Βιβλιοπαρουσίαση: Ἱερὸς Χρύσανθος

Μοναχῆς Εὐθυμίας, Ἡγουμένης Ι. Μ. Ἁγίου Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ

Ἡ Ἱερά Μονή Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Μεγάλου Δένδρου ἐξέδωσε ἕνα πολύ ἐνδιαφέρον βιβλίο γιά ἕναν πολύ ἀξιόλογο λόγιο Ἱερομόναχο τοῦ 18ου αἰώνα. Πρόκειται γιά τόν Ἱερό Χρύσανθο τόν ἀδελφό του Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ.

Ὁ Χρύσανθος γεννήθηκε στό χωριό Ταξιάρχης τῆς ἐπαρχίας Ἀποκούρου (δῆμος Θερμίων σήμερα) καί εἶναι μεγαλύτερος ἀπό τόν Ἅγιο Κοσμᾶ, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε τό 1714 στό Μέγα Δένδρο (τό πιθανότερο), κεφαλοχώρι τῆς ἴδιας ἐπαρχίας, ὅπου ἐν τῷ μεταξύ μετεκόμησαν οἱ γονεῖς τους.

Ὁ Χρύσανθος μορφώθηκε περισσότερο ἀπό τόν ἅγιο Κοσμᾶ. Εἶχε μεγάλη ἔφεση πρός τήν ἐπιστήμη καί διέθεσε γιά τόν καταρτισμό τοῦ περί τά 25 χρόνια κοντά στούς μεγαλύτερους δασκάλους τῆς ἐποχῆς τοῦ (μερικά ἀπό αὐτά στήν Κέρκυρα γιά νά ἀκούση τόν εἰκοσάχρονο Νικηφόρο Θεοτόκη, ἐνῶ αὐτός ἦταν 40 χρονῶν καί πλέον), πρίν καταλάβη τήν κορυφαία ἐπιστημονική θέση τοῦ ἑλληνισμοῦ: σχολάρχης στήν Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ἐσχολάρχησε ἀπό τόν Μάρτιο τοῦ 1769 μέχρι τό 1773 διδάσκοντας φιλοσοφία καί μαθηματικά μέ ἐξαιρετικά ὑψηλό μισθό 1000 γρόσια.

Ἐγκατέλειψε τήν Κωνσταντινούπολη «διά τάς καιρικᾶς ἀταξίας» καί κατέφυγε στήν Νάξο, ὅπου ἵδρυσε σχολή στήν ὁποία δίδαξε μέχρι τόν θάνατο τοῦ τό 1785.

Ποιές ἄραγε νά εἶναι οἱ «καιρικές ἀταξίες». Ἡ μοναχή Εὐθυμία, συγγραφέας τοῦ βιβλίου, ἀφοῦ διερευνᾶ ὅλες τίς πηγές καί τίς καταστάσεις τῆς ἐποχῆς καταλήγει ὅτι ὁ πολύς Χρύσανθος ἔγινε τό ἐξιλαστήριο θύμα τῶν ἐρίδων στό Φανάρι. Μικρότητες καί προσωπικές ἐπιδιώξεις δέν ἐπέτρεψαν τόν Χρύσανθο νά προσφέρη ὅσο θά μποροῦσε στήν Κωνσταντινούπολη. «Θά μποροῦσε ὁ ἕνας ἀδελφός νά ἀνοίγη σχολεῖα σ’ ὅλη τήν Ἑλλάδα καί ὁ ἄλλος νά τά τροφοδοτή διά φωτισμένων καί ἀξίων διδασκάλων καί νά χειραγωγῆ τό Γένος». Πρόσφερε ὅμως ἀλλοῦ. Ἐγκαταλείπει τήν Πόλη καί ἐγκαθίσταται στήν Νάξο.

Ἐκεῖ οἱ Φράγκοι προσπάθησαν νά καταλύσουν τήν Ὀρθόδοξο πίστη, τήν ἑλληνική γλώσσα καί τήν ἐθνική συνείδηση τῶν κατοίκων. Ἔτσι δικαιολογεῖται ὁ ἀφορισμός τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ «...καί γιατί ἔφερεν ὁ Θεός τόν Τοῦρκον καί δέν ἔφερεν ἄλλο γένος... Διότι τά ἄλλα ἔθνη θά μᾶς ἔβλαπταν εἰς τήν πίστιν». Ὁ Πάπας ἐξαπολύει καί κατά τήν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας στό νησί λατίνους μοναχούς, πού ἱδρύουν σχολεῖα. Ἡ παιδεία εἶναι σχεδόν πλήρως στά χέρια τους.

Μέχρι τήν ἐμφάνιση στό νησί τοῦ Χρύσανθου, ὁ ὁποῖος ἱδρύει «τό πλέον ἀξιολογώτερο Ὀρθόδοξο ἐκπαιδευτήριο τῆς ἐποχῆς τῆς Τουρκοκρατίας στίς Κυκλάδες, τήν σχολή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Νάξου». Αὐτός βέβαια ἀπό καθηγητής «φιλοσοφικῶν μαθημάτων» εἶναι τώρα διδάσκαλος «γραμματικῆς τέχνης», καί ἀπό 1000 γρόσια παίρνει μόνο 150 ἤ καί καθόλου, ἀλλά αὐτό φαίνεται νά μήν τόν ἀπασχολή. Τόν εὐχαριστεῖ πού διδάσκει στή νεολαία τῆς Νάξου τήν ἑλληνορθόδοξη παιδεία καί τήν διαφωτίζει γιά τίς πλάνες τῶν λατίνων. Πρέπει νά εἶχε πολλούς μαθητές καθότι τό γένος ἐνδιαφέρεται πιά γιά τήν μόρφωση τῶν παιδιῶν του, ὄχι ὅμως καί τόν Νικόλαο Καλλιβούρτση (μετέπειτα Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη), ὁ ὁποῖος ὅταν ὁ Χρύσανθος ἔφθασε ἐκεῖ πρέπει νά ἦταν 23 χρονῶν. Βρέθηκαν πάντως μαζί στό νησί γιά περίπου δύο χρόνια. Τά χρόνια πού ὁ Ἅγιος Νικόδημος θά ἀποφάσιζε γιά τήν μετέπειτα πορεία του.

Γιά τόν Χρύσανθο δέν ἔχουμε ἄμεσες πληροφορίες. Τό βιβλίο παρουσιάζει αὐτούσια α) τήν ἀναφορά στόν Πάπα τοῦ λατίνου ἐπισκόπου Νάξου Ἰωάννη Κρίσπι στήν ὁποία φαίνονται οἱ προστριβές μέ τήν σχολή τοῦ Χρύσανθου. β) τίς τρεῖς ἐπιστολές τοῦ Μακαρίου, φίλου καί διαδόχου του στήν Πατριαρχική Ἀκαδημία, πρός τόν Χρύσανθο, γεμάτες ἐπαίνους γι’ αὐτόν. γ) τήν διαθήκη τοῦ ἴδιου του Χρύσανθου.

Στήν διαθήκη τοῦ φαίνεται τό Ὀρθόδοξο πνεῦμα του, τό ἡσυχαστικό ἦθος του καί ἡ ἀκτημοσύνη του. Τήν βιβλιοθήκη του, ἡ ὁποία εἶναι πολύ ἄξιολογη καί τίς μελέτες του, ἀφήνει στή σχολή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Αὐτά ὅλα ὅμως κάηκαν κατά τόν βομβαρδισμό τῆς σχολῆς τοῦ παπικοῦ τάγματος τῶν Οὐρσουλινῶν Νάξου, ἀπό τούς Ἄγγλους τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1944, ὅπου εἶχαν δοθεῖ (παραδόξως) πρός «φύλαξιν».

Χ.Α.Μ.