Κύριο ἄρθρο: Η αμερικανική κοινωνία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Αυτές τις ημέρες παρακολουθούμε όλοι με βαθειά θλίψη και υπαρξιακό πόνο τα όσα διαδραματίζονται στο Ιράκ. Αγωνισθήκαμε όλοι, ο καθένας με τον τρόπο του, για την ματαίωση του συγκαταβατικά ονομαζομένου πολέμου, αφού είναι μια παράνομη εισβολή. Συμμετείχα σε αντιπολεμικές εκδηλώσεις στην έδρα της Μητροπόλεώς μου. Δυστυχώς όμως ο πόλεμος έγινε, παρά την διεθνή κατακραυγή και τώρα ελπίζουμε και προσευχόμαστε οι συνέπειες να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες.

Στις αντιπολεμικές εκδηλώσεις ακούσθηκαν διάφορα συνθήματα. Ένα από αυτά ήταν και το γνωστό σύνθημα: «φονιάδες των λαών, αμερικάνοι». Θα ήθελα να διατυπώσω μερικές σκέψεις μου γύρω από το σύνθημα αυτό, γιατί όπως θα φανή στην συνέχεια, αυτό το σύνθημα δεν πρέπει να αναφέρεται στον αμερικανικό λαό, αλλά στους ηγέτες του.

1. Το “πνεύμα” της Αμερικής

Κατ’ αρχάς πρέπει να υπομνησθή ότι η αμερικανική κοινωνία είναι μια αντιφατική κοινωνία. Μέσα στους κόλπους της έχει τα πιο αντιφατικά στοιχεία. Υπάρχουν άνθρωποι που διαπνέονται από την αλαζονεία της εξουσίας και της παγκόσμιας κυριαρχίας και υπάρχουν άνθρωποι που διακατέχονται από την ψυχολογική και υπαρξιακή ανασφάλεια και αναζητούν ψυχολογικά και οντολογικά στηρίγματα.

Ο αμερικανός συγγραφέας και σκηνοθέτης Frank Schaeffer στο καταπληκτικό του βιβλίο « αναζητώντας την ορθόδοξη πίστη στον αιώνα των ψεύτικων θρησκειών» , κατά μετάφραση του Αρχιμ. π. Αυγουστίνου Μύρου, αναλύει με ενάργεια και σαφή γνώση το πνεύμα από το οποίο διαπνέεται η αμερικανική κοινωνία.

Στην αρχή του βιβλίου του γράφει με εκφραστικότητα:

« Η Αμερική είναι ένα έθνος, που οι υπήκοοί του λέμε ότι πιστεύουμε στον Θεό, ενώ την ίδια ώρα ζούμε και συμπεριφερόμαστε όπως οι άθεοι. Κρινόμενοι ακόμη και με το ελάχιστο παραδοσιακό κριτήριο χριστιανικής συμπεριφοράς οι αμερικανοί με δυσκολία μπορούν να χαρακτηρισθούν ως "χριστιανικός λαός". Σε σύγκριση με άλλους πολιτισμούς, εμείς οι αμερικανοί είμαστε ίσως οι πιο υλιστές και πιο μολυσμένοι άνθρωποι στη γη. Όμως, σύμφωνα με αυτά που λέμε για τους εαυτούς μας, είμαστε ένας "θρησκευτικός", κι ακόμη ένας "καλός" λαός» .

Στο βιβλίο του εκφράζει την αλήθεια ότι στην Αμερική επικρατούν δύο τάσεις. Στην πρώτη περιλαμβάνεται η πλειονότητα των ανθρώπων που πιστεύουν ότι είναι θρησκευτικοί άνθρωποι, αλλά όμως αυτή η θρησκευτικότητά τους οφείλεται στην « μεγάλη πίστη σε πλανεμένες θρησκείες» . Στην δεύτερη τάση συγκαταλέγεται η λεγόμενη « τάξη των ειδημόνων» (Knowledge Class) στην οποία ανήκει το λεγόμενο « ανώτατο διανοητικό, πολιτικό και κοινωνικό στρώμα της κοινωνίας μας» . Και φυσικά αυτή η « τάξη των ειδημόνων» είναι εκείνη που καθορίζει εν πολλοίς το πνεύμα που επικρατεί σήμερα στην Αμερική.

Γενικά τα ρεύματα που κυριαρχούν στην αμερικανική κοινωνία διαπνέονται από τον καλβινιστικό πουριτανισμό, τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και το ρομαντικό κίνημα. Αυτές οι αρχές διαπότισαν το αμερικανικό όνειρο της δημιουργίας μιας κοινωνίας ευδαιμονιστικής και απόλυτα κυριαρχικής στον κόσμο. Η ευδαιμονία συνδέθηκε με το “χριστιανικό δόγμα”, όπως μεταφέρθηκε με τους μετανάστες καλβινιστές, καθώς επίσης αυτό το « χριστιανικό» πνεύμα συνδέθηκε και με τις μετριασμένες διαφωτιστικές αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού.

2. Οι αναζητήσεις των Αμερικανών

Ενώ αυτό είναι το γενικό πνεύμα που επικρατεί στην Αμερική και ενώ οι ηγέτες των Αμερικανών διαπνέονται από τα όσα ανέφερα προηγουμένως, εν τούτοις στην Αμερικανική κοινωνία κυριαρχεί μια ανασφάλεια και μια αναζήτηση της αυθεντικής ζωής. Υπάρχουν πολλοί που αντιδρούν στην “τάξη των ειδημόνων” (Knowledge Class). Υπάρχει επίσης και μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που αναζητούν μια γνησιότερη ζωή που να ικανοποιή την εσωτερική και υπαρξιακή πείνα τους, γι’ αυτό και παλαιότερα είχε γίνει αποδεκτός ο υπαρξισμός.

Όταν αναφερόμαστε στους Αμερικανούς, πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας ότι υπάρχουν πολλοί μετανάστες που προέρχονται από όλα τα Κράτη της γης και που δεν συντονίζονται απόλυτα με τις επιδιώξεις της ηγεσίας τους. Άλλωστε αυτές τις ημέρες είδαμε στα Μέσα Γενικής Ενημέρωσης ότι πολλοί Αμερικανοί αντέδρασαν εμφανώς και δημοσίως για τον πόλεμο στο Ιράκ. Για παράδειγμα υπάρχουν Έλληνες, Βαλκάνιοι, Τούρκοι, Ρώσσοι, Αφρικανοί, Ασιάτες, Άραβες, Σύριοι, Λιβανέζοι κλπ. Και αν σκεφθή κανείς ότι όλοι αυτοί συνήθως σχημάτισαν « εθνικές θρησκείες» και « εθνικές εκκλησίες» , πράγμα το οποίο είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για την αμερικανική κοινωνία, τότε μπορεί να καταλήξη στο συμπέρασμα ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά και εύκολα στο να καταδικάζουμε όλους τους Αμερικανούς, επειδή είναι Αμερικανοί.

Υπάρχει επίσης μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που έχουν απογοητευθή από τον καλβινιστικό πουριτανισμό, που κάνει τον άνθρωπο να περιορίζεται μόνον στην επιδερμική ηθική, καθώς επίσης απογοητεύθηκαν και από τον ορθολογισμό του διαφωτιστικού πνεύματος, γιατί και πάλι δεν ικανοποιείται η υπαρξιακή τους πείνα. Έτσι υπάρχουν πολλοί που αναζητούν μια άλλη θρησκευτική βάση. Δεν είναι παράδοξο, από της πλευράς αυτής, ότι πολλοί Αμερικανοί ασπάζονται τον βουδισμό, γιατί μέσα σε αυτόν αισθάνονται ότι βρίσκουν μια απάντηση για την οδύνη της ζωής, καθώς επίσης ασπάζονται τον μουσουλμανισμό, γιατί άλλωστε πολλά στοιχεία του δυτικού χριστιανισμού ομοιάζουν με το μουσουλμανικό όνειρο. Πράγματι το ευδαιμονιστικό πνεύμα, η κυριαρχία στον κόσμο, η ιερότητα του πολέμου, η ατομοκρατία, είναι κοινά μεταξύ του δυτικού Χριστιανισμού και του μουσουλμανισμού.

Προσθέτοντας την δική μου προσωπική γνώση, θα ήθελα να σημειώσω ότι σήμερα υπάρχει μια μεγάλη μερίδα αμερικανών, που απογοητευμένη από όλα τα ιδεολογικο-θρησκευτικά ρεύματα που επικρατούν στην χώρα τους, αναζητούν και βρίσκουν την ορθόδοξη αλήθεια, με την νηπτική παράδοσή της. Κλήθηκα να συμμετάσχω σε πολλά συνέδρια και σεμινάρια στο Σιάτλ, στην Ατλάντα κλπ. και διέκρινα την δίψα των Αμερικανών για την ησυχαστική παράδοση, όπως την εκφράζει και την διατυπώνει ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και πολλοί άλλοι φιλοκαλικοί Πατέρες. Τους ενδιαφέρει πολύ το κοινοτικό και θεραπευτικό πνεύμα που έχει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Περίπου δέκα από τα βιβλία μου έχουν μεταφρασθή στην αγγλική γλώσσα και διαδόθηκαν ευρέως στην αμερικανική κοινωνία και, βεβαίως, δημιουργούν ευρύτατη συζήτηση, όπως φαίνεται από τις επιστολές που λαμβάνω.

Επομένως, όταν αναφερόμαστε σε κατακριτέες ενέργειες των ηγετών της Αμερικής, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μη καταδικάζουμε όλους τους Αμερικανούς, γιατί υπάρχουν εξέχοντες πολιτικοί, διανοούμενοι και πολύς λαός, που έχουν διαφορετική αντίληψη για τα θέματα αυτά. Δυστυχώς η « τάξη των ειδημόνων» , με την όλη νοοτροπία τους, έχουν την δυνατότητα να δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα και να αποπροσανατολίζουν ακόμη και μεγάλη μερίδα του αμερικανικού λαού. Εγώ τουλάχιστον έχω την ελπίδα ότι ο αμερικανικός λαός με την ανασφάλεια που έχει, με τις αντιφατικότητες που τον διακρίνουν, το υπαρξιακό ανικανοποίητο που τον διαποτίζει, με την αναζήτηση της ιστορικής Εκκλησίας που τον χαρακτηρίζει, με την προσπάθειά του να βρη υπαρξιακές και υπαρκτικές απαντήσεις είναι αρκετά ανοικτός στην αυθεντική ορθόδοξη θεολογία με το ησυχαστικό και κοινωνικό της πνεύμα, με την αγάπη στο πρόσωπο και την κοινωνία.

Ακριβώς και για τον λόγο αυτόν δεν έχει ευθύνη μόνον ο αμερικανικός λαός έναντι του κόσμου, αλλά και εμείς, ιδιαιτέρως οι ορθόδοξοι, έχουμε ευθύνη απέναντί του, στο κατά πόσον έχουμε την δυνατότητα να του ικανοποιούμε αυτό το υπαρξιακό κενό.