Κύριο Θέμα: Διημερίδα γιά τόν “Πρίγκιπα τῶν Ἑλλήνων λογογράφων” - Ὁ Παπαδιαμάντης καί ἡ ἐπικαιρότητά του

Ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί συγκεκριμένα ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Πολιτιστικῆς Ταυτότητος διοργάνωσε διήμερο συνέδριο ἀφιερωμένο στόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη (Παρασκευή 25 - Σάββατο 26 Μαΐου), ἐπ’ εὐκαιρία τῆς συμπληρώσεως 150 χρόνων ἀπό τήν γέννησή του. Τό συνέδριο, πού τελοῦσε ὑπό τήν αἰγίδα τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Χριστοδούλου, πραγματοποιήθηκε στήν ἱστορική αἴθουσα τῆς Παλαιᾶς Βουλῆς, τήν ὁποία κατέκλυσαν οἱ φίλοι καί θαυμαστές του Σκιαθίτη λογοτέχνη.

Στήν κατάμεστη αἴθουσα, ἡ ὁποία τήν ἐποχή πού ἔζησε ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν τό κέντρο τοῦ κοινοβουλευτικοῦ βίου τῆς χώρας μας, ἡ παρουσία τοῦ “μπάρμπα-Ἀλέξανδρου” ἦταν ζωντανή. Σ’ αὐτό συντελοῦσε ἐξωτερικά ἡ τεράστια προσωπογραφία του πού εἶχε ἀναρτηθῆ, ἀλλά περισσότερο οἱ “ἀναμνήσεις” πού μᾶς ἔχει ἀφήσει ἡ ἀνάγνωση τῶν κειμένων του καί τίς ζωντάνεψαν οἱ εἰσηγήσεις καί τά λόγια του πού ἀκούσθηκαν κατά τό διήμερο αὐτό.

Κεντρικό θέμα τοῦ Συνεδρίου ἦταν: “Ὁ Παπαδιαμάντης καί ἡ ἐπικαιρότητα τού”, τό ὁποῖο ἀντιμετωπίσθηκε σέ τρεῖς ἐπιμέρους ἑνότητες:

Η Ἅ' ἑνότητα “Ὁ Παπαδιαμάντης καί ἡ παραδοση” περιελάμβανε τά ἐπιμέρους θέματα “Ὁ Παπαδιαμάντης ὡς ἐκφραστῆς τῆς Ὀρθόδοξης παραδοσης” μέ εἰσηγητή τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο, “Μή Θρησκευτικά, πρός Θεού” μέ εἰσηγητή τόν Φώτη Δημητρακόπουλο, πρόεδρο τοῦ Ἱδρύματος Παπαδιαμαντικῶν Μελετῶν, καί “Παπαδιαμάντης: ἐκκλησιαστικός ἐναντίον θρησκευτικού” μέ εἰσηγητή τόν Δημήτριο Μαυρόπουλο, ἐκδότη - θεολόγο.

Η Β’ ἑνότητα “Ὁ Παπαδιαμάντης καί ἡ ἐκκλησιαστική ζωή” περιελάμβανε τά ἐπιμέρους θέματα: “Λειτουργικό ἦθος στόν Παπαδιαμάντη” μέ εἰσηγητή τόν Ἀνέστη Κεσελόπουλο, καθηγητή Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π. Θεσσαλονίκης, “Ὁ Ἱερέας στόν Παπαδιαμάντη” μέ εἰσηγητή τόν Ἀρχιμ. Ἀνανία Κουστένη, “Ὁ ψάλτης Παπαδιαμάντης” μέ εἰσηγητή τόν Ἄγγελο Μαντά.

Η Γ’ ἑνότητα “Ὁ Παπαδιαμάντης καί ὁ κόσμος” περιελάμβανε τά ἐπιμέρους θέματα: “Παπαδιαμάντης - Ντοστογιέφσκυ” μέ εἰσηγητή τόν Σεβ. Μητροπολίτη πρ. Ἐρζεγοβίνης κ. Ἀθανάσιο Γιέφτιτς, “Ἡ ὀδύνη στόν ὀρθόδοξο Παπαδιαμάντη” μέ εἰσηγητή τόν μοναχό Μωϋσῆ Ἁγιορείτη, καί “Ὁ πολιτικός Παπαδιαμάντης” μέ εἰσηγητή τόν συγγραφέα Σαράντο Καργάκο.

Παρών στήν διημερίδα ἦταν καί ὁ κύριος μελετητής καί ἐκδότης τῶν Ἁπάντων του Παπαδιαμάντη, καθηγητής κ. Νικόλαος Τριανταφυλλόπουλος.
Τήν διημερίδα προλόγισε ὁ Πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Πολιτιστικῆς Ταυτότητος, Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ἰγνάτιος.

Στήν ἐναρκτήρια ὁμιλία τοῦ ὁ Μακαριώτατος ἀναφέρθηκε στήν προσωπικότητα τοῦ Παπαδιαμάντη, τόν λόγο τοῦ ὁποίου χαρακτήρισε “κριτήριο γιά ἐπαναφορά μας στήν πορεία τοῦ Γένους καί ὡς ἐρέθισμα αὐτοσυνειδησίας”. Μίλησε γιά τόν “ἰδιόρρυθμο”, τόν “ἐπαναστάτη”, τόν ἀφιλάργυρο, τόν ἀντικομφορμιστή, τόν λαϊκό, τόν παραδοσιακό, τόν κριτικό Παπαδιαμάντη, πού εἶχε στολίδια ψυχικά “τήν ταπείνωση, τήν ἁπλότητα καί τήν συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητας”. Γιά τόν Παπαδιαμάντη πού ἦταν “τέκνον γνήσιόν της Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας”, καί ἔζησε σέ καιρούς παράλληλους μέ τούς δικούς μας, ὅπου “ἐγκαταλείπεται ἡ γνησιότητα τῶν στοιχείων τῆς ζωῆς μας καί κινδυνεύουμε ἀπό τήν ἀλλοτρίωση”.

Τήν ὁμιλία τοῦ τελείωσε ὁ Μακαριώτατος προφέροντας λόγια - παροτρύνσεις τοῦ Παπαδιαμάντη καί καλώντας τούς ἀκροατᾶς “σέ μιά ἐπιστράτευση ἀγάπης γιά τήν συντήρηση αὐτῆς τῆς πίστεως, γιά μιά ἀληθινή ἀλλαγή ἐσώτερη καί ψυχική, μέ βάση τίς διαιώνιες ἀρχές τοῦ Γένους μας”.

Οἱ εἰσηγήσεις πού ἀκολούθησαν ἤσαν πολύ ἐνδιαφέρουσες καί πρωτότυπες.

Μά ἐξίσου ἐνδιαφέρουσες ἤσαν οἱ συζητήσεις πού ἀκολουθοῦσαν στό τέλος κάθε ἑνότητος, στίς ὁποῖες φάνηκε τό ὑψηλό ἐπίπεδό των συνέδρων καί τῶν εἰσηγητῶν.

Θά ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά τίς ἐρωτήσεις πού ἀκολούθησαν τήν πρώτη ἑνότητα εἰσηγήσεων: –Ὁ Παπαδιαμάντης θά συμφωνοῦσε μέ τό Συνέδριο αὐτό καί ἄν ζοῦσε θά ἐρχόταν νά παραστή στίς ἐργασίες του; –Αφού ἡ ἐποχή τοῦ Παπαδιαμάντη δέν διαφέρει ἀπό τήν σημερινή, γιατί δέν ἔγιναν οἱ παράλληλες συγκρίσεις καί ὁ ἔλεγχος τῶν κακῶς κειμένων; –Τα θαυμάσια σέ περιεχόμενο κείμενα τοῦ Παπαδιαμάντη καθίστανται ἀπρόσιτα λόγω γλώσσας στά νέα παιδιά, μήπως τίθεται θέμα μεταγλώτισσης;

Ἐπίσης, τέθηκαν στήν συζήτηση θέματα ὅπως: ἡ νέκρωση τῆς παραδόσεως, ὁ ἐκφυλισμός ζωτικῶν ἐννοιῶν τῆς παράδοσης, κριτήρια παραδοσιακότητος, κ.α.

Ἡ διημερίδα ἔκλεισε μέ “Παπαδιαμαντικούς ὕμνους” πού ἔψαλε ἡ Χορωδία τοῦ ἐν Ἀθήναις Συλλόγου Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως μέ χοράρχη τόν ἄρχοντα Πρωτοψάλτη κ. Δημοσθένη Παϊκόπουλο, καί μέ τήν προβολή τῆς ταινίας “Ἡ γωνιά τοῦ Παραδείσου” τῆς σκηνοθέτιδος Λένας Βουδούρη μέ πρόλογο τοῦ φιλολόγου κ. Κωνσταντίνου Γανωτῆ.

Ὅπως προαναφέραμε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας ἔκανε τήν πρώτη εἰσήγηση τοῦ Συνεδρίου πού εἶχε θέμα “Ὁ Παπαδιαμάντης ὡς ἐκφραστῆς τῆς Ὀρθόδοξης παραδοσης”. Τμήματα τῆς ὁμιλίας αὐτῆς θά δημοσιεύσουμε σέ ἑπόμενα τεύχη. Πρός τό παρόν παραθέτουμε τήν περίληψή της:
“Ο Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης στά ἔργα τοῦ ἐκφράζει τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησιαστική Παράδοση, ἀφοῦ ἡ ὀρθόδοξη θεολογία ἦταν ἐφαρμοσμένη καί τό ἐκκλησιαστικό ἦθος βιωμένο στά πρόσωπα πού περιγράφονται στά κείμενά του καί μέσα ἀπό αὐτήν τήν περιγραφή ἐξέθετε τήν ἐσωτερική του κατάσταση, τό καρδιακό του βίωμα.

1. Δέν πρέπει κανείς νά συγκρίνη τά ἔργα τοῦ Παπαδιαμάντη μέ τά ἔργα τῶν φιλοκαλικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι τά ἔργα τῶν Πατέρων ἔχουν ἄλλη ἀποστολή, ἀφοῦ ἀποβλέπουν στήν καθοδήγηση τοῦ ἀνθρώπου πρός τήν θέωση, ἐνῶ ὁ Παπαδιαμάντης, πού ἔχει ἐπηρεασθῆ ἀπό τήν ὀρθόδοξη παράδοση, ὅπως βιωνόταν στήν κοινότητα τῆς Σκιάθου, περιέγραψε μιά κοινωνία πού ζοῦσε μέσα στήν λατρευτική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί ἐξασκοῦσε τήν ὑπομονή, τήν καρτερία, διακατεχόταν ἀπό τήν πίστη στόν Θεό. Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν “ὁ μεγάλος ζωγράφος τῶν ταπεινών” κατά τόν Κωστή Παλαμά.

Πάντως ὁ Παπαδιαμάντης ἔζησε σέ ὅλη τήν ζωή του μέ τόν πόνο, πού θεραπεύει τήν καρδιά, μέ βαθυτάτη αὐτομεμψία, ἔζησε μέ ἕνα ὑψηλό αἴσθημα δικαιοσύνης, μέ ἔντονη ξενιτεία, μέσα σέ μιά λατρευτική κοινότητα. Τό ὀρθόδοξο τέλος τοῦ ἦταν ἔνδειξη τῆς ζωῆς του καί τῆς ἀποδοχῆς τῆς ὑπάρξεώς του ἀπό τόν Θεό.

2. Ὁ Θεός τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι ὁ Θεός τῶν Πατέρων καί ἰδιαιτέρως τῶν Φιλοκαλικῶν Πατέρων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἐμπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ καί μεγάλη φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία. Δέν εἶναι ὁ Θεός τοῦ Θωμά τοῦ Ἀκινάτη καί τοῦ Ἀνσέλμου Καντερβουρίας. Εἶναι ὁ Θεός τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἀλήθειας, ὁ Θεός τῆς ἀγάπης πού συμπονάει τόν ἄνθρωπο, πού τόν ἀγαπᾶ, πού ἀγαπᾶ τούς ἁμαρτωλούς οἱ ὁποῖοι αἰσθάνονται τήν πνευματική τους φτώχεια.

3. Ἡ εὐΣεβεια τοῦ Παπαδιαμάντη δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τόν καλβινιστικό πουριτανισμό, δέν διακρίνεται ἀπό κάποια προτεσταντική ἠθική, ἀλλά εἶναι ἡ εὐΣεβεια τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως. Ὁ Παπαδιαμάντης δέν χωρίζει τούς ἀνθρώπους σέ καλούς καί κακούς, σέ εὐσεβεῖς καί ἀσεβεῖς, ἀλλά σέ ὅλους βλέπει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί τήν πεπτωκυία φύση.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἕνα ταπεινό μέλος τῆς Ἐκκλησίας, αἰσθανόταν καί λειτουργοῦσε ὡς μέλος της. Εἶχε συναίσθηση ὅτι ὁ Χριστός εἶναι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ὁποίου τήν Γέννηση καί Ἀνάσταση ὑμνοῦσε καί δόξαζε καί ὑπήκουε ταπεινά στίς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας.

5. Τό κυριότερο γνώρισμα τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι ὅτι ὅλη του ἡ προσωπικότητα ἦταν λιβανισμένη, καί αὐτό τό ἄρωμα τοῦ ἁγιορείτικου λιβανιοῦ βγαίνει καί προχέεται ἀπό τήν καρδιά του στό σῶμα, στά δάκτυλα, στό μολύβι καί στά γραπτά του. Τά κείμενά του εἶναι “λιβανάτα” ἀπό τό μοσχοθυμίαμα τῆς λατρείας, τῆς προσευχῆς. Ἔχουν τό ἦθος τῆς λατρείας, τῆς ὑμνωδίας. Αὐτή ἡ λατρεία τόν ἔκανε νά παραμείνη ὀρθόδοξος στό φρόνημα, στό ἦθος σέ ὅλη του τήν ζωή.

6. Πολλοί ἀσχολήθηκαν μέ τό ἔργο καί τό πρόσωπο τοῦ Παπαδιαμάντη, ἀλλά μέ συγκίνησε ἰδιαιτέρως ὁ λόγος τῶν Ἐπαχτιτῶν - Ναυπακτίων λογοτεχνῶν, ἴσως ἐπειδή εἶμαι Μητροπολίτης Ναυπάκτου, ἤτοι τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη, πού ὑπῆρξε καί “προστάτής” του, καί τοῦ Σταμάτη Σταματίου, τοῦ γνωστοῦ Στάμ-Στάμ. Καί οἱ δύο περιέγραψαν κατά τόν καλύτερο τρόπο τήν προσωπικότητα τοῦ Παπαδιαμάντη.

Τελικά, ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν μιά μεγάλη προσωπικότητα, ἀλλά τό σημαντικό εἶναι ὅτι ἡ ὕπαρξή του καί τά γραπτά του ἐξακολουθοῦν καί σήμερα νά μᾶς λιβανίζουν μέ τό ἁγιορείτικο λιβάνι, μέ τό λιβάνι τῆς παράδοσής μας. Μέσα στά γραπτά του ὁ μπάρμπα-Ἀλέξανδρος πέρασε κατά τρόπον ἀριστουργηματικό ὅλον τόν κόσμο τῆς λατρείας καί τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως πού γνώρισε στήν πατρίδα του στήν Σκιάθο.”