Παναγιώτη Μελικίδη: Ἡ Ἱστορία τοῦ Κυπριακοῦ

τοῦ Παναγιώτη Μελικίδη, Θεολόγου

Αὐτές τίς ἡμέρες λόγω τοῦ σχεδίου Ἀνάν ἦρθε καί πάλι στό προσκήνιο τό Κυπριακό Ζήτημα. Ἡ Πολιτεία ζήτησε νά ἐκφράση ἡ Ἐκκλησία τήν ἄποψή της ἐπί τοῦ σχεδίου. Ἐπίσης, Ἕλληνες Ἱεράρχες, ὁ Αἰγιαλείας Ἀμβρόσιος καί ὁ Ναυπάκτου Ἱερόθεος, ἐπισκέφθηκαν τήν μαρτυρική Μεγαλόνησο. Ἐξ αἰτίας τῶν πρόσφατων ἐξελίξεων θά περιγράψουμε ἐν ὀλίγοις τούς σημαντικότερους σταθμούς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας τῆς Κύπρου.

Κατά τήν περίοδο τοῦ Αὐτοκράτορα Αὐγούστου εἰσήχθη ὁ Χριστιανισμός στήν Κύπρο μέ πρωτεργάτες τούς Ἀποστόλους Παῦλο καί Βαρνάβα. Ἡ ὕπαρξη πολλῶν Ἐπισκόπων, ἤδη ἀπό τούς πρώτους αἰῶνες τῆς διάδοσης τοῦ Χριστιανισμοῦ, μαρτυρεῖ τήν ἀπήχηση τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος στήν περιοχή αὐτή. Τήν ὕπαρξη ἰσχυροῦ χριστιανικοῦ στοιχείου φανερώνει ἐπίσης καί τό γεγονός ὅτι ἀπό τόν 5ο αἰώνα τέθηκε ζήτημα Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας, πού χορηγήθηκε τελικά το 431 ἀπό τήν Σύνοδο τῆς Ἐφέσου.

Οἱ ἐπιδρομές τῶν Ἀράβων στό νησί ἀνάγκασαν τόν Αὐτοκράτορα Ἰουστινιανό Β` (685-695) νά μεταφέρη μεγάλο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ στά περίχωρα τῆς Κυζίκου. Ἐκεῖ δημιουργήθηκε ἀπό τούς μετοίκους μιά καινούρια πόλη, ἡ Νέα Ἰουστινιανή. Τό 698 ἀρκετοί ἀπό αὐτούς ἐπέστρεψαν στήν Κύπρο. Μετά τήν παλιννόστηση ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἰωάννης διατήρησε (καί ἀκόμη διατηρεῖ ὁ ἑκάστοτε Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου) τή φήμη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Νέας Ἰουστινιανῆς καί πάσης Κύπρου. Τόν 12ο αἰώνα ἡ δημιουργία σημαντικῶν μοναστικῶν κέντρων (Μονή Κύκκου, Μονή Μαχαιρᾶ, Μονή Νεοφύτου του Ἐγκλείστου κ.α.) ἀποδεικνύει τήν ἄνθηση πού γνώρισε ὁ Χριστιανισμός. Ὅμως τόν αἰώνα αὐτό ὁ Ριχάρδος ὁ Λεοντόκαρδος θά κηρύξη τόν πόλεμο στόν Ἰσαάκιο Κομνηνό καί θά καταλάβη τό νησί. Ἐν συνεχεία θά πουλήση τήν Κύπρο ἔναντι 100.000 βυζαντινῶν χρυσῶν νομισμάτων στόν Λουζινιᾶν. Ἡ ὑποδούλωση στούς Φράγκους εἶναι πλέον γεγονός. Στήν διάρκεια τῆς φραγκικῆς κατοχῆς μέ βούλλα τοῦ Πάπα Ἰννοκέντιου Γ` ἡ περιοχή διαιρέθηκε σέ τέσσερεις Ἐπισκοπές, πού τίς κατέλαβαν φυσικά Λατίνοι “ἐπισκοποι”. Ἡ Ὀρθόδοξη διοίκηση θά ἀποκατασταθῆ τό 1572, στήν περίοδο δηλαδή τῆς τουρκοκρατίας μέ τήν ἐκλογή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Τιμοθέου. Ὅταν ἐπαναστάτησαν οἱ Ἕλληνες τῆς νήσου τό 1821, ἡ τοπική Ἐκκλησία συμμετεῖχε ἐνεργά στόν Ἀγώνα γιά τήν ἐλευθερία καί πλήρωσε τό δικό της τίμημα. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά τήν σύλληψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ καί Ἄλλων Ἱεραρχῶν, πού ἔγινε ὕστερα ἀπό διανομή ἐπαναστατικῶν προκηρύξεων καί τόν ἀπαγχονισμό τους στίς 9 Ἰουλίου 1821.

Τό 1878 ἡ Ὑψηλή Πύλη χορηγεῖ τήν Κύπρο στούς Ἄγγλους γιά ὁρισμένο χρονικό διάστημα μέ ἀντάλλαγμα τήν προώθηση σημαντικῶν γεωστρατηγικῶν συμφερόντων. Ὅταν ἔφτασε στήν Κύπρο ὁ Ἄγγλος διοικητής σέρ Γκέρνετ Οὐόσλεϋ, τόν προσφώνησε ὁ Ἐπίσκοπος Κιτίου Κυπριανός. Στόν λόγο τοῦ τόνισε τήν πεποίθησή του ὅτι ἡ βρετανική παρουσία ἀποτελεῖ μεταβατικό στάδιο, πού θά ὁδηγήση τελικά στήν ἕνωση τῆς Μεγαλονήσου μέ τήν Ἑλλάδα. Τό 1914, ὅταν ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία κήρυξε τόν πόλεμο στήν Ἀγγλία, οἱ Βρετανοί μετασχημάτισαν τό καθεστώς πού διαμορφώθηκε τό 1878 καί ἀνακήρυξαν τή νῆσο ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς Αὐτοκρατορίας τῶν Βρετανῶν. Οἱ Ἑλληνοκύπριοι ἀντιστέκονται στούς νέους δυνάστες. Γίνονται προσπάθειες, ὥστε ἡ Κύπρος νά ἑνωθῆ μέ τήν Ἑλλάδα. Ἀποκορύφωμα ἀποτελεῖ τό κίνημα τοῦ Ὀκτωβρίου στά 1931, ὅπου συμπαραστάθηκαν ἐνεργά καί οἱ Ἱεράρχες τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν νά περιοριστοῦν οἱ ἐλευθερίες τῆς Ἐκκλησίας καί νά ἐξοριστοῦν οἱ Μητροπολίτες Κιτίου Νικόδημος, Κυρηνείας Μακάριος μαζί μέ μιά ὁμάδα προκρίτων.

Μετά τόν Β` Παγκόσμιο Πόλεμο καί συγκεκριμένα τό 1950, διενεργεῖται δημοψήφισμα ὅπου το 96% τοῦ πληθυσμοῦ ζητάει τήν Ἕνωση. Τό γεγονός ὅτι τό δίκαιο αἴτημα τῶν Κυπρίων γιά Ἕνωση ἀγνοεῖται συστηματικά, ὁδήγησε στήν ἔναρξη ἔνοπλης δράσης (1 Ἀπριλίου 1955) μέ τήν δημιουργία τῆς ΕΟΚΑ. Ἡ ἀγγλική κυβέρνηση ἀπαντάει μέ βίαια μέτρα. Ἐξ αἰτίας τῆς ἀντίστασης πού προέβαλλε τό ἑλληνικό στοιχεῖο, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος καί ἄλλοι κληρικοί, ὅπως καί πολιτικοί πού θεωρήθηκαν συνυπεύθυνοι, ἐξορίζονται στίς Σεϋχέλλες. Μετά ἀπό πολλές κρίσιμες φάσεις πού πέρασε τό Κυπριακό, φτάνουμε στήν ὑπογραφή τῆς συμφωνίας τῆς Ζυρίχης (1959), ὅπου τέθηκαν οἱ βάσεις τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας. Τόν Ἰούλιο τοῦ 1960 ἐξελέγησαν τά μέλη τῆς Κυπριακῆς Βουλῆς τῶν Ἀντιπροσώπων. Τόν Δεκαπανταύγουστο τερματίζεται ἡ βρετανική κυριαρχία ἐπίσημα καί τήν ἑπόμενη μέρα ὁρκίστηκε πρῶτος Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος. Ἀπό ἐκεῖ καί πέρα τά γεγονότα πού ὁδήγησαν στήν τουρκική εἰσβολή καί στήν διχοτόμηση τῆς Κύπρου τό 1974 εἶναι λίγο πολύ γνωστά.