Γιάννη Βαρδακουλά: Τὸ Λιμάνι μας καὶ οἱ Ἄνθρωποί του (Γ)

Ναυπακτιακὰ Σημειώματα:

Ἐπιστήμονες, ἔμποροι, βιοτέχνες

τοῦ Γιάννη Βαρδακουλᾶ

Στό Λιμάνι ζοῦσε καί ἀνέπνεε καί κινεῖτο κι ἕνας ἄλλος κόσμος ναυτικῶν, οἱ Ψαράδες.

Οἱ παλαιότεροί του ἐπαγγέλματος εἶχαν ὡς ἀπασχόλησή τους τίς τράτες γιά τή λειτουργία τῶν ὁποίων πέρα ἀπό τόν πλοιοκτήτη-καπετάνιο, ἀπασχολοῦνταν πολλοί μεροκαματιάρηδες μερικοί ἀπό τούς ὁποίους, χωρίς οἰκογένεια, εἶχαν γιά κατοικία τή βάρκα, ἰδιαίτερά τους θερινούς μῆνες. Θυμᾶμαι τρεῖς τράτες: τοῦ Μήτσου Ἀρτινόπουλου, τοῦ ἀδελφοῦ του Γιώργου καί τοῦ Ἀνδρέα Σφαέλου, πού πνίγηκε στό στενό Ρίου-Ἀντιρρίου.

Οἱ τρατάρηδες δέν ἔπαιρναν ἡμερομίσθια. Ἡ ἀμοιβή τους, ἡμερήσια, γινόταν μέ τή συμμετοχή τους στά ἔσοδα, σύμφωνα μέ μιά κλίμακα πού εἶχε προαποφασισθῆ καί ἡ ὁποία διέφερε ἀπό περιοχή σέ περιοχή. Σέ μᾶς ἐδῶ ξεχώριζαν τά μερίδια τοῦ ἐπιχειρηματία ὡς ἰδιοκτήτη, καπετάνιου καί ἐργαζόμενου, τό δέ ὑπόλοιπό των ἐσόδων κατανέμετο σέ ἴσα μερίδια γιά τόν καθένα σέ περίπτωση πού δέν εἶχαν «ψάρια», ὁ ἐπιχειρηματίας ἔδινε στόν καθένα μιά φραντζόλα ψωμί καί κάποτε καί τσιγάρα. Ὁ τρόπος ἀμοιβῆς δέν πρέπει νά κάνη ἐντύπωση, γιατί μορφές συμμετοχῆς τῶν ἐργαζομένων στίς ἐπιχειρήσεις εἶχαν καθιερωθῆ στόν τόπο μᾶς πολύ πρίν τό 1770, ὅπως εἶναι γνωστό μέ τή «Συντροφιά» στά Ἀμπελάκια τῆς Θεσσαλίας. Στήν Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη μᾶς ὑπάρχουν σχετικές ἐργασίες γιά τίς ἐπιχειρήσεις στή στεριά καί τή θάλασσα, γιά ὅποιον θέλει νά ἐνημερωθῆ.

Ἄλλοι χρησιμοποιοῦσαν τό «Μπραγάνι», μικρή τράτα, χωρίς ὅμως πλεούμενο, τήν ὁποία ἅπλωναν στή θάλασσα «πελαγώνοντας» καί τούς χειμερινούς ἀκόμη μῆνες.

Μετά τή Μικρασιατική καταστροφή καί τήν ἄφιξη καί ἐγκατάσταση στήν πόλη μᾶς τῶν Προσφύγων, οἱ μέθοδοι ἁλιείας ἐμπλουτίστηκαν ἀπό τούς νεοφερμένους Θανάση Μεσσηνέζη καί Κοσμᾶ Μαλλίδη. Προστέθηκαν τό «γρί-γρί», ἡ «καλαμωτή», καί τό «παραγάδι».

Στό «γρί-γρί» χρησιμοποιοῦνται δύο σκάφη, πού ρίχνουν τά δίχτυά τους σέ κύκλο στό πάνω μέρος ἐπιπλέουν οἱ φελλοί καί στή θάλασσα βυθίζονται τά μολύβια, πού σιγά-σιγά σουρώνουν μέ τή «στίγκα» καί τά ψάρια συγκεντρώνονται στό δίχτυ τό πλήρωμα δουλεύει καί στά δύο σκάφη, συντομεύοντας ἔτσι τό χρόνο. Στήν «καλαμωτή» το δίχτυ περιβάλλεται γύρω-γύρω ἀπό καλαμωτή μέ δίχτυ, πού παρεμποδίζει νά διαφύγουν τά ἔγκλειστα στό δίχτυ ψάρια. Τό ἕνα καλάμι ἀπέχει ἀπό τό ἄλλο περίπου μισῆ ὀργιά. Ἡ τεχνική του «παραγαδιοῦ» στηρίζεται σέ μεγάλο ἀριθμό δολωμένων ἀγκιστριῶν, πού ἐκτείνονται κατά μῆκος τῆς θάλασσας. Τό ψάρεμα μέ τό «γρί-γρί» κυρίως γινόταν μέσα στόν Κορινθιακό, στόν Πατραϊκό στήν περιοχή τῆς Ἁγιᾶς καί στήν ἀνοιχτή θάλασσα μέχρι καί τίς Ὀξιές καί τόν Ἀστακό. Τό ἁλίευμα πωλεῖτο ἀπό τούς ἴδιους τους ψαράδες ἤ μέ τή βοήθεια τῶν μικροεμπόρων Γιώργου Καραβασίλη, Σάββα καί Πέτρου Μιχαλόπουλου, γνωστοῦ ὡς Πέτρου τῆς Βαλτινιᾶς.

Παλιότερά τα δίχτυα ἦταν βαμβακερά καί ἔπρεπε κάθε τόσο νά βαφοῦν στό καζάνι, ὅπου ἔβραζαν φλοῦδες ἀπό πεῦκο. Πρίν μερικά χρόνια μέ τήν εἴσοδο τοῦ ναϊλον ἔγιναν κι αὐτά ἀπό τό ὑλικό αὐτό.

Ποῦ καί πού τή νυχτιά ἤ τήν αὐγινή σιγαλιά διέκοπταν οἱ ἐκρήξεις τοῦ δυναμίτη, τόν ὁποῖο χρησιμοποιοῦσαν, παράνομα φυσικά, δυό-τρεῖς συμπολίτες ψαράδες, πού τούς ἔχει σκεπάσει ἤδη ἡ πλάκα τοῦ τάφου....

Στήν ἐποχή μᾶς τήν τράτα χρησιμοποιεῖ ὁ Νίκος Τσάτσος, ἐνῶ οἱ ἄλλοι, Λάκης καί Ἀντώνης Μαλλίδης, Τάκης Βῶσος-Παυλάκιας, Σπύρος καί Νίκος Κουγιούφας, Μιχάλης Χειμαριός καί ὁ γιός τοῦ Γιάννης, Γιῶργος Γρηγορίου, Ἠλίας Πελέκης, Κώστας Ζωργιός καί τώρα τελευταία ὁ Χρῆστος Κονταξῆς, Πρόεδρος τοῦ οἰκείου Σωματείου, κατά κανόνα ψαρεύουν μέ τή μέθοδο τῆς «Ἀποστασίας»-ρίχνουν ἀπό βραδίς τά δίχτυα καί τά σηκώνουν τήν ἑπομένη τό πρωϊ μέ ὅ,τι τούς τύχει ὡς ἁλίευμα.

**** **** ***

Τό ἐπάγγελμα τοῦ θαλασσινοῦ, ναυτικοῦ ἤ ψαρά, ἦταν σκληρό τα παλαιότερα χρόνια, μέ κρύο, χιόνι ἤ βροχή, καθώς ἔλειπαν τά σημερινά τεχνικά μέσα. Ἀνεμοδαρμένοι, ἡλιοκαμένοι, βρεγμένοι μέχρι τό κόκκαλο, ἀγωνίζονταν γιά τό καθημερινό, μέ τόν ἐλλοχεύοντα πάντα στή θάλασσα κίνδυνο, πού μετράει καί στήν περιοχή μας τά θύματά του.. Στή «ΦΩΝΗ» καί πάλι τῆς 12ης Ἀπριλίου 1931, κατά δημοσίευμά της ἀναφέρεται «κατά τήν προχθεσινήν θαλασσοταραχήν ἀνετράπη τό ἁλιευτικόν πλοιάριον τοῦ Χαραλ. Σμυρνιοῦ ἡ «Γεωργία» καί ἐπνίγη ὁ ἀδελφός του ἰδιοκτήτου Γ. Σμυρνιοῦ τῶν ἑτέρων δύο διασωθέντων»

Οἱ Ναυτικοί μας διακρίνονται γιά τήν πίστη καί τό σεβασμό στή θρησκεία μας καί ἰδιαίτερα στόν Προστάτη Ἅγιό τους, τόν Ἅγιο Νικόλαο.

Ἀπό τούς Ναυτικούς μας ὅλους εἶχε ἱδρυθῆ , μέ πρωτοβουλία τοῦ Διευθυντῆ τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου τῆς πόλης μας, τοῦ ἀείμνηστου Γιάννη Κοτίνη, ὁ Σύλλογος τῶν Ναυτικῶν,πού ἑόρταζε στή μνήμη καί ἑορτή τοῦ Ἁγίου Νικολάου, στίς 6 Δεκεμβρίου. Κάθε φορὰ ἡ οἰκογένεια Ναυπάκτιου Ναυτικοῦ ἑτοίμαζε τό Δίσκο μέ τό σιτάρι καί ὁ Σύλλογος τήν ἀρτοκλασία του. Ἀπό βραδίς μιά παλιά βάρκα καιγόταν στή μνήμη τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἐνῶ τήν ἑπομένη οἱ Ναυτικοί μας μέ τίς οἰκογένειές τους,φορώντας ὅ,τι καλύτερο εἶχαν, προσέρχονταν στήν Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὅπου μέ τή συμμετοχή τοῦ Μητροπολίτη λάμβανε χώρα ἡ ἱεροτελεστία. Ἦταν γιά τούς Ναυτικούς μας ἑορταστική, χρονιάρα ἡ μέρα τῆς ἑορτῆς. Κάθε Ἁγίου Νικολάου ξεκινοῦσαν τά καΐκια, πού μετέφεραν δωρεάν τούς προσκυνητές στό Ἀντιρριο, πού εἶχε τήν τοπική του ἑορτή στή μνήμη τοῦ προστάτη τῶν Ναυτικῶν.

Ἀργότερα ἀποφασίστηκε ἡ ἀνέγερση Ναοῦ στή μνήμη τοῦ Ἁγίου, τοῦ Προστάτη τους, στήν περιοχή τῆς Ψανῆς, ὅπου καί ὑπάρχει σήμερα θυμίζοντας τά «ναυτικά κλέη» τῶν ἀνθρώπων τοῦ Λιμανιοῦ μας..Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου ὑπῆρχε καί παλαιότερα στή Ναύπακτο, ὅπου σήμερα ἡ Πλατεία Δημητρίου Παπαχαραλάμπους. Μαθητής πρόλαβα τά ἐρείπιά της....

Τελειώνοντας τό Ἱστορικό αὐτό γιά τό Λιμάνι μας καί τούς ἀνθρώπους του, εὐχαριστῶ θερμά ὅλους ὅσοι μέ βοήθησαν νά θυμηθῶ καί νά προσθέσω στή μνήμη μου σχετικά στοιχεῖα, ἰδιαίτερά τους ἀγαπητούς φίλους μου Γ. Ἀθανασίου-Πατάκα, Λάκη Μαλλίδη καί Μιχάλη Χειμαριό, καί νά ἀποτίσω τόν ὀφειλόμενο φόρο σεβασμοῦ καί τιμῆς σ ὅλους τους ἀνθρώπους τοῦ Λιμανιοῦ μας. Εἶναι ὅλοι τους ἀξιοσέβαστοι, γιατί ὅ,τι δημιουργοῦν εἶναι ἀπό τόν προσωπικό τους μόχθο. Ἄνθρωποι ἁπλοί, ἄντρες ἀληθινοί. Εἶμαι εὐτυχής πού μέ θεωροῦν φίλο τους, πού μου μιλοῦν μέ φιλική διάθεση καί οἰκειότητα καί πιό εὐτυχής, ὅταν πίνουμε συντροφιά τόν καφέ μας. Αὐτές οἱ ὧρες εἶναι ἀπό τίς ὡραιότερές της ζωῆς μου. Τό ἐννοῶ, τό αἰσθάνομαι αὐτό καί δέν τούς «κανακίζω» μέ τά πηγαῖα αὐτά λόγια μου.-