Κύριο ἄρθρο: Τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα βρίσκεται πάντοτε στήν ἐπικαιρότητα. Μερικοί πού ἐπιθυμοῦν τήν μείωσή του καί τήν ἐξοστράκισή του λαμβάνουν ἀφορμές ἀπό διάφορα γεγονότα καί ἐξαπολύουν ἐπιθέσεις ἐναντίον του.

Στό κείμενο πού ἀκολουθεῖ θά θίξω μόνον δύο σημεῖα ἀπό ὅσα λέγονται καί γράφονται γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό.

1. Τό ὑποχρεωτικό του μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν

Προσάγονται διάφορα ἐπιχειρήματα γιά νά ὑποστηριχθῆ ἡ ἄποψη ὅτι πρέπει νά ἀποβληθῆ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἀπό τά Σχολεῖα. Μεταξύ αὐτῶν τῶν ἐπιχειρημάτων εἶναι ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν προσβάλλει τήν ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως καί τό ἄλλο ὅτι ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες πρέπει νά προσαρμοσθοῦμε στά δεδομένα τῆς Εὐρώπης καί νά ἀποβάλουμε τόν συντηρητικό καί ἐπαρχιώτικο τρόπο ζωῆς.

Τό πρῶτο ἐπιχείρημα δέν μπορεῖ νά σταθῆ, γιατί μέ τήν ὑπάρχουσα νομοθεσία, ἄν κάποιος δέν θέλη νά παρακολουθήση τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, γιά λόγους θρησκευτικῆς συνειδήσεως, μπορεῖ νά ζητήση τήν ἐξαίρεσή του. Ἔπειτα, ἐπειδή τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ὅπως διδάσκεται στά Σχολεῖα σήμερα, ἔχει σαφῶς γνωσιολογικό χαρακτήρα, γι’ αὐτό καί δέν μπορεῖ κανείς νά ζητᾶ τήν ἐξαίρεσή του, ἄν μάλιστα δέν ἀνήκη σέ ἄλλη θρησκευτική πίστη ἤ δέν εἶναι ἄθεος. Ἄλλωστε ἡ προβολή λόγων προσωπικῆς συνειδήσεως μπορεῖ νά ἐπεκταθῆ καί σέ ἄλλα μαθήματα.

Ἐπεξηγώντας αὐτήν τήν ἄποψη ὑποστηρίζω ὅτι λόγους προσωπικῆς συνειδήσεως μπορεῖ νά προβάλη κάποιος μαθητής γιά τό μάθημα τῆς κοινωνιολογίας, διότι τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος δέν συμφωνεῖ μέ τίς ἀναρχικές ἰδέες του γιά τήν κοινωνία, γιά τό μάθημα τῆς ἱστορίας, γιατί ὁ συγκεκριμένος μαθητής ἔχει ἐθνικιστικές ἤ διεθνικιστικές ἀπόψεις, γιά τήν γεωγραφία, γιατί δέν παραδέχεται τό STATUS QUO πού ἐπέβαλαν στήν ἀνθρωπότητα οἱ Μεγάλες Δυνάμεις κλπ.

Καί τό δεύτερο ἐπιχείρημα δέν μπορεῖ νά εὐσταθήση, γιατί σέ ὅλη τήν Εὐρώπη ἡ παρακολούθηση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτική. Ὁ διδάκτορας τοῦ Συνταγματικοῦ Δικαίου κ. Γεώργιος Κρίπας σέ σχετική του μελέτη μέ τίτλο «ἡ συνταγματική κατοχύρωσις τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν παρ’ ἠμίν καί ἐν τῇ ἀλλοδαπή» παραθέτει πολλά στοιχεῖα τόσο ἀπό τά Εὐρωπαϊκά Συντάγματα καί τήν νομολογία ὅσο καί ἀπό μελέτες νομομαθῶν μέ τά ὁποῖα ἀποδεικνύει σαφῶς ὅτι σέ ὅλη τήν Εὐρώπη τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτικό. Συγκεκριμένα:

Στήν Γερμανία τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα ἀποτελεῖ ἐπιτακτικό μάθημα καί ἡ διδασκαλία τοῦ γίνεται σύμφωνα μέ τίς ἀρχές τῶν Θρησκευτικῶν κοινοτήτων. Στήν Γαλλία τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν διδάσκεται ὡς ὑποχρεωτικό. Μάλιστα ἔχουν ἱδρυθῆ ἑνώσεις γονέων στίς ὁποῖες ἔχει ἀναγνωρισθῆ τό δικαίωμα νά ἐπεμβαίνουν στήν σχετική ὕλη καί νά ἀπαιτοῦν νά γίνεται σεβαστή ἡ καθολική Θρησκεία στά Σχολεῖα. Στήν Αὐστρία εἶναι ὑποχρεωτικό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καί ἐκεῖ ἔχει κυρίαρχο ρόλο ἡ Ἐκκλησία. Στήν Ἐλβετία καί τό Βέλγιο τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτικό. Στήν Ἰταλία, καίτοι ἡ θρησκεία δέν εἶναι Κρατική, ἐν τούτοις ἀναγνωρίζεται ἡ ἀξία τῆς θρησκευτικῆς κουλτούρας καί λαμβάνεται ὑπ’ ὄψιν ὅτι ὁ Καθολικισμός ἀποτελεῖ τμῆμα τῆς ἱστορικῆς κληρονομιᾶς τοῦ ἰταλικοῦ λαοῦ καί γι’ αὐτό γίνεται θρησκευτική ἐκπαίδευση στά Σχολεῖα. Στήν Ἀγγλία τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτικό, ἡ δέ ὕλη τοῦ περιέχει τίς ἀρχές τῆς Χριστιανικῆς Θρησκείας. Στήν Ὀλλανδία, ὅπως καί τό Βέλγιο, καίτοι τά σχολεῖα κατά 80% εἶναι ἰδιωτικά, ἐν τούτοις χρηματοδοτοῦνται ἀπό τό Κράτος ὥστε νά διδάσκεται τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, τό ὁποῖο εἶναι ὑποχρεωτικό. Στίς ΗΠΑ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι μέν προαιρετικό, ἀλλά ὅμως ὅταν κάποιος μαθητής ἀπουσιάση ἀπό κάποιο ἄλλο μάθημα γιά νά παρακολουθήση μάθημα Θρησκευτικῶν ἀλλοῦ, δέν παίρνει ἀπουσία, ἀναπτύσσεται δέ ἡ τάση γιά ἐπανεισαγωγή τοῦ μαθήματος στά Σχολεῖα. Μάλιστα δέ στίς ΗΠΑ ὑπάρχουν πολλά ἰδιωτικά σχολεῖα στά ὁποῖα διδάσκεται τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν.

Σέ ὅλη αὐτήν τήν Εὐρωπαϊκή νομοθεσία εἶναι προσαρμοσμένη καί ἡ Ἑλληνική Πολιτεία γι’ αὐτό καί στό ἑλληνικό Σύνταγμα ἀναφέρεται ὅτι « ἡ παιδεία ἀποτελεῖ βασική ἀποστολή τοῦ Κράτους καί ἔχει σκόπο τήν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματική καί φυσική ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων, τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνειδήσεως καί τήν διάπλασή τους σέ ἐλευθέρους καί ὑπευθύνους πολίτες» (ἄρθρο 16 πάρ. 2). Καί διερωτῶμαι πῶς νοεῖται ἡ ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως χωρίς τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν; Ἄρα ἡ ὅποια προσπάθεια ἀποβολῆς τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν ἀπό τά Σχολεῖα εἶναι, ἐκτός των ἄλλων, ἀντισυνταγματική.

Νομίζω ὅτι στήν Ἑλλάδα πρέπει νά ἀποβάλουμε τό κόμπλεξ τῆς κατωτερότητος καί τῆς προκαταλήψεως.

2. Τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν

Κατά καιρούς γίνεται λόγος γιά τό ποιό πρέπει νά εἶναι τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν πού διδάσκονται οἱ μαθητές στά Σχολεῖα, τόσο τῆς Κατώτερης ὅσο καί τῆς Μέσης Ἐκπαίδευσης. Τό θέμα αὐτό τίθεται μέσα στήν προοπτική της περιθωριοποίησης τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἀποχρωματισμοῦ τῆς κοινωνίας καί τοῦ πολιτιστικοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ.

Διατυπώνεται ἡ ἄποψη ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα πρέπει νά ἔχη θρησκειολογικό, γνωσιολογικό καί πολιτιστικό περιεχόμενο καί ὄχι κατηχητικό. Ὑπάρχουν ὅμως καί οἱ ἀντίθετοι πού ὑποστηρίζουν ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἐπειδή προσφέρεται σέ παιδιά πού ἀνήκουν, κατά πλειονοψηφία, στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πρέπει νά ἔχη κατηχητικό χαρακτήρα, ἀφοῦ μάλιστα δίνεται ἡ δυνατότητα σέ ὅσους ἀνήκουν σέ ἄλλες θρησκεῖες ἤ ἔχουν πρόβλημα θρησκευτικῆς συνειδήσεως νά μήν τό παρακολουθοῦν.

Ἐκεῖνο πού θά ἤθελα νά ὑποστηρίξω εἶναι ὅτι πράγματι ὁ τρόπος πού διδάσκεται σήμερα τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα δέν ἔχει κατηχητικό χαρακτήρα, ὅπως ἐννοεῖ τήν κατήχηση ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλά ἔχει κατ’ ἐξοχήν θρησκειολογικό, γνωσιολογικό καί πολιτιστικό χαρακτήρα καί ἑπομένως δέν δημιουργεῖ πρόβλημα σέ αὐτούς πού θά ἤθελαν ἀλλαγές.

Ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται ὅτι ὁ ὅρος κατήχηση εἶναι ἡ μετάδοση διά τοῦ λόγου τῶν βασικῶν στοιχείων τῆς πίστεως. Μιά τέτοια ὅμως ἑρμηνεία τοῦ ὄρου κατήχηση προέρχεται ἀπό τήν Δύση καί μᾶς θυμίζει τά Sunday Schools. Ὅμως στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ κατήχηση ἐθεωρεῖτο πάντοτε ὡς ὁ τρόπος μυήσεως τοῦ κατηχουμένου στό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, στήν ὀργανική του σχέση μέ τόν Χριστό, τούς ἁγίους, τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Διά τῆς κατηχήσεως, μαζί μέ τήν μετάδοση μερικῶν θεολογικῶν ἐννοιῶν, τῶν ὅρων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, προετοιμαζόταν ὁ πιστός νά ἀποκτήση προσωπική σχέση μέ τόν Χριστό, διά τῆς μεθέξεως τῆς καθαρτικῆς, φωτιστικῆς καί θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἡ κατήχηση, ὅπως φαίνεται στούς ἱερούς Κανόνες καί τίς μυσταγωγικές ὁμιλίες τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου καί ἄλλων Πατέρων, ἦταν μιά προσπάθεια περίπου, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, σάν καί αὐτή πού κάνουν οἱ ψυχοθεραπευτές, γιά νά θεραπεύσουν ἕναν ἄνθρωπο, ὥστε νά ἐνταχθῆ μέσα στήν κοινωνία. Μπορεῖ κανείς τήν ἰατρική ἐπιστήμη καί τήν ψυχοθεραπευτική νά τήν θεωρήση κατήχηση; Ὑπάρχει, βέβαια, διαφορά μεταξύ οὐμανιστικῆς ψυχοθεραπείας καί ὀρθοδόξου θεραπευτικῆς, ὡς πρός τό περιεχόμενο, ἀλλά συνδέονται ὡς πρός τήν μέθοδο καί, ἑπομένως, τό παράδειγμα πού χρησιμοποιήσαμε δείχνει ποιό ἦταν στήν ἀρχαία Ἐκκλησία τό περιεχόμενο τῆς κατηχήσεως.

Ὁπότε γίνεται ἀντιληπτό ὅτι στά Σχολεῖα τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ὅπως διδάσκεται σήμερα εἶναι θρησκειολογικό, γιατί τά παιδιά μαθαίνουν γιά ὅλες τίς θρησκεῖες καί περισσότερο, ὅπως εἶναι φυσικό, γιά τήν δική τους θρησκεία, εἶναι γνωσιολογικό, γιατί ἡ μετάδοση γίνεται διά τοῦ λόγου καί τῆς ἀκοῆς, ἀνεξάρτητα ἄν κανείς ἐκκλησιάζεται καί ἄν πιστεύη στόν Θεό καί βεβαίως τίθεται στήν διαδικασία τῶν ἐξετάσεων καί τῆς βαθμολογίας, καθώς ἐπίσης εἶναι καί πολιτιστικό, διότι τά παιδιά μαθαίνουν τίς παραδόσεις καί τόν πολιτισμό τοῦ τόπου τους, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία εἶναι μέν Σῶμα Χριστοῦ, ἀλλά παράγει καί πολιτισμό.

Δέν μπορῶ νά καταλάβω γιατί μερικοί ταυτίζουν τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν πού γίνεται στά Σχολεῖα μέ τήν κατήχηση. Μία ἐξήγηση εἶναι το ὅτι συνδέουν τήν κατήχηση μέ προτεσταντικές καί παπικές ἀντιλήψεις περί κατηχήσεως. Ἀλλά ὅμως ἡ Ὀρθόδοξη Κατήχηση ἔχει σαφῶς ἄλλο ἐννοιολογικό καί πρακτικό χαρακτήρα, εἶναι κυρίως καί πρό παντός ψυχοθεραπευτική, καί ὡς τέτοια δέν διδάσκεται στά Σχολεῖα, ἀλλά οὔτε καί διδάσκεται κάν, ἀφοῦ εἶναι θέμα προσωπικῆς ὑπαρξιακῆς ἀναζητήσεως καί ζωῆς.