«Ὀρθοδοξία, Ἰσλάμ, Δύση»

Συνέντευξη τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου

στήν Ἐφημερίδα «Δίαυλος» Μεσολογγίου

1. Οι θρησκεῖες θεωρητικά θά πρέπει νά δημιουργοῦν στοιχεῖα ἑνότητας ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, ἀνεξαρτήτως φυλῆς, ἔθνους, χρώματος. Ὅμως βλέπουμε καί σήμερα στόν 21ο αἰώνα νά τροφοδοτοῦν φονταμενταλισμούς, διενέξεις, ἐντάσεις καί διαχωρισμούς. Γιατί;

Ὅλες οἱ θρησκεῖες ἐπιδιώκουν νά ἔχουν στοιχεῖα ἑνότητας, ὅπως τήν καλλιέργεια τῶν πιστῶν, τήν ἀναφορά στόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους, μέ ἰδιαίτερους βαθμούς ἡ κάθε μιά θρησκεία. Ἡ λατρεία, πού εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε θρησκείας, βοηθᾶ πρός τόν σκοπό αὐτό. Ταυτόχρονα, ὅμως, σέ κάθε θρησκεία ὑπάρχουν καί διαφοροποιήσεις ὡς πρός τό θεολογικό καί φιλοσοφικό «πιστεύω», δηλαδή σέ αὐτό πού ὀνομάζουμε δογματικές ἀλήθειες. Ἐπίσης, κάθε θρησκεία ἀναπτύχθηκε σέ ἕνα συγκεκριμένο γεωγραφικό χῶρο, καί ἦταν φυσικό νά προσλάβη τά ἐθνικά στοιχεῖα τοῦ χώρου πού ἀνδρώθηκε καί διαδόθηκε. Αὐτό σημαίνει ὅτι κάθε θρησκεία ἔχει στοιχεῖα οἰκουμενικότητας, ἐπεκτάσεως σέ ἄλλους λαούς καί σέ ἄλλους γεωγραφικούς χώρους, ἀλλά καί ἰδιαιτερότητες πού ὁδηγοῦν πρός τίς διενέξεις καί τούς φονταμενταλισμούς. Βέβαια, ὁ Χριστιανισμός πλεονεκτεῖ καί ὑπερέχει σέ στοιχεῖα ἀγάπης, εἰρήνης καί πραγματικῆς οἰκουμενικότητας.

Οἱ διενέξεις ὅμως καί οἱ φονταμενταλισμοί ἐξαρτῶνται ἀπό τά πρόσωπα, ἀπό τούς λάτρεις τῶν θρησκειῶν. Γνωρίζουμε ἀπό τήν θρησκειολογία, ὅτι σέ κάθε θρησκεία ὑπάρχουν οἱ λεγόμενοι «ὀρθόδοξοι» πού θέλουν νά ἀκολουθοῦν τίς ἀλήθειες, ὅπως ἀποκαλύφθησαν ἀπό τόν ἱδρυτή τους, καί οἱ «αἱρετικοί» πού διαφοροποιοῦν τίς παραδεδομένες ἀλήθειες. Ἐπί πλέον σέ κάθε θρησκεία ὑπάρχουν οἱ παραδοσιακοί καί οἱ συντηρητικοί.

Βεβαίως, αὐτό δέν συμβαίνει μόνον μέ τίς θρησκεῖες, ἀλλά καί μέ τά ἰδεολογικοκοινωνικά συστήματα, ὅπως τόν Μαρξισμό, Καπιταλισμό, τόν Διαφωτισμό κλπ. Ὑπάρχει ὁ «ὀρθόδοξος» Μαρξισμός καί ὁ «αἱρετικός» Μαρξισμός. Οἱ Διαφωτιστές χωρίζονται σέ διάφορες σχολές, ὅπως ὁ ἀγγλικός Διαφωτισμός (ἐμπειριστές) ἡ φιλοσοφία τοῦ γαλλικοῦ Διαφωτισμοῦ, ἡ φιλοσοφία τοῦ γερμανικοῦ Διαφωτισμοῦ, ὁ γερμανικός ἰδεαλισμός κλπ.

Γιά νά ἐπανέλθω στό θέμα τῆς θρησκείας μπορῶ νά παρατηρήσω ὅτι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἄρρωστος ψυχικά καί νοητικά, ρέπει πρός τήν ἐπιλογή μερικῶν ἀποσπασματικῶν ἀληθειῶν. Ἀλλά αὐτή ἡ ἐπιλογή μερικῶν ἀληθειῶν σέ βάρος τοῦ καθολικοῦ εἶναι ἴδιον γνώρισμα καί τῆς σχιζοφρένειας. Εἰδικά δέ ὁ θρησκευτικός φανατισμός εἶναι ἡ χειρότερη μορφή σχιζοφρένειας.


2. Παλαιότερα ἐκφράστηκε ἡ θέση ὅτι «ἡ θρησκεία εἶναι τό ὄπιο τοῦ λαοῦ». Μέ βάση ὅλα ὅσα γίνονται στίς μέρες μας σέ Ἀνατολή καί Δύση, ἰσχύει αὐτή ἡ θέση;

Τήν φράση «ἡ θρησκεία εἶναι τό ὄπιο τοῦ λαοῦ», τήν εἶπε πρώτη φορά ὁ ὑλιστής φιλόσοφος Φόϋερμπαχ καί τό ἐπανέλαβε ὁ Μάρξ. Ὅταν μελετῶ τήν φράση αὐτή, μπορῶ ὡς ὀρθόδοξος θεολόγος καί Κληρικός, νά τήν ἀποδεχθῶ μέσα ὅμως ἀπό ἰδιαίτερες προϋποθέσεις.

Πρῶτον, οἱ φιλόσοφοι πού ἀνέφερα προηγουμένως εἶχαν ὑπ’ ὄψη τούς θρησκεῖες πού ἀδρανοποιοῦν τούς ἀνθρώπους, τούς ἀποκοιμίζουν, δέν τούς κάνουν νά ἐνδιαφέρονται γιά τά κοινωνικά προβλήματα, ἀλλά τούς καλλιεργοῦν γιά νά ἐναποθέτουν ὅλες τίς ἐλπίδες τους στό μέλλον. Τό βλέπουμε αὐτό στόν ἀνατολικό χῶρο. Μάλιστα, σέ πολλές ἀνατολικές θρησκεῖες, κατά τήν λατρεία, χρησιμοποιεῖται πραγματικό ὄπιο.

Δεύτερον, ὁ Χριστός, ὅπως ἀναπτύσσει ὁ ἀείμνηστος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, ἦλθε γιά νά ἐλευθερώση καί νά θεραπεύση τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν ἀρρώστια τῆς θρησκείας. Ἡ θρησκεία πού βρῆκε ὁ Χριστός ἠσχολεῖτο μέ τήν φαντασία, πίστευε σέ φανταστικούς θεούς, δηλαδή σέ φαντάσματα τῆς ἀλήθειας. Καί κάθε φανταστικό εἶναι ἀνύπαρκτο. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός ἔδωσε προτεραιότητα στόν νοῦ πού εἶναι κάτι διαφορετικό ἀπό τήν λογική.

Τρίτον, ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι θρησκεία, ἀλλά Ἐκκλησία. Δηλαδή εἶναι μιά ἰδιαίτερη κοινότητα, μέσα στήν ὁποία ὑπάρχουν κανονικές καί πραγματικές σχέσεις μέ τόν Θεό, στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί τόν ἄνθρωπο. Εἶναι πνευματικό Νοσοκομεῖο πού θεραπεύει τήν ἀσθενοῦσα προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ θεραπευόμενος ἄνθρωπος ἀναπτύσσει οὐσιαστικές κοινωνικές σχέσεις, ἀφοῦ ὁ Θεός δέν εἶναι κάτι τό ἀπόμακρο, τό ὁποῖο μέ διάφορες μαγικές τελετές πρέπει νά πλησιάζουμε, ἀλλά μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ ἔλαβε σάρκα καί προσφέρεται σέ κάθε θεία Λειτουργία πρός βρῶσιν.

Τό μεγαλύτερο πρόβλημα πού ὑπάρχει σήμερα στόν Χριστιανικό κόσμο εἶναι ὅτι μερικοί μετέτρεψαν τόν Χριστιανισμό ἀπό Ἐκκλησία σέ θρησκεία, δηλαδή ἔγινε ἡ θρησκειοποίηση τοῦ Χριστιανισμοῦ. Τά φαινόμενα πού ἐπικρατοῦν στήν Ἀνατολή καί τήν Δύση δείχνουν αὐτήν τήν μαγική βίωση καί ἔκφραση τῆς θρησκείας καί μέσα στόν Χριστιανισμό.


3. Το «Τζιχάντ» ὡς ἱερός πόλεμος ἔχει ἀναφορά μόνο στό Ἰσλάμ; Οἱ σταυροφορίες δέν ἦταν μορφή «τζιχάντ»;

Τό ἐρώτημα αὐτό συνδέεται μέ τά προηγούμενα. Βεβαίως, ὁ «ἱερός πόλεμος» πού ἀναφέρεται στόν ἰσλαμισμό, παρατηρεῖται καί σέ διάφορες ἐκφράσεις τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ. Νά θυμηθοῦμε τήν νοοτροπία τῶν Φράγκων πού εἶναι ἡ ἴδια μέ τήν νοοτροπία τῶν Ἰσλαμιστῶν, ἀφοῦ ὅταν ἀπό τό Ἄαχεν τῆς Γερμανίας κατέβηκαν πρός Νότο καί Δυσμᾶς, κατέλαβαν ὁλόκληρό το δυτικό τμῆμα τῆς Ἕνωμενης Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ἔσφαξαν ὅλους τους ὀρθοδόξους καί τούς κατέστησαν ὑποτελεῖς - δούλους, βασάλους. Ὁ Ζάκ λέ Γκόφ, σέ εἰδικό βιβλίο μέ τίτλο «ὁ πολιτισμός τῆς Μεσαιωνικῆς Δύσης», κάνει λόγο γιά τήν εἴσοδο στήν Εὐρώπη τῶν βαρβάρων. Ὅμως παρατηρεῖ κανείς τήν ἴδια νοοτροπία καί στόν δυτικό Χριστιανισμό.

Βέβαια, ὑπάρχει σαφής διαφορά. Ὁ «ἱερός πόλεμος» εἶναι θεσμοθετημένος στό Κοράνιο, πού ἑρμηνεύεται ποικιλοτρόπως ἀπό τίς διάφορες παρατάξεις - ὁμάδες τῶν Ἰσλαμιστῶν. Ὅμως, στήν Ἁγία Γραφή δέν εἶναι θεσμοθετημένος ὁ πόλεμος ἐναντίον τῶν ἀπίστων. Χαρακτηριστικό γνώρισμα τοῦ Χριστιανισμοῦ, καί μάλιστα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανισμοῦ, εἶναι ὅτι εἶναι ἐσταυρωμένος, ἐνῶ γνώρισμα τῶν ἄλλων εἶναι ὅτι εἶναι σταυρωτές.

Σαφῶς, λοιπόν, οἱ σταυροφορίες, ἀπό τίς ὁποῖες ὑποφέραμε ἐμεῖς οἱ Ρωμηοί, εἶναι ἕνα εἶδος ἱεροῦ πολέμου πού δέν υἱοθετεῖται ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, ὅπως ἐπίσης, σταυροφορίες μποροῦν νά νοηθοῦν καί οἱ σύγχρονες πολεμικές ἐπιχειρήσεις τῶν δυτικῶν Χριστιανῶν ἐναντίον χωρῶν τοῦ Ἰσλαμικοῦ κόσμου, ὅταν τίθενται μέσα στήν νοοτροπία τῆς συγκρούσεως τῶν πολιτισμῶν.

Πρέπει νά ὑπογραμμίσω ἐμφαντικά ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία κρατᾶ τήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ στήν αὐθεντική της ἔκφραση, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε ἰδιαιτερότητα καί φανατισμό, ἀπό κάθε ἀπολυτοποίηση, ὁπότε ἰσχύει τό χωρίο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἕν ἄρσεν καί θῆλυ' πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ».