Κύριο ἄρθρο: Τό θεολογικό νόημα τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ θεολογία τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ πάντοτε μέ συγκινοῦσε, μαζί μέ τήν θεολογία τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως καί τῆς Πεντηκοστῆς. Διαβάζοντας κανείς καί αὐτά ἀκόμη τά τροπάρια τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως, αἰσθάνεται ὅτι ἐκεῖνοι πού τά συνέγραψαν εἶχαν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου φωτός τῆς θεότητος, τό ὁποῖο ἐκπορεύεται ἀπό τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.

Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἰδιαιτέρως ὅμως ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ ἁγιορείτης αὐτός ἅγιος, ὄχι μόνο εἶδε τό ἄκτιστο φῶς τῆς θεότητος, ἀλλά καί ἀνέπτυξε θεολογικά αὐτό τό μεγάλο γεγονός καί στήν συνέχεια ἐντόπισε τήν διαφορά μεταξύ της στοχαστικῆς θεολογίας καί τῆς ἡσυχαστικῆς θεολογίας. Ἡ στοχαστική θεολογία συνδέεται μέ τήν μεταφυσική, ἐνῶ ἡ ἡσυχαστική θεολογία συνδέεται μέ τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς καί τόν φωτισμό τοῦ νοῦ. Ἐδῶ ἀκριβῶς βρίσκεται ἡ διαφορά μεταξύ δυτικῆς καί ὀρθοδόξου θεολογίας καί, βεβαίως, ἡ διαφορά μεταξύ των στοχαστῶν - μεταφυσικῶν καί τῶν ὀρθοδόξων ἡσυχαστῶν Πατέρων.

Ἡ θεωρία τοῦ ἀκτίστου φωτός, κατά τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι μέθεξη τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, καί βεβαίως γνωρίζουμε ὅτι ἄλλο εἶναι τό βασίλειο τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ὁλόκληρη ἡ δημιουργία, ἡ κτίση, καί ἄλλο εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ πού εἶναι ἡ ἄκτιστη χάρη καί ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία εἶναι ἐνυπόστατη, ἀφοῦ “ἐνεργῶν ὁ κεχρημένος τή ἐνεργεία ἤτοι ἡ ὑποστασις” (ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός). Ἡ μετοχή τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ κατά διαφόρους βαθμούς μέθεξη καί κοινωνία μας μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τῆς ὁποίας γευόμαστε ὡς μέλη ὄχι τοῦ λεγομένου μυστικοῦ ἀλλά τοῦ πραγματικοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος μετέχη τῆς ἀκτίστου δόξης τοῦ Θεοῦ, τότε δοξάζεται, κατά τήν ὁμολογία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου “εἴτε δοξάζεται ἕν μέλος, συγχαίρει πάντα τα μέλη” (Ἅ' Κορ. Ἰβ', 26), διότι ὁ δοξασμός ἑνός μέλους τῆς Ἐκκλησίας ἔχει συνέπειες σέ ὅλους τους ἀνθρώπους. Γιά παράδειγμα, ὁ Προφήτης Μωϋσῆς δοξάστηκε, εἰσῆλθε στόν θεῖο γνόφο, καί στήν συνέχεια καθοδήγησε τόν λαό μέ τούς νόμους, τίς συμβουλές καί τήν ὅλη του ἀναστροφή.

Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν μποροῦμε νά μιλοῦμε γιά στρατευομένη καί θριαμβεύουσα Ἐκκλησία, μέ τήν ἔννοια ὅτι ὅσοι ζοῦν βιολογικά ἀνήκουν στό στράτευμα τῆς Ἐκκλησίας καί ὅσοι κοιμῶνται εἰσέρχονται στόν θεῖο δοξασμό, δηλαδή συμμετέχουν στόν θρίαμβο τοῦ Χριστοῦ. Καί αὐτό γιατί κάθε ἅγιος πού φθάνει στήν θεωρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, καί ἑπομένως δοξάζεται, ὁπωσδήποτε συμμετέχει ἀπό τώρα στόν θρίαμβο τοῦ Χριστοῦ. Καίτοι βρίσκεται στήν βιολογική ζωή, ἐν τούτοις συμμετέχει στήν θριαμβεύουσα Ἐκκλησία. Ἄν διαβάση κανείς κείμενα τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, θά δή αὐτήν τήν ἀλήθεια νά διατυπώνεται μέ θεολογικό καί ἐμπειρικό τρόπο.

Ἐπίσης πρέπει νά λεχθῆ ὅτι στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δίνουμε μεγάλη σημασία στήν μεθοδολογία ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στόν δοξασμό καί στήν μετοχή τοῦ θριάμβου τοῦ Χριστοῦ ἐπάνω στόν θάνατο. Καί αὐτό γιατί μιά λανθασμένη μεθοδολογία, γιά παράδειγμα ἡ μεταφυσική πού συνδέεται μέ τήν φαντασία, καί ἡ ἠθικολογία πού συνδέεται μέ ἐξωτερικές ἀνθρωποκεντρικές διατάξεις, δέν ὁδηγεῖ στήν θέα τοῦ ἀκτίστου φωτός καί στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Καί αὐτό εἶναι σημαντικό, γιατί ἡ μετοχή τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τοῦ ἀκτίστου φωτός στό μέλλον, δέν μπορεῖ νά πραγματοποιηθῆ, ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει ἀπό τώρα προετοιμασθῆ κατάλληλα γιά τόν σκοπό αὐτό καί δέν ἔχει γευθῆ ἀκτίνες αὐτῆς τῆς δόξης. Ὁπότε, μέσα ἀπό τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς, τήν νοερά προσευχή, πού εἶναι ἔνδειξη τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοός, μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά μετάσχη στήν δόξα τοῦ Θεοῦ.

Στό σημεῖο αὐτό βρίσκεται καί ἡ ἀξία τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, ὁ ὁποῖος διατηρεῖ ἀνόθευτη τήν ὀρθόδοξη μεθοδολογία, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν θέωση, πού εἶναι ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου. Ἔξω ἀπό αὐτήν τήν ὀρθόδοξη μεθοδολογία ἐπικρατεῖ ἡ ἐκκοσμίκευση τῆς πίστεως καί τῆς χριστιανικῆς ζωῆς.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σέ ὅλα τα ἔργα τοῦ ὁμιλεῖ γιά τήν ὀρθόδοξη αὐτή μέθοδο. Σέ ἕνα κείμενό του γράφει ὅτι χρειάζεται ἀληθινή πίστη, γιατί ἡ ἀλλοίωση τῆς πίστεως δέν ὁδηγεῖ στήν ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου. “Πιστεύοντες δέ, ὡς ἐδιδάχθημεν παρά τῶν ὑπό τοῦ Χριστοῦ φωτισθέντων”. Κάνει λόγο γιά φωτισμένους Πατέρας, γιά ὑπακοή σέ αὐτούς καί γιά διαφύλαξη τῆς πίστεως. Δέν ἀρκεῖ ὅμως αὐτό, ἀλλά χρειάζεται καί πορεία πρός τήν προσωπική βίωση τοῦ ἀκτίστου φωτός: “ὀδεύσωμεν πρός τήν λάμψιν τοῦ φωτός ἐκείνου”. Δέν πρόκειται γιά μιά πολυτέλεια στήν πνευματική ζωή, ἀλλά γιά τόν αὐθεντικό σκοπό τῆς ὑπάρξεώς μας. Γιά τόν σκοπό αὐτόν ἀπαιτεῖται κάθαρση τῆς διανοίας ἀπό τούς γηίνους μολυσμούς, μέ τήν περιφρόνηση κάθε πράγματος πού εἶναι τερπνό καί ὡραῖο, ἀλλά ὅμως δέν εἶναι μόνιμο. “Το ὄμμα τῆς διανοίας τῶν γηίνων μολυσμῶν ἐκκαθάρωμεν, πᾶν περιφρονοῦντες τερπνόν καί περικαλές, ὅ μή μόνιμον”. Τό τερπνόν πού δέν εἶναι μόνιμο εἶναι ἡ ἡδονή πού προκαλεῖ ὀδύνη καί “τή ψυχή περιβάλλει τόν δυσειδῆ χιτώνα τῆς ἁμαρτίας”. Γι’ αὐτό ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σαφῶς ὑποστηρίζει ὅτι ἀπαλλασσόμαστε ἀπό τό πῦρ τῆς κολάσεως “ἑλλάμψει καί ἐπιγνώσει τοῦ ἀΰλου καί ἀϊδίου φωτός τῆς τοῦ Κυρίου Μεταμορφώσεως”.

Ἡ θεολογία τῆς Μεταμορφώσεως συνδέεται ἀναπόσπαστα μέ τήν μέθοδο πού πρέπει νά χρησιμοποιήσουμε γιά τήν βίωση αὐτοῦ του μεγάλου φωτός, ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται μέ τόν ὀρθόδοξο ἡσυχασμό, γιατί ὅταν τό ἕνα ἀποσυνδέεται ἀπό τό ἄλλο, τότε καταλήγουμε ἤ στήν μεταφυσική ἤ στήν ἐξωτερική καθηκοντολογία, πού δέν σώζουν τόν ἄνθρωπο.

Πολλές φορές σκέπτομαι ὅτι ἐμεῖς οἱ σύγχρονοι Χριστιανοί ψάλλουμε τά ὡραῖα τροπάρια τῆς Μεταμορφώσως τοῦ Χριστοῦ καί μάλιστα τό ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς, παρακαλοῦμε τόν Θεό: “λάμψον καί ἠμίν τοῖς ἁμαρτωλοῖς τό φῶς σου τό ἀΐδιον” ἤ προσευχόμαστε μέ τήν εὐχή τῆς πρώτης ὥρας “σημειωθήτω ἐφ’ ἠμᾶς τό φῶς τοῦ προσώπου σου ἴνα ἐν αὐτῶ ὀψώμεθα φῶς τό ἀπρόσιτον”, ἀλλά ἡ ὅλη ἐκκλησιαστική μας ζωή κινεῖται σέ μιά τροχιά ἐκτός της πορείας πρός τήν θέα τοῦ ἀκτίστου φωτός. Ὑφίσταται, δηλαδή, μιά κρίση ταυτότητος τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν δέν συντονίζονται στήν βίωση τῆς καθαρτικῆς, φωτιστικῆς καί θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ.

Ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη θαμπώνει τόν ἄνθρωπο, ἐπειδή κάνει λόγο γιά “χαρτογράφηση τοῦ γενετικοῦ κώδικα”, γιά “ἀποκωδικοποίηση τοῦ γενετικοῦ κώδικα”, ὥστε νά θεραπευθοῦν πολλές ἀσθένειες καί νά γίνη παράταση - ἐπιμήκυνση τῆς βιολογικῆς ζωῆς καί ὅμως παραγνωρίζεται ὅτι ἡ μεγαλύτερη ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ θάνατος, ὁ ὁποῖος καταργεῖται μόνον μέ τήν μετοχή στήν δόξα τοῦ Χριστοῦ. Λησμονεῖται ἐπίσης ὅτι ὁ πραγματικός γενετικός κώδικας, τό πνευματικό ἄαα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τό καθ’ ὁμοίωση, ἡ θέωση πού εἶναι ὁ ἀρχικός σκοπός τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καί ὅσο δέν ἐκπληρώνεται αὐτός ὁ σκοπός τόσο ὁ ἄνθρωπος παραμένει κενός. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι τήν ἡμέρα πού κοινοποιήθηκε ἡ ἀνακάλυψη γιά τήν ἀποκωδικοποίηση τοῦ γενετικοῦ κώδικα (27 Ἰουνίου 2000) μιά ἐφημερίδα (Ἐλευθεροτυπία) ἔγραψε: “ἡ ταυτότητα (τῆς ζωῆς) εὑρέθη, τό νόημα ἀναζητεῖται...”. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν βρῆ τό νόημα τῆς ζωῆς, τότε ἡ ζωή τοῦ εἶναι μιά τραγωδία.

Ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη, ὅταν δέν νοηματοδοτεῖται ἀπό τό φῶς τοῦ Θεοῦ, γίνεται καταστροφή γιά τόν ἄνθρωπο. Ἁπτό παράδειγμα εἶναι αὐτό πού συνέβη στίς 6 Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1945 στήν Χιροσίμα. Ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία ἑόρταζε τήν Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ καί ὑμνοῦσε τό φῶς τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ πού σκορπᾶ εἰρήνη, χαρά καί προσφέρει στόν ἄνθρωπο τήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου, στήν Χιροσίμα ἔλαμψε ἕνα ἄλλο φῶς, τό φῶς τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ἡ ἀτομική βόμβα, πού δημιούργησε καταστροφή, πόνο, θλίψη, θάνατο. Δύο φῶτα, τό κτιστό καί τό ἄκτιστο, δύο διαφορετικοί κόσμοι μέ ἀντίθετα ἀποτελέσματα.

Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ σέ συνδυασμό μέ τόν Σταυρό καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, καθώς ἐπίσης καί μέ τήν μεγάλη ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς, κατά τήν ὁποία οἱ Μαθητές ἔγιναν μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, δείχνουν τόν σκοπό καί τό νόημα τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου. Δυστυχῶς ἐμεῖς παραμένουμε μακρυά ἀπό τήν Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ, καί ζοῦμε μέσα στήν παραμόρφωση τῆς εἰκόνος μας. Ἀπομακρυνόμαστε ἀπό τήν πορεία πρός τήν θέωση καί κατατριβόμαστε σέ πορεία πρός τήν ἀπανθρωποποίηση. Ψάλλουμε τά τροπάρια τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καί μέσα στήν ψυχή μᾶς ζοῦμε τήν τραγικότητα τῆς πτωτικῆς καταστάσεως.

“...Χριστέ ὁ Θεός,... λάμψον καί ἠμίν τοῖς ἁμαρτωλοῖς τό φῶς τοῦ τό ἀΐδιον πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου φωτοδότα δόξα σοί”.