Κύριο ἄρθρο: Το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία την 9-6-2002

Ακούω και διαβάζω κατά καιρούς διάφορα αντίθετα μεταξύ τους σχόλια για το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Άλλοι ισχυρίζονται ότι πρέπει να παρεμβαίνη δυναμικά στις παραβάσεις και υπερβάσεις των διαφόρων κυρίως τηλεοπτικών καναλιών, πράγμα το οποίο δεν κάνει, και έτσι δεν ανταποκρίνεται στον σκοπό της υπάρξεώς του, και άλλοι διατείνονται ότι είναι ανίσχυρο και επομένως δεν πρέπει να έχουμε πολλές απαιτήσεις από αυτό, γιατί το πρόβλημα των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών και όσα συμβαίνουν στα κανάλια είναι κατ’ εξοχήν πρόβλημα πολιτικό, που πρέπει να αντιμετωπίζη η εκάστοτε Κυβέρνηση. Έτσι, άλλοι παραπέμπουν την ευθύνη στην Κυβέρνηση και την Βουλή, και άλλοι στο Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο.

Τό γεγονός είναι ότι βρισκόμαστε σε μιά μεγάλη έκρηξη, την έκρηξη των Μαζικών Μέσων Ενημέρωσης, και κυρίως του ηλεκτρονικού τύπου και δεν μπορεί κανείς να γνωρίζη τις συνταρακτικές συνέπειες για τις κοινωνίες. Τόν προηγούμενο αιώνα, όπου επικρατούσε η κυριαρχία των εφημερίδων, ακούγονταν διάφορες φωνές για τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνονταν η ενημέρωση των πολιτών. Ο Daniel Boorstin έκανε λόγο για πορεία της ενημέρωσης του ανθρώπου «από τή συλλογή ειδήσεων στην κατασκευή ειδήσεων: ένας κατακλυσμός ψευδογεγονότων». Καί όπως ισχυρίζεται ο ίδιος «ενώ το ψευδογεγονός είναι μιά αμφίλογη αλήθεια, η προπαγάνδα είναι ένα ελκυστικό ψέμα». Ο Charles Cooley ισχυριζόταν ότι ο έντυπος λόγος παρουσιάζει την ύλη με ένα σύστημα που μπορεί να αποκληθή «οργανωμένο κουτσομπολιό». Ο άνθρωπος με τον Τύπο κάνει αυτό που θα έκανε παλαιότερα στο μαγαζάκι της γειτονιάς, στα σταυροδρόμια και στις γειτονιές. Καί αυτό το «κουτσομπολιό» «είναι άφθονο... ασχολείται κυρίως με προσωπικότητες και απευθύνεται στο επιπόλαιο συναίσθημα, είναι αναξιόπιστο».

Ο Kingsley Winder προβλέπει ότι η γνώση που θα προσφέρεται στο μέλλον θα έχει το στοιχείο της υπερβολής: «η κατάχρηση, η απάτη, η ασυναρτησία, ο κορεσμός και ο τελετουργικός έλεγχος θα είναι επίσης επιβλητικά χαρακτηριστικά κάθε περαιτέρω μεγιστοποιημένου συστήματος επικοινωνίας». Καί ήδη αυτό το βλέπουμε να είναι μιά πραγματικότητα.

Στίς ημέρες μας ο έντυπος τύπος (οι Εφημερίδες) έχουν βελτιωθή σημαντικά και, εν πολλοίς, όχι μόνο προσφέρουν πλήρη ενημέρωση με κριτική σκέψη, αλλά προσφέρουν μόρφωση με τα ιστορικά, ιατρικά, πολιτισμικά κλπ. περιοδικά και έντυπα, τα οποία επισυνάπτονται στις εφημερίδες και έτσι συντελούν στην προσφορά μόρφωσης, γνώσης, και πολιτισμού. Όμως το πρόβλημα παραμένει έντονο με τον ηλεκτρονικό τύπο, κυρίως την τηλεόραση, η οποία αν και λαμβάνη το μεγαλύτερο μέρος της διαφημιστικής «πίττας», εν τούτοις όχι μόνον δεν παράγει πολιτισμό, αλλά, εν πολλοίς, υποβαθμίζει την πολιτιστική μας παράδοση. Η τηλεόραση είναι εκείνη που καλλιεργεί έντονα τα ψευδογεγονότα, όπως σε έναν καταπληκτικό διάλογο παρουσιάζει αυτό το γεγονός ο Dήniήl αήήίιιin. Ο φίλος λέγει με θαυμασμό: «Πώ, πώ! Τί όμορφο είναι το μωρό σας!», και η μητέρα απαντά: «Ά! αυτό δεν είναι τίποτα. Πού να δείτε και τή φωτογραφία του!».

Καθημερινά διαβάζουμε στις εφημερίδες διαφόρους αναλυτές επιστήμονες και δημοσιογράφους να αναφέρονται στο χαμηλό επίπεδο των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Ο hήmή ιήlήήpιiήίι αποκτά έναν τρόπο ζωής που τον καθορίζουν τα τηλεοπτικά κανάλια, ιδιαιτέρως όσοι τα χρησιμοποιούν και μεταδίδουν έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, ζωής, κουλτούρας κλπ. Σέ μιά έρευνα που έγινε το έτος 1994 σε μιά μόνο εβδομάδα διαπιστώθηκε ότι στα έξι μεγάλα κανάλια προβλήθηκαν 640 σκηνές βίας μόνον στα Δελτία Ειδήσεων. Μέ βάση τα στοιχεία αυτά υπελόγισαν «ότι κάθε χρόνο μεταδίδονται 38.280 σκηνές βίας από τα δελτία ειδήσεων» (Χρήστος Μιχαηλίδης, Ελευθεροτυπία 11-1-1994. Φυσικά σήμερα τα νούμερα αυτά είναι μεγαλύτερα. Δημοσιογράφοι ομιλούν για «τηλεοπτικό παραλογισμό» και για «τηλεοπτικό λαθρεμπόριο της ανίας» (Αντώνης Καρκαγιάννης), καθώς επίσης γίνεται λόγος για έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των καναλιών και ότι αυτός «ο ανταγωνισμός οδηγεί στο αδιέξοδο και πολύ σύντομα θα στραφεί εναντίον τους». Καί το φοβερό είναι ότι «πολλά δελτία ειδήσεων έχουν μετατραπεί σε αστυνομικά τμήματα» (Παναγιώτης Παναγιώτου). «Καί βέβαια ο ανταγωνισμός οδηγεί τα κανάλια στην διόγκωση κρουσμάτων βίας με θύμα τον τηλεθεατή» (Σπύρος Καρατζαφέρης).

Βέβαια, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο, γιατί με το δυνατό αυτό μέσο επικοινωνίας (τηλεόραση) εμπλέκονται διάφοροι παράγοντες, είναι τα λεγόμενα διαπλεκόμενα συμφέροντα ώστε να εξαναγκασθή να γράψη ο Dήniήl αήήίιιin: «ανταγωνιζόμενοι πολιτικοί, ανταγωνιζόμενοι δημοσιογράφοι, ανταγωνιζόμενα ειδησιογραφικά μέσα αναμετρώνται σ’ αυτήν την δημιουργία (ψευδογεγονότων). Αμιλλώνται στην προσφορά ελκυστικών "ενημερωτικών" περιγραφών και εικόνων του κόσμου».

Ένα τέτοιο μεγάλο γεγονός πρέπει να αντιμετωπίζεται σοβαρά. Ακριβώς για τον λόγον αυτό δημιουργήθηκε το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, ώστε με κύρος και δύναμη να μήν είναι μόνον γνωμοδοτικό, αλλά παρεμβατικό προς όλες τις κατευθύνσεις. Έτσι, με τις διατάξεις του άρθρου 2 του Ν. 1866/89 και με την υπ’ αριθμ. 22255/2/3-11-90 Υπουργική απόφαση προβλεπόταν τα μέλη του να απαρτίζονται από διαφόρους φορείς και, επειδή «απολαμβάνουν προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας» από τον φορέα τους, έχουν την δυνατότητα να εκφράζουν την γνώμη τους και να παρεμβαίνουν ουσιαστικά. Εκτός από τούς εκπροσώπους των Κομμάτων προβλεπόταν να είναι μέλη του Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου εκπρόσωποι διαφόρων φορέων, ήτοι της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης, της Κ.Ε.Δ.Κ.Ε., του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος-Ακροάματος, της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Ακαδημίας Αθηνών, του Ελεγκτικού Συνεδρίου, του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών, της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος, της Ένωσης Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών και του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών. Είχα δέ την τιμή να μετέχω ως αναπληρωματικό μέλος σε αυτό το Συμβούλιο, ενώ τακτικό μέλος ήταν ο Σεβ. Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμος. Γίνονταν ουσιαστικές συζητήσεις και μάλιστα καταρτίσαμε διαφόρους κώδικες, όπως Κώδικα Ραδιοτηλεοπτικών Προγραμμάτων, Κώδικα Δεοντολογίας Ραδιοτηλεοπτικών Διαφημίσεων, και Διαδικαστικό Κανονισμό για υποβολή και εξέταση παραπόνων.

Δυστυχώς όμως το 1993, με την αλλαγή Κυβερνητικής πολιτικής, άλλαξε και ο τρόπος συγκροτήσεως του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου, και προβλέπεται τα μέλη του να διορίζονται από την Βουλή, και να είναι πρόσωπα υποδεικνυόμενα από τα Κόμματα που εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο. Έτσι περιορίστηκε η συγκρότηση του Συμβουλίου μόνον στα Κόμματα, τα οποία κατορθώνουν να εισέρχονται στο Κοινοβούλιο.

Τό φαινόμενο αυτό συνδέεται και με άλλα σοβαρά προβλήματα. Ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης υπεστήριζε ότι ενώ στην Αμερική υπάρχει πλήρης διάκριση αρμοδιοτήτων μεταξύ νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας, εν τούτοις στην Ελλάδα υπάρχει μιά σύγχυση μεταξύ των εξουσιών αυτών. Η νομοθετική εξουσία που εκλέγεται από τον λαό, ταυτόχρονα ασκεί και την εκτελεστική εξουσία, δηλαδή οι βουλευτές είναι μέλη της Κυβερνήσεως, και επίσης η εκτελεστική εξουσία διορίζει τα υψηλόβαθμα μέλη της δικαστικής εξουσίας. Επί πλέον τα μέλη της νομοθετικής εξουσίας (Κοινοβούλιο) εκλέγουν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όπως και η νομοθετική εξουσία (το Κοινοβούλιο) διορίζει τα μέλη «ανεξαρτήτων αρχών», καθώς και τα μέλη του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόβλημα δημοκρατίας. Αντίθετα ο Αδαμάντιος Κοραής υπεστήριζε ότι στην Ελλάδα πρέπει να εφαρμοσθή το αμερικανικό σύστημα δημοκρατίας, δηλαδή η σαφής διάκριση μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Έγραφε ο Κοραής: «Εις την παρούσαν της Ελλάδος κατάστασιν, το μόνον πολιτικόν σύνταγμα συμφέρον εις αυτήν είναι των Αγγλοαμερικανών το σύνταγμα». «Αρκεί ότι ευρίσκονται εις αυτό (το πολίτευμα) τα κυριώτερα, η διάκρισις, λέγω, και η απ’ αλλήλων ανεξαρτησία των τριών εξουσιών και η καλή έτσι εκλογή των αντιπροσώπων», η οποία τελικά έγινε κάθε τέσσερα χρόνια.

Νομίζω ότι η επιβεβλημένη λύση είναι να αναθεωρηθή το νομοθετικό πλαίσιο και να προβλέπεται ώστε τα μέλη του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου να προτείνονται από μεγάλους φορείς (επιστημονικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς, εκκλησιαστικούς κλπ.) και από όλους τούς κομματικούς σχηματισμούς, και βέβαια αυτό σημαίνει ότι θα τούς δοθούν σαφείς αρμοδιότητες για να ασκούν το έργο τους ελεύθερα και αποδοτικά. Έτσι, αντί να κατηγορούμε το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, θα το αφήσουμε να κάνη σοβαρό και υπεύθυνο έργο.

Μπορεί να φαίνεται ότι δεν ισχύει στις ημέρες μας το απόφθεγμα του Αβραάμ Λίνκολν, αλλά καλά είναι να το γνωρίζουν όλοι οι ειδήμονες: «Μπορείς να κοροϊδεύεις όλον τον κόσμο μερικές φορές. Μπορείς να κοροϊδεύεις ένα μέρος του κόσμου κάθε φορά. Αλλά δεν μπορείς να κοροϊδεύεις όλον τον κόσμον κάθε φορά».