Κύριο ἄρθρο: Τό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Δημοσιεύθηκε στὴν Κυριακάτικη Ἐλευθεροτυπία τὴν 9-6-2002

Ἀκούω καί διαβάζω κατά καιρούς διάφορα ἀντίθετα μεταξύ τους σχόλια γιά τό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Ἄλλοι ἰσχυρίζονται ὅτι πρέπει νά παρεμβαίνη δυναμικά στίς παραβάσεις καί ὑπερβάσεις τῶν διαφόρων κυρίως τηλεοπτικῶν καναλιῶν, πράγμα τό ὁποῖο δέν κάνει, καί ἔτσι δέν ἀνταποκρίνεται στόν σκοπό τῆς ὑπάρξεώς του, καί ἄλλοι διατείνονται ὅτι εἶναι ἀνίσχυρο καί ἑπομένως δέν πρέπει νά ἔχουμε πολλές ἀπαιτήσεις ἀπό αὐτό, γιατί τό πρόβλημα τῶν ραδιοτηλεοπτικῶν ἐκπομπῶν καί ὅσα συμβαίνουν στά κανάλια εἶναι κατ’ ἐξοχήν πρόβλημα πολιτικό, πού πρέπει νά ἀντιμετωπίζη ἡ ἑκάστοτε Κυβέρνηση. Ἔτσι, ἄλλοι παραπέμπουν τήν εὐθύνη στήν Κυβέρνηση καί τήν Βουλή, καί ἄλλοι στό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο.

Τό γεγονός εἶναι ὅτι βρισκόμαστε σέ μιά μεγάλη ἔκρηξη, τήν ἔκρηξη τῶν Μαζικῶν Μέσων Ἐνημέρωσης, καί κυρίως τοῦ ἠλεκτρονικοῦ τύπου καί δέν μπορεῖ κανείς νά γνωρίζη τίς συνταρακτικές συνέπειες γιά τίς κοινωνίες. Τόν προηγούμενο αἰώνα, ὅπου ἐπικρατοῦσε ἡ κυριαρχία τῶν ἐφημερίδων, ἀκούγονταν διάφορες φωνές γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἐπιτυγχάνονταν ἡ ἐνημέρωση τῶν πολιτῶν. Ο Daniel Boorstin ἔκανε λόγο γιά πορεία τῆς ἐνημέρωσης τοῦ ἀνθρώπου «ἀπό τή συλλογή εἰδήσεων στήν κατασκευή εἰδήσεων: ἕνας κατακλυσμός ψευδογεγονότων». Καί ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ ἴδιος «ἐνῶ τό ψευδογεγονός εἶναι μιά ἀμφίλογη ἀλήθεια, ἡ προπαγάνδα εἶναι ἕνα ἑλκυστικό ψέμα». Ο Charles Cooley ἰσχυριζόταν ὅτι ὁ ἔντυπος λόγος παρουσιάζει τήν ὕλη μέ ἕνα σύστημα πού μπορεῖ νά ἀποκληθῆ «ὀργανωμένο κουτσομπολιό». Ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Τύπο κάνει αὐτό πού θά ἔκανε παλαιότερα στό μαγαζάκι τῆς γειτονιᾶς, στά σταυροδρόμια καί στίς γειτονιές. Καί αὐτό τό «κουτσομπολιό» «εἶναι ἄφθονο... ἀσχολεῖται κυρίως μέ προσωπικότητες καί ἀπευθύνεται στό ἐπιπόλαιο συναίσθημα, εἶναι ἀναξιόπιστο».

Ο Kingsley Winder προβλέπει ὅτι ἡ γνώση πού θά προσφέρεται στό μέλλον θά ἔχει τό στοιχεῖο τῆς ὑπερβολῆς: «ἡ κατάχρηση, ἡ ἀπάτη, ἡ ἀσυναρτησία, ὁ κορεσμός καί ὁ τελετουργικός ἔλεγχος θά εἶναι ἐπίσης ἐπιβλητικά χαρακτηριστικά κάθε περαιτέρω μεγιστοποιημένου συστήματος ἐπικοινωνίας». Καί ἤδη αὐτό τό βλέπουμε νά εἶναι μιά πραγματικότητα.

Στίς ἡμέρες μᾶς ὁ ἔντυπος τύπος (οἱ Ἐφημερίδες) ἔχουν βελτιωθῆ σημαντικά καί, ἐν πολλοῖς, ὄχι μόνο προσφέρουν πλήρη ἐνημέρωση μέ κριτική σκέψη, ἀλλά προσφέρουν μόρφωση μέ τά ἱστορικά, ἰατρικά, πολιτισμικά κλπ. περιοδικά καί ἔντυπα, τά ὁποῖα ἐπισυνάπτονται στίς ἐφημερίδες καί ἔτσι συντελοῦν στήν προσφορά μόρφωσης, γνώσης, καί πολιτισμοῦ. Ὅμως τό πρόβλημα παραμένει ἔντονο μέ τόν ἠλεκτρονικό τύπο, κυρίως τήν τηλεόραση, ἡ ὁποία ἄν καί λαμβάνη τό μεγαλύτερο μέρος τῆς διαφημιστικῆς «πίττας», ἐν τούτοις ὄχι μόνον δέν παράγει πολιτισμό, ἀλλά, ἐν πολλοῖς, ὑποβαθμίζει τήν πολιτιστική μας παράδοση. Ἡ τηλεόραση εἶναι ἐκείνη πού καλλιεργεῖ ἔντονά τα ψευδογεγονότα, ὅπως σέ ἕναν καταπληκτικό διάλογο παρουσιάζει αὐτό τό γεγονός ὁ Dήniηl ἀήηιιιin. Ὁ φίλος λέγει μέ θαυμασμό: «Πῶ, πῶ! Τί ὄμορφο εἶναι τό μωρό σας!», καί ἡ μητέρα ἀπαντᾶ: «Ἅ! αὐτό δέν εἶναι τίποτα. Ποῦ νά δεῖτε καί τή φωτογραφία του!».

Καθημερινά διαβάζουμε στίς ἐφημερίδες διαφόρους ἀναλυτές ἐπιστήμονες καί δημοσιογράφους νά ἀναφέρονται στό χαμηλό ἐπίπεδό των τηλεοπτικῶν προγραμμάτων. Ὁ hήmη ἰήlηηpιiηιι ἀποκτᾶ ἕναν τρόπο ζωῆς πού τόν καθορίζουν τά τηλεοπτικά κανάλια, ἰδιαιτέρως ὅσοι τά χρησιμοποιοῦν καί μεταδίδουν ἕναν ἰδιαίτερο τρόπο σκέψης, ζωῆς, κουλτούρας κλπ. Σέ μιά ἔρευνα πού ἔγινε τό ἔτος 1994 σέ μιά μόνο ἑβδομάδα διαπιστώθηκε ὅτι στά ἕξι μεγάλα κανάλια προβλήθηκαν 640 σκηνές βίας μόνον στά Δελτία Εἰδήσεων. Μέ βάση τά στοιχεῖα αὐτά ὑπελόγισαν «ὅτι κάθε χρόνο μεταδίδονται 38.280 σκηνές βίας ἀπό τά δελτία εἰδήσεων» (Χρῆστος Μιχαηλίδης, Ἐλευθεροτυπία 11-1-1994. Φυσικά σήμερα τά νούμερα αὐτά εἶναι μεγαλύτερα. Δημοσιογράφοι ὁμιλοῦν γιά «τηλεοπτικό παραλογισμό» καί γιά «τηλεοπτικό λαθρεμπόριο τῆς ἀνίας» (Ἀντώνης Καρκαγιάννης), καθώς ἐπίσης γίνεται λόγος γιά ἔντονο ἀνταγωνισμό μεταξύ των καναλιῶν καί ὅτι αὐτός «ὁ ἀνταγωνισμός ὁδηγεῖ στό ἀδιέξοδο καί πολύ σύντομα θά στραφεῖ ἐναντίον τους». Καί τό φοβερό εἶναι ὅτι «πολλά δελτία εἰδήσεων ἔχουν μετατραπεῖ σέ ἀστυνομικά τμήματα» (Παναγιώτης Παναγιώτου). «Καί βέβαια ὁ ἀνταγωνισμός ὁδηγεῖ τά κανάλια στήν διόγκωση κρουσμάτων βίας μέ θύμα τόν τηλεθεατή» (Σπύρος Καρατζαφέρης).

Βέβαια, τό πρόβλημα εἶναι μεγαλύτερο, γιατί μέ τό δυνατό αὐτό μέσο ἐπικοινωνίας (τηλεόραση) ἐμπλέκονται διάφοροι παράγοντες, εἶναι τά λεγόμενα διαπλεκόμενα συμφέροντα ὥστε νά ἐξαναγκασθῆ νά γράψη ὁ Dήniηl ἀήηιιιin: «ἀνταγωνιζόμενοι πολιτικοί, ἀνταγωνιζόμενοι δημοσιογράφοι, ἀνταγωνιζόμενα εἰδησιογραφικά μέσα ἀναμετρῶνται σ’ αὐτήν τήν δημιουργία (ψευδογεγονότων). Ἁμιλλῶνται στήν προσφορά ἑλκυστικῶν "ἐνημερωτικῶν" περιγραφῶν καί εἰκόνων τοῦ κόσμου».

Ἕνα τέτοιο μεγάλο γεγονός πρέπει νά ἀντιμετωπίζεται σοβαρά. Ἀκριβῶς γιά τόν λόγον αὐτό δημιουργήθηκε τό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, ὥστε μέ κύρος καί δύναμη νά μήν εἶναι μόνον γνωμοδοτικό, ἀλλά παρεμβατικό πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις. Ἔτσι, μέ τίς διατάξεις τοῦ ἄρθρου 2 τοῦ Ν. 1866/89 καί μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 22255/2/3-11-90 Ὑπουργική ἀπόφαση προβλεπόταν τά μέλη του νά ἀπαρτίζονται ἀπό διαφόρους φορεῖς καί, ἐπειδή «ἀπολαμβάνουν προσωπικῆς καί λειτουργικῆς ἀνεξαρτησίας» ἀπό τόν φορέα τους, ἔχουν τήν δυνατότητα νά ἐκφράζουν τήν γνώμη τους καί νά παρεμβαίνουν οὐσιαστικά. Ἐκτός ἀπό τούς ἐκπροσώπους τῶν Κομμάτων προβλεπόταν νά εἶναι μέλη τοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου ἐκπρόσωποι διαφόρων φορέων, ἤτοι τῆς Ἑνώσεως Συντακτῶν Ἡμερησίων Ἐφημερίδων Ἀθηνῶν, τῆς Ἑνώσεως Συντακτῶν Ἡμερησίων Ἐφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης, τῆς Κ.Ε.Δ.Κ.Ε., τοῦ Τεχνικοῦ Ἐπιμελητηρίου Ἑλλάδος, τῆς Πανελλήνιας Ὁμοσπονδίας Θεάματος-Ἀκροάματος, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου, τοῦ Νομικοῦ Συμβουλίου τοῦ Κράτους, τοῦ Ἐμπορικοῦ καί Βιομηχανικοῦ Ἐπιμελητηρίου Ἀθηνῶν, τῆς Γενικῆς Συνομοσπονδίας Ἐργατῶν Ἑλλάδος, τῆς Ἕνωσης Ἰδιοκτητῶν Ἡμερησίων Ἐφημερίδων Ἀθηνῶν καί τοῦ Ὑπουργείου Μεταφορῶν καί Ἐπικοινωνιῶν. Εἶχα δέ τήν τιμή νά μετέχω ὡς ἀναπληρωματικό μέλος σέ αὐτό τό Συμβούλιο, ἐνῶ τακτικό μέλος ἦταν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἀλεξανδρουπόλεως κ. Ἄνθιμος. Γίνονταν οὐσιαστικές συζητήσεις καί μάλιστα καταρτίσαμε διαφόρους κώδικες, ὅπως Κώδικα Ραδιοτηλεοπτικῶν Προγραμμάτων, Κώδικα Δεοντολογίας Ραδιοτηλεοπτικῶν Διαφημίσεων, καί Διαδικαστικό Κανονισμό γιά ὑποβολή καί ἐξέταση παραπόνων.

Δυστυχῶς ὅμως τό 1993, μέ τήν ἀλλαγή Κυβερνητικῆς πολιτικῆς, ἄλλαξε καί ὁ τρόπος συγκροτήσεως τοῦ Ἐθνικοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου, καί προβλέπεται τά μέλη του νά διορίζονται ἀπό τήν Βουλή, καί νά εἶναι πρόσωπα ὑποδεικνυόμενα ἀπό τά Κόμματα πού ἐκπροσωποῦνται στό Κοινοβούλιο. Ἔτσι περιορίστηκε ἡ συγκρότηση τοῦ Συμβουλίου μόνον στά Κόμματα, τά ὁποῖα κατορθώνουν νά εἰσέρχονται στό Κοινοβούλιο.

Τό φαινόμενο αὐτό συνδέεται καί μέ ἄλλα σοβαρά προβλήματα. Ὁ ἀείμνηστος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ὑπεστήριζε ὅτι ἐνῶ στήν Ἀμερική ὑπάρχει πλήρης διάκριση ἁρμοδιοτήτων μεταξύ νομοθετικῆς, ἐκτελεστικῆς καί δικαστικῆς ἐξουσίας, ἐν τούτοις στήν Ἑλλάδα ὑπάρχει μιά σύγχυση μεταξύ των ἐξουσιῶν αὐτῶν. Ἡ νομοθετική ἐξουσία πού ἐκλέγεται ἀπό τόν λαό, ταυτόχρονα ἀσκεῖ καί τήν ἐκτελεστική ἐξουσία, δηλαδή οἱ βουλευτές εἶναι μέλη τῆς Κυβερνήσεως, καί ἐπίσης ἡ ἐκτελεστική ἐξουσία διορίζει τά ὑψηλόβαθμα μέλη τῆς δικαστικῆς ἐξουσίας. Ἐπί πλέον τά μέλη τῆς νομοθετικῆς ἐξουσίας (Κοινοβούλιο) ἐκλέγουν τόν Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας, ὅπως καί ἡ νομοθετική ἐξουσία (τό Κοινοβούλιο) διορίζει τά μέλη «ἀνεξαρτήτων ἀρχῶν», καθώς καί τά μέλη τοῦ Ἐθνικοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου. Πρόκειται γιά ἕνα τεράστιο πρόβλημα δημοκρατίας. Ἀντίθετα ὁ Ἀδαμάντιος Κοραής ὑπεστήριζε ὅτι στήν Ἑλλάδα πρέπει νά ἐφαρμοσθῆ τό ἀμερικανικό σύστημα δημοκρατίας, δηλαδή ἡ σαφής διάκριση μεταξύ νομοθετικῆς καί ἐκτελεστικῆς ἐξουσίας. Ἔγραφε ὁ Κοραῆς: «Εἰς τήν παροῦσαν τῆς Ἑλλάδος κατάστασιν, τό μόνον πολιτικόν σύνταγμα συμφέρον εἰς αὐτήν εἶναι τῶν Ἀγγλοαμερικανῶν τό σύνταγμα». «Ἀρκεῖ ὅτι εὑρίσκονται εἰς αὐτό (τό πολίτευμα) τά κυριώτερα, ἡ διάκρισις, λέγω, καί ἡ ἀπ’ ἀλλήλων ἀνεξαρτησία τῶν τριῶν ἐξουσιῶν καί ἡ καλή ἔτσι ἐκλογή τῶν ἀντιπροσώπων», ἡ ὁποία τελικά ἔγινε κάθε τέσσερα χρόνια.

Νομίζω ὅτι ἡ ἐπιβεβλημένη λύση εἶναι νά ἀναθεωρηθῆ τό νομοθετικό πλαίσιο καί νά προβλέπεται ὥστε τά μέλη τοῦ Ἐθνικοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου νά προτείνονται ἀπό μεγάλους φορεῖς (ἐπιστημονικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς, ἐκκλησιαστικούς κλπ.) καί ἀπό ὅλους τους κομματικούς σχηματισμούς, καί βέβαια αὐτό σημαίνει ὅτι θά τούς δοθοῦν σαφεῖς ἁρμοδιότητες γιά νά ἀσκοῦν τό ἔργο τούς ἐλεύθερα καί ἀποδοτικά. Ἔτσι, ἀντί νά κατηγοροῦμε τό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, θά τό ἀφήσουμε νά κάνη σοβαρό καί ὑπεύθυνο ἔργο.

Μπορεῖ νά φαίνεται ὅτι δέν ἰσχύει στίς ἡμέρες μᾶς τό ἀπόφθεγμα τοῦ Ἀβραάμ Λίνκολν, ἀλλά καλά εἶναι νά τό γνωρίζουν ὅλοι οἱ εἰδήμονες: «Μπορεῖς νά κοροϊδεύεις ὅλον τόν κόσμο μερικές φορές. Μπορεῖς νά κοροϊδεύεις ἕνα μέρος τοῦ κόσμου κάθε φορᾶ. Ἀλλά δέν μπορεῖς νά κοροϊδεύεις ὅλον τόν κόσμον κάθε φορά».