Κύριο ἄρθρο: Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Βαρθολομαῖος γιὰ τὴν Ἕνωση τῆς Εὐρώπης

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος προσκλήθηκε ἀπὸ τὸν Πρόεδρο τοῦ Εὐρωκοινοβουλίου νὰ ὀμιλήση στὸ Εὐρωκοινοβούλιο καὶ αὐτὸ πραγματοποιήθηκε τὴν 19η Ἀπριλίου 1994. Ἡ Ὁμιλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἔκανε τεράστια ἐντύπωση στοὺς Εὐρωβουλευτὰς καὶ γενικὰ σὲ ὅλους τους παράγοντας τῆς Εὐρώπης.  Εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ παρουσιάση κανεὶς καὶ νὰ ἀναλύση ὅλα τὰ νοήματα αὐτῆς τῆς ὁμιλίας, λόγῳ τῆς πυκνότητος τῶν νοημάτων, ἀλλὰ θὰ περιορισθῶ στὸν τονισμὸ μερικῶν ἀπὸ αὐτὰ τὰ ὁποῖα κατὰ τὴν γνώμη μου εἶναι καὶ τὰ βασικότερα.

Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης τόνισε ὅτι στὴν ἐποχή μας μὲ τὴν συνδρομὴ τῶν ὑπευθύνων γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Εὐρώπης ἀναπτύχθηκε ἡ μεγάλη καὶ ἱστορικὴ ἀποστολὴ νὰ ὀργανωθῇ ἡ ἑνότητα τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης « ἐν εἰρήνῃ καὶ δικαιοσύνη καὶ δημοκρατία, ὅπερ ἐν τέλει σημαίνει ἐν ἀλληλεγγύῃ καὶ ἐν ἀγάπῃ» . Ὅμως ἡ ἑνότητα αὐτὴ δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἁπλῶς οἰκονομική, οὔτε πολιτική, ἀλλὰ καὶ πολιτιστική, διότι ἡ πολιτικὴ ἑνότητα ποὺ χωρίζεται ἀπὸ τὸν πολιτισμό, ποὺ εἶναι τὸ θεμέλιο νόημα « τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων, εἶναι ἀδύνατον νὰ ὀδηγήση εἰς τὸ κατόρθωμα τῆς ἑνιαίας Εὐρώπης» . Πρόκειται γιὰ ἑνότητα « ἐν τῇ κοινωνίᾳ κοινοῦ νοήματος βίου, ἐνοειδοῦς στόχου τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων» . Ἔκανε λόγο γιὰ τὸ θεμέλιο νόημα καὶ ὄχι γιὰ τὴν ἰδεολογικὴ ἀλλοτρίωση τοῦ νοήματος σὲ θρησκευτικὰ καὶ πολιτικὰ δόγματα, ἡ ὁποία ὅμως ὁδηγεῖ στὴν ἀπολυτοποίηση τῶν ἐθνικιστικῶν καὶ φυλετικῶν ἰδιαιτεροτήτων.  Αὐτὸ σημαίνει, ὅπως ὑπογράμμισε ἰδιαιτέρως, ὅτι ἡ Ἑνωμένη Εὐρώπη δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι σχεδιασμὸς μιᾶς ἑνιαίας οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως καὶ ἕνας προγραμματισμὸς μιᾶς ἑνιαίας ἀμυντικῆς πολιτικῆς, ἀλλὰ πρέπει νὰ εἶναι ὅραμα ποὺ ἀπαιτεῖ « ἑνιαίαν κοινωνικὴν πολιτικήν, εἰρηνικῆς καὶ γονίμου συνεργασίας τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν» . Καὶ βέβαια « τὸ αἴτημα εἶναι πολιτισμικόν. Αἴτημα νοήματος τῶν διανθρωπίνων σχέσεων, τῶν σχέσεων ἀλληλοπεριχωρήσεως τῶν ἐθνικῶν παραδόσεων» .

Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὅπως τόνισε, ὡς Πρωτόθρονη Ἐκκλησία διακονεῖ τὴν ἑνότητα τῆς Εὐρώπης δεκαεπτὰ αἰῶνες, μὲ μέριμνες καὶ ἀγῶνες « διὰ τὴν σωτηρίαν καὶ τὴν ἑνότητα τοῦ πολιτισμοῦ τῆς Εὐρώπης» . Τὴν ἑνότητα αὐτὴν ὑπηρέτησαν καὶ διακόνησαν μεγάλες μορφὲς ὅπως ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καὶ ὁ Μ. Φώτιος. Καὶ ἐξέφρασε τὴν βαθυτάτη θλίψη τοῦ διότι δὲν ἔγινε δυνατὸν νὰ καταστῆ ὁρατὴ αὐτὴ ἡ ἑνότητα τοῦ κόσμου. Ὅμως, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μὲ τὸ Πρωτόθρονο Πατριαρχεῖο μπορεῖ νὰ συντελέση στὴν ἑνότητα τῆς Εὐρώπης πάνω σὲ σταθερὰ θεμέλια. Ἀνέφερε δὲ μερικὲς πτυχὲς αὐτοῦ τοῦ θέματος.

Κατ' ἀρχὰς τόνισε ὅτι ἡ δημοκρατικὴ ὀργάνωση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μὲ τὸν συνδυασμὸ μεταξὺ τῆς διοικητικῆς αὐτονομίας τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν καὶ μὲ τὴν εὐχαριστιακὴ ἑνότητα στὴν πίστη εἶναι ἕνα εἶδος προτύπου γιὰ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Ἔτσι, ἡ ἐκκλησιαστικὴ ὀργάνωση προηγεῖται αἰῶνες ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἐπικουρικότητας ποὺ ἐφαρμόζει τώρα ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Δηλαδή, ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο εἶναι διοργανωμένη ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ βοηθήση στὴν ἑνότητα μεταξὺ τῶν λαῶν. Αὐτὸ συνδέεται καὶ μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἔχει ποίμνιο σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη, στὶς ἑκατοντάδες Ἐνορίες ποὺ ὑπάρχουν καὶ λειτουργοῦν στὴν Κεντρικὴ καὶ Δυτικὴ Εὐρώπη, ποὺ ἀποτελοῦνται ἀπὸ μετανάστες καὶ γηγενεῖς. Αὐτὰ τὰ ποίμνια ἀποτελοῦν στοιχεῖα ἑνότητος τῆς Εὐρώπης. Ἔπειτα ὑπογράμμισε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σέβεται τὶς κατὰ τόπους ἐθνικὲς παραδόσεις, καταδικάζοντας ταυτοχρόνως τὸν φανατισμό, τὴν παρανομία καὶ τὴν ἄσκηση βίας ἀπὸ ὁπουδήποτε καὶ ἂν αὐτὴ προέρχεται. Βασικὴ ἀρχή της εἶναι ἡ ἐμμονὴ στὴν ἀνάγκη τῆς ἐλεύθερης καὶ εἰρηνικῆς ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἀμοιβαίου σεβασμοῦ καὶ τῆς εἰρηνικῆς συμβιώσεως τῶν λαῶν.

Στὴν συνέχεια ἀνέφερε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νοηματοδοτεῖ τὸν βίο τοῦ ἀνθρώπου. Ἀνέφερε δὲ δύο συγεκριμένα παραδείγματα. Τὸ ἕνα εἶναι ἡ τραγωδία τῆς ἀνεργίας ποὺ βασανίζει τὴν Εὐρώπη καὶ τὸ ἄλλο εἶναι τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα. Ἡ ἀνεργία ἔχει σχέση μὲ τὴν αὔξηση τῆς παραγωγῆς καὶ κατὰ συνέπεια μὲ τὴν τελειοποίηση τῶν παραγωγικῶν μέσων, μὲ ταυτόχρονο περιορισμὸ τῶν παραγωγικῶν δυνάμεων, δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου δυναμικοῦ. Αὐτὸ τὸ θέμα λύεται μὲ τὴν ριζικὴ θεολογικὴ ἀναθεώρηση, ἡ ὁποία θὰ νοηματοδοτήση τὴν ἐργασία καὶ θὰ περιορίση τὸν ἄκρατο καταναλωτισμὸ καὶ τὴν ἄμετρη παραγωγικότητα. Ἐπίσης τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα λύεται μὲ τὴν ριζικὴ ἀναθεώρηση τῆς κοσμολογίας, νὰ δώσουν, δηλαδή, οἱ ἄνθρωποι ἄλλη ἑρμηνεία « τῆς ὕλης καὶ τοῦ κόσμου, ἄλλην στάσιν τῶν ἀνθρώπων ἔναντι τῆς φύσεως, διαφορετικὴν νοηματοδότησιν τῆς προσλήψεως καὶ χρήσεως τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν» . Ἀκόμη εἶπε ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀνέλαβε διάφορες πρωτοβουλίες γιὰ τὴν ἑνότητα τῶν Χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν εἰρήνη τοῦ κόσμου. Ἀνέφερε τέτοιες περιπτώσεις, ὅπως τοὺς θεολογικοὺς διαλόγους μεταξὺ τῶν ὁμολογιῶν, διαθρησκειακὰ Συνέδρια, ἤτοι τὴν « Διακήρυξιν τοῦ Βοσπόρου» , τὸ Συνέδριο περὶ « Εἰρήνης καὶ Ἀνοχῆς» , πολλὲς οἰκολογικὲς συναντήσεις κλπ.

Γενικά, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης τόνισε στὸ Εὐρωκοινοβούλιο ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀποτελεῖ πρότυπο ἑνότητος τῆς Εὐρώπης, ἀλλὰ καὶ θετικὸ στοιχεῖο τῆς ἑνότητος αὐτῆς, τόσο γιὰ τὸν τρόπο τῆς διοικήσεώς της, ἀφοῦ συνδυάζει τὴν αὐτονομία μὲ τὴν ἑνότητα, ποὺ μπορεῖ νὰ εἶναι πρότυπο ἑνότητος καὶ συνεργασίας τῶν λαῶν, ὅσο καὶ γιὰ τὴν νοηματοδότηση τοῦ ἀνθρώπινου βίου ποὺ προσφέρει στὸν ἄνθρωπο. Μὲ πολὺ δὲ ἔξυπνο τρόπο ἔθεσε τὸ θέμα ὅτι οἱ θεολογικὲς ἐπιλογὲς τῶν Χριστιανῶν τῆς Δύσεως δημιούργησαν διάφορα προβλήματα στὴν Εὐρώπη, γι' αὐτὸ χρειάζεται θεολογικὴ ἀναθεώρηση αὐτῶν τῶν θεμάτων, μέσα ἀπὸ τὸ πνεῦμα καὶ τὴν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Καὶ πρὸς τὸ τέλος τῆς ὁμιλίας του ὑπογράμμισε: « Αἱ ἱστορικαὶ συγκυρίαι ἔχουν κοσμογονικῶς μεταβληθῆ. Δεχθῆτε παρακαλοῦμεν, τὴν ἐνταῦθα ἡμετέραν παρουσίαν μόνον ὡς ὑπενθύμισιν: Ὑπενθύμισιν ὅτι ὑπάρχομεν. Καὶ συνεχίζομεν τὴν διακονίαν καὶ μαρτυρίαν ἐν τῷ κοινῷ ἀγῶνι τῆς μερίμνης διὰ τὴν προσφορὰν νοήματος καὶ ἐλπίδος πανανθρωπίνης» .

Ἀπὸ τὶς θέσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου φαίνεται ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι ἔχουμε σημαντικὸ ρόλο νὰ παίξουμε στὴν Εὐρώπη καὶ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ προσφέρη πολλὰ στὴν ἑνότητα τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης.