητα. Ήδη οι σπουδαστές που διδάσκονται την ελληνική γλώσσα, το Καλοκαίρι έρχονται στην Ελλάδα, όπου μένοντας στην Ιερά Μονή Πεντέλης παρακολουθούν μαθήματα εντατικά της ελληνικής γλώσσας και κυρίως έρχονται σε επαφή με την όλη ελληνική παράδοσή μας.

Η συνάντηση αυτή των δύο Εκκλησιών, Αντιοχείας και Ελλάδος, θα αποδώση καλούς καρπούς, διότι έχουμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε τις εμπειρίες μας. Εμείς θα μάθουμε το πώς αντιμετωπίζουν τις πολλές πολιτισμικές παραδόσεις και τα σύγχρονα ρεύματα, αλλά και εκείνοι θα δούν την ρωμαίϊκη ζωή. Πρέπει και εμείς να πλησιάσουμε τους Χριστιανούς αυτούς όχι μέσα από την Ελλαδίτικη νοοτροπία, αλλά την ρωμαίϊκη παράδοσή μας.

Η Εκκλησία της Ελλάδος οφείλει να ανοιχθή ακόμη περισσότερο στις περιοχές αυτές, με αγάπη, σεβασμό, νηφαλιότητα και σύνεση, κυρίως μέσα στα εκκλησιολογικά πλαίσια για να αναπτυχθή περισσότερο η ενότητα των Εκκλησιών.

Το ταξείδι μου στην Συρία και τον Λίβανο, ο οποίος τώρα έχει ειρηνεύσει και δεν βρίσκεται στο σημείο που τον γνώρισα το 1988-91, κατά την διάρκεια του πολέμου, με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η ορθόδοξη θεολογία, σε συνδυασμό με την πολιτισμική παράδοση κάθε τόπου, πρόκειται να παίξη μεγάλο ρόλο στους ανθρώπους της εποχής μας, όπου γής, διότι έχει μια δυνατότητα και ζωντάνια πολύ μεγάλη. Και βέβαια, αυτό πρέπει να γίνεται μέσα από την προοπτική ότι το κάθε έθνος δεν μπορεί να χρησιμοποιή την Εκκλησία, αλλά η Εκκλησία να υπηρετή το κάθε έθνος.