Παναγιώτη Μελικίδη: Γιά τήν Πόλη
Στίς 29 Μαΐου 1453 ἡ Κωνσταντινούπολη ἁλώθηκε γιά δεύτερη φορά μετά τήν Δ' Σταυροφορία (1204), ἀπό τούς Τούρκους. Νομίζω ὅτι θά ἦταν ἐνδιαφέρον νά δοῦμε συνοπτικά πῶς συνδέεται ἡ προσδοκία γιά τήν ἀποκατάσταση τοῦ Γένους (δηλαδή ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Πόλης) μέ τήν λειτουργική συνείδηση. Ἀφορμή παρατήρησης τῆς διάστασης αὐτῆς ἀποτελεῖ τό δημοτικό τραγούδι πού ἀναφέρεται στήν τελευταία θ. Λειτουργία πού τελέστηκε στό Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας:
“...φωνή τούς ἤρθ’ ἐξ’ οὐρανοῦ κι ἀπ’ ἀγγέλου στόμα:
Πάψατε τό χερουβικό κι ἅς χαμηλώσουν τ’ ἅγια,
γιατί εἶναι θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νά τουρκέψη.
Μόν’ στεῖλτε λόγο στή Φραγκιά νά ‘ρθοῦνε τρία καράβια,
τό ’να νά πάρη τό Σταυρό καί τό ἄλλο τό Βαγγέλιο,
τό τρίτο το καλύτερο τήν Ἅγια Τράπεζά μας,
μή μᾶς τήν πάρουν τά σκυλιά καί μᾶς τήν μαγαρίσουν...”.
Τό δημοτικό αὐτό τραγούδι ἐκφράζει τήν λαϊκή εὐσέβεια, ἡ ὁποία ταυτίζεται μέ τόν κανόνα τῆς Ἐκκλησίας ὅτι κάθε Λειτουργία πού ἀρχίζει πρέπει ὁπωσδήποτε νά τελειώνη. Στήν προκειμένη περίπτωση, σύμφωνα πάντα μέ τήν λαϊκή παράδοση, ἡ τελευταία Λειτουργία στήν Ἁγία Σοφία δέν περατώθηκε λόγω τῆς Ὀθωμανικῆς εἰσβολῆς καί ὁ ἱερέας μαζί μέ τά Τίμια Δῶρα ὁδηγήθηκε μέ τρόπο θαυματουργικό σέ μυστική κρύπτη τοῦ τείχους τοῦ Ἁγίου Βήματος. Ἔτσι ὁ Θεός στήν συνείδηση τοῦ λαοῦ “ἐκβιάζεται” νά ἐλευθερώση τήν Βασιλεύουσα, προκειμένου νά ὁλοκληρωθῆ τό ἡμιτελές μυστήριο πού διακόπηκε τήν ὥρα τοῦ Χερουβικοῦ. Τό στοιχεῖο αὐτό μας βοηθάει νά τοποθετήσουμε τήν συγγραφή τοῦ δημώδους ἄσματος κατά τήν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας καί στήν ἀρχή τῆς παγίωσης τῶν ἰδεολογημάτων πού ἀφοροῦσαν τήν μελλοντική ἐθνική ἀποκατάσταση.
Τό δεύτερο ἐνδιαφέρον σημεῖο εἶναι ἡ περιγραφή τοῦ τρόπου διάσωσης τῶν ἱερῶν ἀντικειμένων. Ἡ φυγάδευση ἀναλαμβάνεται ἀπό φράγκικα καράβια. Ἐδῶ ἔχουμε ἐπέμβαση μεταγενέστερη στό κείμενο, ἀφοῦ τό πρωτότυπο ἀναφερόταν στή βίαιη ἁρπαγή τῶν ἐν λόγω ἀντικειμένων ἀπό τούς Φράγκους κατά τήν Δ’ Σταυροφορία τό 1204. Ἔτσι στήν μεταγενέστερη ἔκδοση τό παλιό ὑλικό τροποποιήθηκε, ὥστε ἡ ἀφαίρεση τοῦ Εὐαγγελίου, τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Τράπεζας νά παρουσιάζεται ἐπιβεβλημένη. Σύμφωνα μέ νεώτερη θρακική παράδοση, ἡ ἁγία Τράπεζα ἔπεσε ἀπό τό πλοῖο στήν θάλασσα ἤ ὅλο το πλοῖο βυθίστηκε καί παραμένει ἀπό τότε στόν βυθό τοῦ Θρακικοῦ πελάγους ἀναμένοντας τήν ἀπελευθέρωση τῆς Κωνσταντινούπολης, πού ὅταν πραγματοποιηθῆ, μέ θεϊκή βούληση θά ἐμφανιστῆ στήν παραλία τῆς Πόλης, γιά νά τοποθετηθῆ ξανά στήν ἀρχική της θέση.
Εἶναι πράγματι ἐνδιαφέρον τό γεγονός ὅτι οἱ θρύλοι τοῦ λαοῦ μας, πού σχετίζονται μέ τήν ἅλωση καί μέ τήν προσδοκία τῆς ἀποκατάστασης, συνδέονται πάντα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, φανερώνοντας μέ ἁπλοϊκό τρόπο αὐτό πού διακηρύσσει ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων της, ὅτι ὁ Θεός προσωπικά διευθύνει τήν ἱστορία, ὅπως ἐπίσης καί τό γεγονός ὅτι τό ἐνδιαφέρον τῶν λαϊκῶν παραδόσεων πού ἀφοροῦν τήν πτώση τῆς τοῦ Κωνσταντίνου Πόλεως ἑστιάζεται στόν λόγο: “Μή δῶτε τό ἅγιον τοῖς κυσί μηδέ βάλητε τούς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθέν των χοίρων...” (Ματθ. ς', 6).
- Προβολές: 2746