Γεγονὸς καὶ σχόλιο: Νίκας τοῖς βασιλεῦσι κατά βαρβάρων δωρούμενος 

Στό ἀπολυτίκιο κατά τήν ἑορτή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ (14 Σεπτεμβρίου) ψάλλουμε τό γνωστό τροπάριο: "Σῶσον Κύριε τόν λαόν σου καί εὐλόγησον τήν κληρονοµίαν σου νίκας τοῖς βασιλεῦσι κατά βαρβάρων δωρούμενος καί τόν σόν φυλάττων διά τοῦ σταυροῦ σου πολίτευμα”. Τό ἴδιο τροπάριο ψάλλουμε καί κατά τήν διάρκεια τοῦ ἁγιασμοῦ, ὅταν ἐμβαπτίζουμε µέσα στὀ νερό τόν Τίμιο Σταυρό. 

Δυστυχῶς τό τροπάριο αὐτό δέχεται ἐπίδραση τῶν ἀλλαγῶν τῶν πολιτευµάτων. Καί αὐτό δέν συνέβη µόνο στήν γενιά µας αλλά καί σέ παλαιότερες γενιές. Ὅταν τό πολίτευμα στήν Ἑλλάδα ἦταν Βασιλευομένη Δηµοκρατία, τότε τό τροπάριο ψαλλόταν µέ τήν φράση "νίκας τοῖς βασιλεῦσι”. Ὅταν ἄλλαζε τό πολίτευµα καί γινόταν Προεδρευοµένη Δημοκρατία, τότε ἀντικαθιστόταν τό "νίκας τοῖς εὐσεβέσι κατ’ ἐναντίων δωρούμενος". Δέν θά ἔπρεπε νά γίνεται κάτι τέτοιο, ἀλλά ἔπρεπε νά νοηµατοδοτοῦνται οἱ ἔννοιες καί οἱ λέξεις. 

Νομίζω ὅτι δέν πρέπει νά γίνονται ἀλλαγές, γιατί, ὅπως ἔχει γράψει ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός, αὐτό τό τροπάριο ἀναφέρεται σἐ ἕνα ἱστορικό γεγονός, τότε, δηλαδή πού βρέθηκε ἀπό τήν ἁγία Ἑλένη ὁ Τίμιος Σταυρός καί ἀνυψώθηκε µπροστά σέ ὅλο τό πλῆθος ἀπό τόν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Μακάριο. Βέβαια, τό τροπάριο αὐτό συνδέθηκε καί µέ νίκες τῶν Βασιλέων, ὅπως τοῦ Ἡρακλείου, ἐναντίον τῶν βαρβάρων, γιά νά ἐλευθερώσουν τόν Τίμιο Σταυρό, τόν ὁποῖο εἶχαν καταλάβει. 

Οἱ Βασιλεῖς, δηλαδή οἱ Αὐτοκράτορες τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους, τοῦ λεγομένου Βυζαντίου, ἐκφράζοντας τήν ὀρθόδοξη εὐσέβεια καί ἱκανοποιώντας τό αἴτημα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, ἔκαναν πολέμους ἐναντίον τῶν βαρβάρων, μέ τήν ἔννοια τῶν ἀλλοπίστων, γιά νά καταλάβουν τόν Τίμιο Σταυρό καί νά διασώσουν τήν ὀρθόδοξη πίστη. Μπορεῖ κανείς νά πῆ ὅτι τό τροπάριο "Σῶσον Κύριε τόν λαόν σου” μαζί µέ ἄλλα, ὅπως τό "Τῇ Ὑπερµάχῳ", εἶναι ὁ ἐθνικός ὕμνος τῶν Ρωμαίων µέ τό ἰδιαίτερο πολίτευµά τους. Καί ὅπως δέν μποροῦμε, γιά ἱστορικούς λόγους, νά ἀλλάξουµε τό τροπάριο «Τῇ Ὕπερµάχῳ» ἐπειδή ἀναφέρεται στήν Κωνσταντινούπολη, ἡ ὁποία τώρα βρίσκεται σέ "ἄλλα χέρια", ἔτσι καί δέν μποροῦμε νά ἀλλάξουμε τίς φράσεις τοῦ τροπαρίου "Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου..." πού ἔχει ὁπωσδήποτε ἱστορική ἀναφορά. 

Ὅμως ἔχω ἕναν ἔντονο προβληματισµό, ὡς πρός τήν χρήση τῆς λέξεως "βασιλεῦσι". Μερικοί θέλουν νά ἀκοῦνε τό τροπάριο ἔτσι γιατί ἔχουν ὑπ' ὄψη τους τήν Βασιλεία πού ἐπικρατοῦσε στήν Ἑλλάδα τά τελευταία χρόνια, µετά τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τὸν Τουρκικό ζυγό σέ συσχετισμό µέ τήν Βασιλεία κατά τήν βυζαντινή περίοδο καί σέ ἀντίθεση πρός τήν Προεδρευοµένη Δημοκρατία. Αὐτό µέν δημιουργεῖ σκεπτικισμό. Γιατί ἄλλη ἦταν ἡ Βασιλεία στό Βυζάντιο καί ἄλλη ἡ Βασιλεία στήν Ἑλλάδα. Στό Βυζάντιο ὁ Βασιλεύς ἀνακηρυσσόταν ἀπό τόν λαό, τόν Στρατό, τήν ᾿Εκκλησία, ἀκόμη καί ὅταν τό παιδί ἤ κάποιος συγγενής κληρονομοῦσε τόν πατέρα του ἤ τόν συγγενή του. Κατά τόν Νικηφόρο Βλεμμύδη ἡ λέξη Βασιλεύς ἐτυμολογεῖται ἀπό τίς λέξεις βάση καί λαός. ᾿Ενῶ ἡ Βασιλεία στήν Ἑλλάδα ἦταν κληρονομική, ρατσιστική καί, θά μποροῦσα νά πῶ, Φραγκική φεουδαρχική. 

Ἀκριβῶς ἐπειδή ὑπάρχει αὐτή ἡ σύγχυση τοῦ ὅρου, γι΄ αὐτό καί πολλές φορές παραθεωρῶ τήν ἱστορική ἐννοιολογία τοῦ τροπαρίου. 

Ν. Ι.