Παναγιώτη Μελικίδη: Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων

Παναγιώτη Μελικίδη

Ἡ ἐκλογή τοῦ νέου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Εἰρηναίου, ἀποτελεῖ ὁρόσημο γιά τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία. Τό γεγονός αὐτό ἀποτέλεσε τό ἐρέθισμα γιά νά δοῦμε συνοπτικά τους σημαντικότερους σταθμούς τῆς ἱστορίας τῆς πόλεως τῶν Ἱεροσολύμων, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τήν Ἀποστολική Σύνοδο ἡ ὁποία συνῆλθε στήν πόλη αὐτή τό 49μΧ. καί ἀντιμετώπισε τό δίλημμα ἄν θά πρέπη ἤ ὄχι οἱ ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοί νά τηροῦν τόν μωσαϊκό νόμο. Οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων διασώζουν τήν ἀπόφαση τῆς Πρωτης συνόδου τῆς Ἐκκλησίας: «ἔδοξεν γάρ τῷ πνεύματι τῷ ἁγίω καί ἠμίν μηδέν πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμίν βάρος πλήν τούτων τῶν ἐπαναγκες, ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων καί αἵματος καί πνικτῶν καί πορνείας» (Πράξ. ἴε’, 20).

Η Α' Οἰκουμενική Σύνοδος (325) μέ τούς κανόνες 6 καί 7 ὁρίζει τήν τάξη, τήν αὐτοτέλεια καί τό δίκαιό των Πατριαρχῶν καί Μητροπολιτῶν. Ὁ 7ος κανόνας ἀφορᾶ τήν Ἐπισκοπή τῶν Ἱεροσολύμων καί ἐπισημαίνει: «Ἐπειδή συνήθεια κεκράτηκε καί παράδοσις ἀρχαία, ὥστε τόν ἐν Αἰλία (Ἱεροσόλυμα) ἐπίσκοπον τιμάσθαι, ἐχέτω τήν ἀκολουθίαν τῆς τιμῆς, τή μητροπόλει σωζομένου τοῦ οἰκείου ἀξιώματος».

Στήν Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο (381) πού ἀντιμετώπισε τούς πνευματομάχους, συμμετεῖχε καί ὁ ἐπίσκοπος Ἱεροσολύμων, Κύριλλος, ὁ ὁποῖος στίς "Κατηχήσεις" τοῦ διακήρυξε τήν συναϊδιότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό καί τό ποικίλο ἔργο του σέ ὁλόκληρη τήν Θεία Οἰκονομία.

Η Δ’ Οἰκουμενική Σύνοδος πού συγκλήθηκε τό 451 μ.Χ. στήν Χαλκηδόνα, ἔχει μεγάλη σημασία, γιατί πέρα ἀπό τήν διακήρυξη τοῦ "δόγματος τῆς Χαλκηδόνος", διαμόρφωσε ὁριστικά το διοικητικό σύστημα τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Συγκεκριμένα ἀποδόθηκαν στόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ἴσα πρεσβεία τιμῆς καί προνόμια μέ αὐτά τοῦ Πάπα Ρώμης καί ἐπιπλέον ὁ Ἐπίσκοπος Ἱεροσολύμων Ἰουβενάλιος, πού ἐγκατέλειψε τόν Διόσκορο καί τίς κακοδοξίες του, εἶδε τήν ἐπισκοπική ἕδρα τῶν Ἱεροσολύμων νά προάγεται σέ Πατριαρχεῖο.

Τό 614 οἱ Πέρσες καταλαμβάνουν τά Ἱεροσόλυμα, πυρπολοῦν τήν Ἐκκλησία τοῦ Παναγίου Τάφου καί μεταφέρουν τόν Τίμιο Σταυρό στήν Κτησιφώντα. Ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος, οἰκοδομώντας ἕνα σύστημα συμμαχιῶν μέ τούς λαούς τοῦ Καυκάσου καί μέ τόν δυνατό βασιλιά τῶν Χαζάρων στό βορρᾶ, ἄρχισε τήν σταθερή προέλασή του νότια μέσα στήν Μεσοποταμία. Τό 627 συνέτριψε τόν περσικό στρατό μπροστά στήν Νινευή καί σέ λίγους μῆνες κατέλαβε τήν περσική βασιλική διαμονή τῆς Κτησιφῶντος. Τά ἀπολεσθέντα ρωμαϊκά ἐδάφη ἐπιστράφηκαν στούς κατόχους τους. Τό 632 οἱ μουσουλμανικές στρατιές βγῆκαν ἔξω ἀπό τήν ἀραβική χερσόνησο καί τό 636 προξένησαν συντριπτική ἥττα στόν ρωμαϊκό στρατό κοντά στόν ποταμό Ἱερομίακα (Γιαρμούκ) πού σήμανε τό τέλος τῆς ρωμαϊκῆς δύναμης στήν Συρία. Τρία χρόνια ἀργότερα ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Σωφρόνιος θά παραδώση τά Ἱεροσόλυμα στόν χαλίφη Ὀμάρ.

Τό 1099 οἱ σταυροφόροι καταλαμβάνουν τήν πόλη τῶν Ἱεροσολύμων καί δημιουργοῦν ἐκεῖ λατινικό Πατριαρχεῖο. Οἱ Ἕλληνες Πατριάρχες ζοῦσαν ἐξόριστοι καί συνήθως διέμεναν στήν Κωνσταντινούπολη. Μετά τήν κατάλυση τοῦ βασιλείου τῶν Σταυροφόρων ἐπέστρεψαν στήν περιοχή καί ἦταν ἐγκατεστημένοι εἴτε μέσα στήν πόλη εἴτε πλησίον αὐτῆς. Τό 1187 καταλαμβάνεται ἀπό τούς Σελτζούκους Τούρκους, οἱ ὁποῖοι ἑδραιώνουν τήν παρουσία τούς τό 1516. Στά μέσα του 19ου αἱ. ἐπιβεβαιώνουν οἱ Ὀθωμανοί κατακτητές τόν ἔλεγχο τῶν περισσοτέρων προσκυνημάτων στόν ἑλληνικό στοιχεῖο. Τό προνόμιο αὐτό θά τό ἀναγνωρίσουν τό 1917 οἱ Βρετανοί, ὅταν θά θέσουν τήν περιοχή κάτω ἀπό τήν δική τους σφαίρα ἐπιρροῆς, ὅπως ἐπίσης καί οἱ ἑπόμενες Ἰορδανικές καί Ἰσραηλιτικές διοικήσεις.

Οἱ ἰσραηλινές κυβερνήσεις ἔχουν τήν δυνατότητα, σύμφωνα μέ τήν ἰσχύουσα νομοθεσία γιά τήν ἐκλογή τοῦ Πατριάρχη, νά διαγράψουν ἀπό τήν λίστα τῶν ὑποψηφίων ὅποιον ἐπιθυμοῦν. Στήν συγκεκριμένη περίπτωση δέν ἔγινε τελικά ἡ χρήση τοῦ δικαιώματος αὐτοῦ. Ἐν συνεχεία, ἀπό τούς ὑπάρχοντες ὑποψηφίους, ἡ ἁγιοταφική κοινότητα προκρίνει τρεῖς, μεταξύ των ὁποίων γίνεται ἡ τελική ἐπιλογή. Γιά τήν κατάρτιση τοῦ τριπρόσωπου, ψῆφο ἔχουν οἱ δεκαεπτά Μητροπολίτες πού ὑπάγονται στό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, οἱ δώδεκα ἐκπρόσωποι τῶν ἀραβικῶν κοινοτήτων, καθώς καί οἱ ἐπίσκοποι καί οἱ ἀρχιμανδρίτες τοῦ Πατριαρχείου. Τόν νέο Πατριάρχη ἐκλέγουν οἱ δεκαεπτά Μητροπολίτες.