Παναγιώτη Μελικίδη: Τό σχίσμα των «Καθαρών»

του Παναγιώτη Μελικίδη

Τά συνειδητά μέλη της Εκκλησίας γνωρίζουν από την εμπειρία τους ότι ο αγώνας για το καθ’ ομοίωσιν είναι σκληρός και ότι η πτώση στην αμαρτία είναι ένα ενδεχόμενο, που η Εκκλησία το αντιμετωπίζει με την ασκητική-θεραπευτική μέθοδο. Άν ερευνήσουμε την εκκλησιαστική ιστορία, θα παρατηρήσουμε ότι δημιουργήθηκαν αποσχιστικές τάσεις εξ αιτίας ζητημάτων που αφορούσαν το ήθος των πιστών. Θά δούμε επίσης ότι οι σχισματικοί απέρριπταν την επιείκεια, που έδειχνε η Εκκλησία απέναντι στα μέλη της, υιοθετώντας ακραίες τάσεις. Μέ τις ακραίες αυτές θέσεις τους συνδυάζονταν επίσης προσωπικές φιλοδοξίες που δεν πραγματοποιήθηκαν.

Ένα από τα παλαιότερα σχίσματα που είχε ως εφαλτήριο τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται οι πεπτωκότες από την Εκκλησία, είναι το Νοβατιανό. Αξίζει τον κόπο να περιγράψουμε τα χαρακτηριστικά του σχίσματος, γιατί θα δούμε πώς χρησιμοποιείται η ηθικολογία από το πάθος της αρχομανίας και πώς η μονοδιάστατη θεώρηση των πραγμάτων μπορεί να οδηγήση σε επικίνδυνες ατραπούς που οδηγούν στην διάσταση από το Σώμα της Εκκλησίας.

Μετά τον διωγμό του Δεκίου (249-250) προέκυψε διαφωνία στούς κόλπους της Εκκλησίας της Ρώμης για τον τρόπο αποδοχής των Χριστιανών που αρνήθηκαν την ταυτότητά τους εξ αιτίας των δυσμενών για την Εκκλησία περιστάσεων. Από την διαφωνία αυτή προέκυψε το Νοβατιανό σχίσμα (251).

Ο Νοβατιανός ήταν πρεσβύτερος της Εκκλησίας της Ρώμης. Μετά τον θάνατο του Επισκόπου Φαβιανού, που θανατώθηκε στή φυλακή, η διοίκηση της τοπικής Εκκλησίας καταλήφθηκε από πρεσβυτέρους και διακόνους, προεξέχοντος του Νοβατιανού. Μετά το τέλος των διωγμών οι πρεσβύτεροι αντιμετώπισαν το ζήτημα της εισδοχής στην Εκκλησία αυτών που αρνήθηκαν τον Χριστιανισμό, αλλά μετά το πέρας των διωγμών μετανόησαν. Έτσι υιοθέτησαν την ισόβια μετάνοια, με την έννοια ότι οι πεπτωκότες θα γίνονταν δεκτοί στούς κόλπους της Εκκλησίας στην επιθανάτια κλίνη. Όταν όμως εκλέχτηκε νέος Επίσκοπος Ρώμης ο Κορνήλιος, υιοθέτησε με Σύνοδο, που έγινε στή Ρώμη το 251, επιεικέστερη στάση έναντι αυτών που δεν θυσίασαν στα είδωλα, αλλά αρνήθηκαν τον Χριστιανισμό με έγγραφη δήλωση. (λιβελλοφόροι). Αυτοί θα γίνονταν δεκτοί στο εκκλησιαστικό σώμα μετά από πρόσκαιρη μετάνοια.

Επειδή όμως ο Νοβατιανός απέτυχε να εκλεγή Επίσκοπος Ρώμης, αρνήθηκε την συγκαταβατική τακτική του κανονικού Επισκόπου και χειροτονήθηκε από τρείς συντηρητικούς επισκόπους Επίσκοπος Ρώμης. Η θέση των Νοβατιανών σκληρύνθηκε όχι μόνον έναντι των πεπτωκότων, αλλά και έναντι αυτών που τυχόν περιέπεσαν στα λεγόμενα θανάσιμα αμαρτήματα. Η μετάνοια αυτών των ομάδων ήταν ισόβια με την ευρύτερη έννοια, μέχρι δηλαδή της Δευτέρας Παρουσίας, όπου ο ίδιος ο Κύριος θα αποφαινόταν γι’ αυτούς. Γιά να διακρίνουν οι Νοβατιανοί τούς εαυτούς τους από τούς υπόλοιπους Χριστιανούς, υιοθέτησαν την ονομασία Καθαροί. Θεωρούσαν το βάπτισμα των Κληρικών που υπάγονταν στον κανονικό Επίσκοπο Κορνήλιο άκυρο και αναβάπτιζαν αυτούς που προσέρχονταν στο σχίσμα.

Η Σύνοδος της Ρώμης (251) απέκοψε από την εκκλησιαστική κοινωνία τον Νοβατιανό και τούς οπαδούς του. «Δόγμα παρίσταται τοίς πάσιν, τον μέν Νοουάτον (Νοβατιανό) άμα τοίς σύν αυτώ συνεπαρθείσιν τούς τε συνευδοκείν τή μισαδέλφω και ανθρωποτάτη γνώμη τ’ ανδρός προαιρουμένους εν αλλοτρίοις της Εκκλησίας ηγείσθαι, τούς δέ τή συμφορά (του διωγμού) περιπεπτωκότας των αδελφών ιάσθαι και θεραπεύειν τοίς της μετανοίας φαρμάκοις» (Ευσεβίου Εκκλησ. Ιστορία έα,43). Η αρρωστημένη τακτική του Νοβατιανού, που συνδυάσθηκε με την μισαλλοδοξία και την αρχομανία του, προκύπτει και από το γεγονός ότι ανάγκαζε τούς οπαδούς του να ορκιστούν ότι δεν θα ακολουθήσουν τον Ρώμης Κορνήλιο. «Όμωσόν μοι κατά του αίματος και του σώματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού μηδέποτέ με καταλιπείν και επιστρέψαι προς Κορνήλιον». Ο Νοβατιανός προσπάθησε να στηρίξη τις δοξασίες του στις εγκεφαλικές θεολογικές γνώσεις που διέθετε. Ο Κορνήλιος όμως με μιά δόση ειρωνείας δείχνει την πραγματική διάσταση του πράγματος. «Ούτος γάρ τοι ο δογματιστής, ο της εκκλησιαστικής επιστήμης υπερασπιστής... ανθρώπους απλουστέρους... μετά βίας ηνάγκασεν εικονική τινί και ματαία χειρεπιθεσία επισκοπήν αυτώ δούναι» (Ευσεβίου, Εκκλησ. Ιστορία έα,43).

Ο Αλεξανδρείας Διονύσιος υποστήριξε, με επιστολή που έστειλε στή Σύνοδο της Αντιοχείας, ότι η Εκκλησία θα πρέπη να δέχεται σε κοινωνία «τούς απαλλαττομένους του βίου, ει δέοιντο και μάλιστα ει και πρότερον ικετεύσαντες τύχοιεν» και κάλεσε τον Νοβατιανό να εγκαταλείψη την πλάνη. Ο Κορνήλιος με την σειρά του απηύθυνε εκτενέστατη επιστολή προς τούς κυριότερους επισκόπους και στον Αντιοχείας Φάβιο, με την οποία κατήγγειλε τις αντικανονικές ενέργειες του Νοβατιανού και εξέθεσε την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στην Εκκλησία της Ρώμης. Νά σημειώσουμε εδώ ότι οι αντιθέσεις Δύσης και Ανατολής σχετικά με το ζήτημα της μετανοίας σχεδόν εξαλείφθηκαν, όταν στον θρόνο της Ανιόχειας ανέβηκε ο Δημητριανός.-