Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Βλαχογιάννης - Παπαδιαμάντης

Τόν περασμένο Μάρτιο στήν Αἴθουσα ἐκδηλώσεων τοῦ 2ου Δημοτικοῦ Σχολείου πραγματοποιήθηκε τιμητική ἐκδήλωση γιά τόν Γιάννη Βλαχογιάννη, κατά τήν ὁποία τό 2ο Δημοτικό Σχολεῖο Ναυπάκτου ἔλαβε τήν ὀνομασία: “2ο Δημοτικό Σχολεῖο Ναυπάκτου - Γιάννης Βλαχογιάννης - Ἐπαχτίτης”, ὅπως εἴχαμε γράψει σχετικά στό τεῦχος 62 τῆς Ε.Π.

Τό παρόν κείμενο εἶναι ὁ ἀπομαγνητοφωνημένος χαιρετισμός τοῦ Σεβασμιωτάτου στήν ὡς ἄνω ἐκδήλωση.

***

Ὁ κ. Θωμάς Παναγιωτόπουλος μέ αἰφνιδίασε, ἄλλωστε ὅπως ξέρετε δέν ὑπῆρχε στό πρόγραμμα νά ὁμιλήσω, κατά τήν λήξη τῆς σημερινῆς ἐκδήλωσης.

Ὡστόσο τήν ὥρα πού ἀκούγονταν οἱ εἰσηγήσεις αἰσθανόμουν καί ἐγώ ἕνα πραγματικό δέος ἀπέναντι στόν Γιάννη Βλαχογιάννη, γι’ αὐτό ἔκανα διάφορες σκέψεις, τίς ὁποῖες θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἐκφράσω.

Κ. Δήμαρχε, κ. Σχολικέ Σύμβουλε, κ. Προϊστάμενε, κ. Διευθυντά, κ. Ἐκπαιδευτικοί Λειτουργοί, ἀγαπητοί μου,

Αἰσθάνομαι τήν ἀνάγκη νά εὐχαριστήσω θερμά τόν Διευθυντή καί τούς Δασκάλους τοῦ 2ου Δημοτικοῦ Σχολείου Ναυπάκτου καί νά τούς συγχαρῶ γιά τήν ἔμπνευση πού εἶχαν νά ὀνομάσουν τό Σχολεῖο σε: “Γιάννη Βλαχογιάννη - Ἐπαχτίτη”, ὁ ὁποῖος καταξίωσε τόν τόπο καί τά ἑλληνικά γράμματα.

Εἶναι γεγονός ὅτι οἱ λογοτέχνες εἶναι ἐκεῖνοι πού ἀσχολοῦνται μέ τό πνευματικό μετάλλευμα, αὐτό τό ἐσωτερικό στοιχεῖο τῆς Παράδοσης, καί ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης εἶναι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἐπίασε τόν σφυγμό τοῦ κοινωνικοῦ σώματος καί ἀνεκάλυψε ὅλες ἐκεῖνες τίς πνευματικές πηγές, παραδοσιακές καί πολιτισμικές, τοῦ γένους μας. Ὅποιος διαβάσει τά ἔργα τοῦ καταλαβαίνει τήν ἀδάμαστη ἑλληνική ψυχή ὅπως ἀκριβῶς ἔζησε καί στόν χῶρο αὐτό μέ τήν μείξη τῶν ἠπειρώτικων καί ρουμελιώτικων στοιχείων. Γι’ αὐτό παρουσίασε ὅλο αὐτό τό θαυμάσιο ἔργο.

Μοῦ δίνεται σήμερα ἡ εὐκαιρία νά σᾶς ἐνημερώσω ὅτι ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἑτοιμάζεται νά συγκαλέση ἕνα ἐπιστημονικό συνέδριο γύρω ἀπό τόν Παπαδιαμάντη, λόγω του ὅτι συμπληρώνονται 150 χρόνια ἀπό τήν γέννηση τοῦ μεγάλου αὐτοῦ λογοτέχνη. Μέσα στά πλαίσια αὐτά μου ἀνέθεσε μιά εἰσήγηση γιά τόν Παπαδιαμάντη καί διαβάζοντας τά σχετικά λογοτεχνικά κείμενα πού ἐγράφησαν γι’ αὐτόν, ὅπως τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ, τοῦ Παύλου Νιρβάνα, τοῦ Γρηγόρη Ξενοπουλου, τοῦ Ἀνδρέα Καρκαβίτσα κ.α., ἐντόπισα τό πιό ἐκφραστικό πού γράφτηκε γιά τόν Παπαδιαμάντη καί αὐτό ἦταν τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη, μέ τίτλο “Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ὁ ἀνθρωπος”.

Διαβάζοντας τό κείμενο αὐτό διεπίστωσα ὅτι ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης περιγράφει τήν προσωπικότητα τοῦ Παπαδιαμάντη, ὅπως αὐτός τήν ἔζησε. Καί κάνει τέλεια περιγραφή.

Πρῶτα - πρῶτα παρουσιάζει ὅλον τόν ψυχικό καί ἐσωτερικό πλοῦτο τοῦ Παπαδιαμάντη καί δίνει ἀκριβῆ περιγραφή τῆς προσωπικότητός του. Στήν συνέχεια, ὅπως τό ξέρετε καί ἀπό ἄλλα κείμενα, ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης εἶναι αὐτός πού στήριξε τόν Παπαδιαμάντη σέ περίοδο πραγματικῆς φτώχειας, μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ Παπαδιαμάντης ἀποκαλοῦσε τόν Γιάννη Βλαχογιάννη “προστάτη” του.

Γράφει στό κείμενό του ὁ Βλαχογιάννης, ὅτι ὁ Παπαδιαμάντης ζοῦσε σέ ἕνα φτωχικό δωμάτιο στοῦ Ψυρῆ καί στήν συνέχεια, ὅπως γράφει, “τόνε σήκωσα μέ τό στανιό” καί τόν ἀνέβασε στό δικό του σπίτι στήν Δεξαμενή καί στήν συνέχεια τοῦ βρῆκε ἕνα “μικρό - φτηνό δωμάτιο” στό δάσος τοῦ Λυκαβηττοῦ.

Σέ ἄλλο σημεῖο μέ ὡραῖο καί θαυμάσιο λόγο περιγράφει τήν φτώχεια τοῦ Παπαδιαμάντη καί πῶς ὁ ἴδιος του ἔδωσε δυό κείμενα ἱστορικά, τοῦ Γόρδωνα καί τοῦ Φίνλεϋ, νά τά μεταφράση καί μάλιστα γράφει ὅτι ἦταν φοβερό νά βλέπη κανείς τά χέρια τοῦ Παπαδιαμάντη νά ἔχουν βγάλει κάλους χοντρούς ἀπό τό γράψιμο καί μάλιστα νά μεταφράζη, ἐνῶ θά μποροῦσε νά κάνη ἕνα πρωτότυπο ἔργο. Καί βέβαια γράφει πῶς ὁ ἴδιος του ἔδωσε χρήματα νά πάη στήν Σκιάθο, ἐπειδή πεινοῦσε, ἀφοῦ σέ στιγμές πείνας πήγαινε ἐκεῖ. Ὅμως δέν ἀνεχώρησε καί ὅταν, μετά ἀπό μερικές ἡμέρες, τόν συνάντησε καί τοῦ εἶπε “γιατί δέν ἔφυγε γιά τήν Σκιάθο” πῆρε τήν ἀπάντηση “ὅτι ἔπρεπε νά πληρώση τά βερεσέδια τοῦ πρώτα”. Τοῦ ξαναδίνει τά ναῦλα ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης. Τά περιστατικά αὐτά δείχνουν τήν ἐσωτερική τους σχέση.
Μνημόνευσε προηγουμένως ὁ κ. Ζορμπάς τό τί εἶπε ὁ Παπαδιαμάντης γιά τό πρῶτο διήγημα τοῦ Βλαχογιάννη “Ὁ Ξενιτεμός”. Καί πραγματικά, παρουσιάζει ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης τήν συνομιλία πού εἶχε μέ τόν Παπαδιαμάντη. Ὅταν ὁ Παπαδιαμάντης κάποτε πῆγε στά γραφεῖα τῆς ἐφημερίδος, τότε ὁ Βλαχογιάννης τοῦ εἶπε ὅτι εἶχε γράψει ἕνα διήγημα καί θά ἤθελε νά τό διαβάση. Δίστασε ὁ Παπαδιαμάντης νά τό πάρη. Καί ὕστερα εἶπε:
- Ἐγώ συνηθίζω νά λέω τήν ἀλήθεια.
- Μά αὐτό θέλω ἀπάντησε ὁ Βλαχογιάννης.

Καί ἔπειτα ἀπό ἕνα - δύο μῆνες συναντήθηκαν κάπου στήν Ἀκρόπολη καί ὁ Παπαδιαμάντης τοῦ ἔδωσε γραπτῶς αὐτά, πού ἄκουσα πρίν ἀπό τόν κ. Ζορμπά. Στό κείμενό του ὁ Παπαδιαμάντης, ὅπως τό παρουσιάζει ὁ Βλαχογιάννης, ἔγραφε: “ἀναγνωσα τό διήγημα τοῦ Γιάννη - Ἐπαχτίτη “Ὁ Ξενιτεμός”. Εὗρον ἐν αὐτῶ συγγραφέα...” καί ἀφήνει ἀποσιωπητικά. Καί σήμερα ἄκουσα ἀπό τόν κ. Ζορμπά τί ἔγραφε παρακάτω. Αὐτό δείχνει τό ἦθος καί τήν ἐσωτερική δύναμη τοῦ Βλαχογιάννη, πού δέν κατάγραφε τά τόσα ἐπαινετικά πού ἔγραφε ὁ Παπαδιαμάντης γι’ αὐτόν. Εἶναι πολύ σημαντικό αὐτό γιά τόν Γιάννη Βλαχογιάννη.

Ἀλλά ἐξ ἴσου σημαντικό εἶναι πού γράφει πῶς δούλευε ὁ Παπαδιαμάντης. Λέει ὅτι ἔπαιρνε εἰκόνες ἀπό τήν κοινωνία μέ τέλεια παρατηρητικότητα, τίς περνοῦσε μέσα ἀπό τήν μνήμη καί τήν κρίση του καί στήν συνέχεια τίς κατέγραφε σάν νά τίς ὑπαγόρευε στόν ἑαυτό του.
Σᾶς τά εἶπα αὐτά, γιατί νομίζω πῶς ὅταν κανείς σχολιάζη ἕνα συγγραφέα στήν πραγματικότητα ἀποκαλύπτει τόν ἑαυτό του. Αὐτό συνέβη μέ τόν Βλαχογιάννη. Αὐτός ὁ τίτλος “Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ὁ ἀνθρωπος” οὐσιαστικά μπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Βλαχογιάννη. Ὁ τρόπος πού ἐργαζόταν ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν παρόμοιος μέ αὐτόν πού ἐργαζόταν ὁ Βλαχογιάννης. Παίρνει εἰκόνες ἀπό τήν ζωή, τίς εἰσάγει μέσα του, τίς πλάθει οὐσιαστικά, γιατί ὁ κάθε λογοτέχνης καί ποιητής εἶναι δημιουργός, καί τίς περνάει μέσα ἀπό τήν κρισάρα τῆς μνήμης καί τῆς κρίσης του καί στήν συνέχεια τίς γράφει ὡσάν νά τίς ὑπαγορεύη στόν ἴδιό του τόν ἑαυτό.

Συγχαίρω γιά τήν σημερινή ἐκδήλωση ὅλους ὅσοι ὁμίλησαν. Βέβαια, χρειάζεται νά διαβάσουμε τό ἔργο τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη, νά γνωρίσουμε τίς ρίζες μας, πού εἶναι ἀπαραίτητο νά τίς ἔχουμε ὑπ’ ὄψη μας καί δέν μπορεῖ κανείς νά τίς ἀρνηθῆ.

Ἀκούγοντας ὅλα αὐτά πού εἰπώθηκαν σήμερα εἶδα, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἔκο, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι τά γονίδιά του. Βεβαίως, τά γονίδια εἶναι ἐκεῖνα πού καθορίζουν βιολογικά τόν ἄνθρωπο, ἀλλά ὑπάρχει ὁπωσδήποτε ἕνας ἐπηρεασμός ἀπό τό περιβάλλον, καθώς ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι ἁπλῶς τά γονίδια, ἀλλά εἶναι αὐτό πού καθορίζει τό πνευματικό καί πολιτισμικό ἄαα, καί τό ὁποῖο ἄν κατά κάποιο τρόπο δέν καθορίζη πέρα ὡς πέρα τόν ἄνθρωπο, ὡστόσο κάνει τόν ἄνθρωπο νά ὑπερβαίνη αὐτή τήν ἐξέλιξη, αὐτή τήν ἐντελέχεια, πού ἔχουν μέσα τους τά γονίδια.
Θερμά συγχαρητήρια μέ τήν εὐχή νά γνωρίσουμε ἀκόμα περισσότερο αὐτήν τήν μεγάλη προσωπικότητα τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη.

Ο Γ. Βλαχογιάννης γιά τόν Ἇλ. Παπαδιαμάντη

Τό ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τήν εἰσήγηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Ἱεροθέου στήν διημερίδα πού διοργάνωσε ἡ Ἱερά Σύνοδος γιά τά 150 χρόνια ἀπό τήν γέννηση τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

“Πολλοί ἀσχολήθηκαν μέ τό ἔργο καί τό πρόσωπο τοῦ Παπαδιαμάντη καί εἶδαν αὐτήν τήν μεγαλωσύνη τοῦ ἀνθρώπου, πού ἐκφραζόταν μέσα στήν ταπείνωση καί τήν ἁπλότητά του. Θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ σέ δύο Ἐπαχτίτες - Ναυπάκτιους, πού ἔζησαν ἀπό κοντά τόν Παπαδιαμάντη.

Ὁ ἕνας εἶναι ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης, ὁ ὁποῖος στό κείμενό του μέ τίτλο “Ἇλ. Παπαδιαμάντης-ὁ ἀνθρωπος” περιγράφει χαρακτηριστικά τόν μεγάλο αὐτόν λογοτέχνη. Περιγράφει τήν φτώχειά του, τήν τιμιότητά του, πού δέν ἤθελε νά χρωστᾶ. “Μια μόνη φορά καί τελευταία μείναν ἀπλήρωτοι ... Τά βερεσέδια τούς οἱ καλοί ἄνθρωποι τά σβύσανε κι’ εἴπανε κι ἕνα συχώριο”. Αὐτός πού μποροῦσε νά κάνη πρωτότυπο ἔργο, ἔκανε μεταφράσεις γιά νά ζήση. “Ποιός δέν θυμᾶται ἐκεῖνα τά δάκτυλα, πού εἴχανε βγάλει κάλους χοντρούς, βαστώντας τήν πέννα καί γράφοντας; Ὁ ἄνθρωπος ὁ πιό πρωτότυπος ἤτανε γραμμένο του νά μεταφράζη, νά μεταφράζη...”. “Οι γνῶμες του, στολισμένες μέ παρέκβασες πότε στ’ ἀρχαία γράμματα, πότε στά ἐκκλησιαστικά, μέ κομμάτια ἤ στίχους ἀπό τόν Ὅμηρο, τόν Ὀράτιο καί τήν Παλαιά Γραφή καί τόν Συναξαριστή”. Ἦταν σοβαρός καί μετρημένος: “τόν πείραζε τό ἄκαιρο ἤ τό ἀπότομο, καί καμμιά φορᾶ τόν ἔκανε ν’ ἀφίσει τό φαΐ, συμπάθειο νά ζητήσει καί νά φύγει βιαστικός”. “Ο ἄνθρωπος αὐτός ζοῦσε ἀδιαφορώντας τέλεια, ἄν ἡ κοινωνία τῶν ἀσήμαντων ἤ μοχθηρῶν συγχρόνων του τόν ἀγνοοῦσε ἤ τόν παρεγνώριζε”. Καί ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης κάνει μιά πολύ ἐπιτυχημένη κρίση γιά τόν Παπαδιαμάντη, πού δείχνει ὅτι ὅλα γύρω του τά παρατηροῦσε καί τά περνοῦσε μέσα ἀπό τήν ἐμπειρία του. “Ο Παπαδιαμάντης δούλευε γιά καιρό μέσ’ στό πλατύτατο πνεῦμα τοῦ τόν κόσμο πού παρατηροῦσε, τόν περνοῦσε ἀπό τῆς μνήμης καί τῆς κρίσης τοῦ τό θαυμαστό μηχανισμό κι ὕστερα τόν ὑπαγόρευε, νά πῶ ἔτσι, στόν ἑαυτό τού”.”

Ὁ Ἇλ. Παπαδιαμάντης γιά τόν Γ. Βλαχογιάννη

Ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης ἔγραψε τό πρῶτο του διήγημα “ὁ Ξενιτεμός” γιά τίς ἀνάγκες τῆς “Ἐφημερίδος”. Τό ’γραψε “μέ φλογερή ὀρμή”. Δέν τό ἔδειξε σέ κανέναν, παρά μόνον θέλησε νά ζητήση τήν γνώμη τοῦ Παπαδιαμάντη. Καί ὁ κύρ Ἀλέξανδρος τοῦ ἀπάντησε “γλυκά καί γλήγορα”:

“Ἐγώ συνηθίζω νά λέω τήν ἀλήθεια”. “Αυτό θέλω...”, ἀνταπάντησε ὁ Βλαχογιάννης.

Μετά ἀπό ἕναν-δύο μῆνες ὁ Παπαδιαμάντης γύρισε τό χειρόγραφο στόν νεαρό Βλαχογιάννη μέ τό ἑξῆς σημείωμα στήν πρώτη σελίδα:
“Ανέγνων τό ἐπιγραφόμενον “Ὁ ξενιτεμός” χειρόγραφόν του Γιάννου Ἐπαχτίτη. Εὗρον δέ οὐ μόνον συγγραφέα, ἀλλά καί θεματοφύλακα ἐθνικῶν παραδόσεων. Τό ἔργον μου ἐφάνη εὐγενές, φυσικώτατον καί ἀληθέστατον• ἰδίως μέ συνεκίνησαν αἵ ἠρωϊκαί ἀναμνήσεις τοῦ Σουλίου• συγχαίρω τόν συγγραφέα”.