Ευγενίας Καραγιάννη: Παλιομονάστηρα τῆς Ναυπακτίας

τῆς Εὐγενίας Καραγιάννη

Ἀναδημοσίευση ἀπό τὴν Ἐφημερίδα "Ναυπακτιακή", φ. 26.

Στά 1829 ἑπτά Μοναστήρια λειτουργοῦσαν στήν ἐπαρχία μας (5 στά Κράβαρα καί 2 στό Βενέτικο). Γί αὐτό μιλήσαμε σέ προηγούμενες ἐπιφυλλίδες μας. Εἶναι ὅμως βέβαιο ὅτι κατά τούς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας καί πρό αὐτῆς λειτουργοῦσαν καί ἄλλα Μοναστήρια τά ὁποῖα στούς μακρούς χρόνους τῆς δουλείας καταστράφηκαν. Οἱ ἔγγραφες πηγές γί αὐτά εἶναι σπάνιες ἕως ἀνύπαρκτες καί τά μόνα στοιχεῖα πού ἔφθασαν ὡς ἐμᾶς εἶναι κάποια ἐρείπια μέ τό συνηθισμένο τοπωνύμιο Παλιομονάστηρο.

Ἐπίσης καί τό τοπωνύμιο Παλιοκλῆσι, ἐάν δέν ἀναφέρεται σέ κανένα ἐρειπωμένο ἐρημοκλήσι, μπορεῖ νά κρύβη κάποιο παλιό Μοναστήρι. Σήμερα θά κάνουμε μιά περιδιάβαση στά Παλιομονάστηρα τῆς Ἐπαρχίας μας ἀρχίζοντας ἀπό τά Νότια πρός τά Βόρεια. Βέβαια ἡ περιήγησή μας αὐτή δέν μπορεῖ νά εἶναι ἐξαντλητική. Ἡ ἐπιφυλλίδα μας ἐτούτη ἅς ἀποτελέσει ἕνα ἐρέθισμα γιά πιό συστηματική ἀπογραφή, ἐπιστημονική περιγραφή, ὡς καί καταγραφή σχετικῶν ἱστορικῶν στοιχείων καί παραδόσεων.

Ἐδῶ δέ θά ἀσχοληθοῦμε μέ τήν Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Κοινότητας Βασιλικῆς, τά ἐρειπωμένα Μοναστήρια τῆς Βαράσοβας καί τήν Παναξιώτισσα τῆς Γαβρολίμνης, τά ὁποῖα εἶναι γνωστά, μιά καί ἔχουν ἀσχοληθεῖ μ’ αὐτά ἀρκετοί εἰδικοί ἐπιστήμονες.

1. Παλιομονάστηρο στό Μαυρομάτι. Ἀπό ἔγγραφό του 1837 μαθαίνουμε ὅτι τό εἶχαν καταπατήσει οἱ Τοῦρκοι πολλά χρόνια πρό τῆς Ἐπανάστασης τοῦ ’21 καί εἶχαν σφετερισθεῖ τήν περιουσία του.

2. Παλιομονάστηρο τῆς Κλόκοβας (κοντά στήν παλιά Γαλαρία). Κατά τήν παράδοση τοῦτο ἦταν Μετόχι τοῦ Μοναστηριοῦ τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου πού ἦταν στό συνοικισμό τῆς Μαμάκου. Κοντά στό Παλιομονάστηρο εἶναι καί τό τοπωνύμιο Γαλατόμυλος.

3. Μονή Ἁγίου Γεωργίου Μολυκρείου. Στά 1912 ἱδρύθηκε ὁμώνυμη Κοινότητα. Ἡ ὀνομασία φανερώνει ὅτι στόν οἰκισμό Ἅγιος Γεώργιος προϋπῆρχε ὁμώνυμη Μονή, πού φαίνεται ὅτι καταστράφηκε κατά τούς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας.

4. Στή Βελβίνα Παλιομονάστηρο ἀγνώστου Ἁγίου ὡς καί τό Παλιομονάστηρο Ἡ Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.

5. Στή Σκάλα Παλιομονάστηρα. Ἀνατολικά του χωριοῦ ὑπάρχουν τά τοπωνύμια Πέρα καί Δώθε Μετόχι. Εἶναι φανερό ὅτι ἀνῆκαν στά γειτονικά Μοναστήρια Πρόδρομος τῆς Βομβοκούς καί Παναγία Φιλοθέου Νεοκάστρου. Στά βόρειά του χωριοῦ ὑπάρχουν ἐρείπια ναοῦ καί μοναστηριακῶν ἐγκαταστάσεων. Κατά τήν παράδοση ἐδῶ ἦταν τό Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου, ἀλλά ἡ εἰκόνα ἔφυγε κατά θαυματουργικό τρόπο καί ἐγκαταστάθηκε στό μέρος ὅπου εἶναι σήμερα τό Μοναστήρι. Στή θέση Παλιοκλῆσι λίγο πιό κάτω ἀπό τό λόφο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπου πρό ὀλίγων ἐτῶν κτίστηκε τό καινούργιο Μοναστήρι τῆς Μεταμόρφωσης τοῦ Σωτῆρος, ὑπάρχουν ἐρείπια μικρῆς μονοχωρης ἐκκλησίας καί λοιπῶν ἐγκαταστάσεων ὡς καί πηγάδι ἀπό μουρτζουλάνα.

6. Παλαιοπαναγιά Ναυπάκτου στόν ὁμώνυμο συνοικισμό. Ἡ ὀνομασία (γνωστή καί στά 1829) ὑποκρύπτει τήν ὕπαρξη παλιᾶς ἐκκλησίας πρός τιμή τῆς Παναγίας. Ἀπό ἔγγραφό του 1829 πληροφορούμαστε ὅτι ἐκείνη τήν ἐποχή δέν ὑπῆρχε καμία ἐκκλησία στήν Ἐπαρχία Ναυπακτο-βενέτικου. Ἡ καινούρια ἐκκλησία ἔγινε στά ἐρείπια τῆς παλιᾶς.

7. Στήν Κάτω Δάφνη, περίπου ἕνα χιλιόμετρο πρός τό μέρος τῆς Ἄνω Δάφνης ὑπάρχει τοποθεσία Μετόχι. Προφανῶς ἦταν Μετόχι τῶν γειτονικῶν Μοναστηριῶν Προδρόμου Βομβοκούς ἤ Παναγίας Φιλοθέου ἤ τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας.

8. Ἁγία Παρασκευή στά Πιτσινέϊκα.. Κατά τήν παράδοση ἐκεῖ ἦταν Μοναστήρι. Ἡ περιοχή ἀνῆκε στά ἐπαναστατικά καί μετεπαναστατικά χρόνια στό Μοναστήρι τῆς Παναγίας Φιλοθέου.

9. Στόν Παλιοπύργο (Βελβίτσενα) κατά τίς τοπικές παραδόσεις ὑπῆρχαν τά Μοναστήρια Ἅγιος Νικόλαος καί Ἁγία Τριάδα.

10. Παναγία Γερακαριώτισσα Δορβιτσᾶς. Κοντά στό Ρημοκλήσι τό τοπωνύμιο “στόν Καλογερο”.

11. Ἡ Μεγάλη Σωτήρω στοῦ Σίμου. Στό βουνό Μοναστηράκι πάνω ἀπό τά λουτρά Στάχτης ὑπάρχουν τά ἐρείπια τῆς Μεταμόρφωσης τοῦ Σωτῆρος. Ἀπό ἀφιερωματικά ἔγγραφα βλέπουμε ὅτι στά 1810 καί 1811 ἦταν ὀργανωμένο Μοναστήρι μέ Ἡγούμενο τόν Παΐσιο. Φαίνεται ὅτι ἀργότερα ἴσως μετά τήν καταστροφή τοῦ περιῆλθε στήν Ἀμπελακιώτισσα.

12. Ἁγία Μονή στό Γολέμι. Ἔτσι λέγεται ὁ ναός τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Ἡ προσωνυμία μαζί μέ τήν ὕπαρξη διαφόρων ἐγκαταστάσεων μαρτυροῦν τήν ὕπαρξη Μονῆς.

13. Παλιομονάστηρο στήν Ἀσπριά στή θ. Καταφίδι. Οἱ διαστάσεις τοῦ ἐρειπωμένου κτίσματος εἶναι 40χ35 τ.μ. περίπου. Κοντά στό Παλιομονάστηρο ἡ τοποθεσία “στοῦ Βαρνάβα”. Ἐπίσης “Παλιοκκλησιά” στήν κορυφογραμμή τοῦ ὅρους Μακρυᾶ Ράχη. Περί τά 40μ. βόρειά των ἐρειπίων τοῦ ναοῦ ὀγκώδης πέτρα μέ χαραγμένο σταυρό. Ἐπίσης στά νότια κοντά στήν ἐκκλησία ὑπάρχει κομμάτι πέτρας σχήματος ἡμικυκλίου (0,80χ0,25) μέ χαραγμένο σταυρό. Ἀκόμα ὑπάρχει καί ἄλλη πέτρα (0,35χ0,35) μέ χαραγμένη πάνω της τή λέξη “ΧΡΥΣΤΟΥ”. Τό ἐκτεταμένο προαύλιο τῆς ἐκκλησίας μοιάζει πολύ μέ προαύλιο Μοναστηριοῦ. Ἕνα χιλιόμετρο βόρειά της Παλιοκλησιᾶς τό τοπωνύμιο "Στοῦ Καλοερου τό χωράφι".

14. Παλιομονάστηρο κοντά στήν Κάτω Λομποτινά. Ὁ Πουκεβίλ τό ὀνομάζει Τρίμορφο (Ἁγία Τριάδα ἤ Μεταμόρφωση) καί μας παραδίδει ὅτι τό ἔκτισε κάποιος βοσκός Δομίτιος. Φαίνεται ὅτι τό Μοναστήρι ἦταν πολύ ἀρχαιότερο, γιατί τήν ἐποχή τοῦ Πουκεβίλ ἦταν ἐρειπωμένο καί οἱ γύρω κάτοικοι δέν γνώριζαν πολλά πράγματα γι’ αὐτό.

15. Ἅγιοι Ταξιάρχες Λιμνίτσας στή θ. Παλιόσπιτα. Μετόχι κατά τήν παράδοση τοῦ Μοναστηριοῦ Βαρνάκοβας.

16. “Κελί” Ἀναβρυτής, ὅπου κατά τήν παράδοση ὑπῆρχε Μοναστήρι.

17. Ἁγία Τριάδα Χόμορης. Παραδίδεται ὅτι ὑπῆρχε βυζαντινή Μονή. Μετά τήν καταστροφή τῆς κατά τούς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας ἔγινε Μετόχι τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας τῆς Καβαδιώτισσας τῆς Χόμορης. Πλησίον ἡ θ. “Μελισσοτόπι”.

18. Στήν Κλεπά ἀρχαία Μονή στή θ. "Κεραμιδιάδες", ὅπου ἀνευρέθηκαν Μωσαϊκά. Ἐπίσης στά Στενά της Κλεπᾶς τά ἐρείπια τοῦ Μοναστηριοῦ Ἅγιος Νικόλαος.

19. Μονή Ἅγιος Γρηγόριος στό Γρηγόρι. Τό παλιό Καθολικό ἀντικαταστάθηκε μέ νεότερο ξωκλήσι.

20. Μοναστήρι Ἁγίας Παρασκευῆς στήν Καλλονή.

21. Μοναστήρι ἡ Γέννηση τῆς Θεοτόκου. Ἐνοριακός τώρα ναός. Κτίσθηκε στά 1815 ἀπό τόν Γιωργάκη Καναβό, ὡς μας γνωρίζει σχετική ἐπιγραφή.