Στυλιανού Γερασίμου: Λειτουργική-Δογματική Ερμηνεία, Ήχος βαρύς, (1)

Αναβαθμοί:

του Στυλιανού Γερασίμου, δρ. Θεολογίας-Μουσικού

Ο πρώτος Αναβαθμός του βαρέος ήχου: “Την αιχμαλωσίαν Σιών εκ πλάνης επιστρέψας, καμέ Σωτήρ ζώωσον, εξαίρων δουλοπαθείας”, ομοιάζει με τον Αναβαθμό του Γ` ήχου στην αρχή του μόνο, “τήν αιχμαλωσίαν Σιών”. Και οι δύο βασίστηκαν στον 125ο Ψαλμό που λέγει: “Εν τω επιστρέψαι Κύριον την αιχμαλωσίαν Σιών, εγεννήθημεν ωσεί παρακεκλημένοι”.

Με τον παραπάνω Αναβαθμό ο υμνωδός απευθύνεται στον Κύριο και παρακαλεί Αυτόν λέγοντας: Ω Σωτήρα του κόσμου Χριστέ! Σύ ο οποίος οδήγησες τους Εβραίους της Ιερουσαλήμ πίσω στην πατρίδα τους, λύτρωσέ με και μένα, ελευθέρωσέ με από την δουλεία της αμαρτίας κατευθύνοντάς με στην αρετή και με αυτήν ζωντάνεψε την ψυχή μου που νεκρώθηκε από την αμαρτία. Γιατί μόνο μέσα από την αρετή και την άσκησή της ο Θεός μας παρέχει την αληθινή ζωή, το οποίο στηρίζει ο Δαβίδ λέγοντας: “ο Θεός, Σύ επιστρέψας ζωώσεις ημάς” (Ψαλμ. Πδ`,6).

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει: “Έως μεν γαρ εν τοις πάθεσιν ώμεν, τραχείαν και δύσκολον και ανάντην την αρετήν είναι νομίζομεν, την δε κακίαν ποθεινήν και ηδίστην· αν δε μικρόν αποστώμεν τούτων, τότε κακείνη φανείται βδελυρά και δυσεβής· και αύτη ραδία και εύκολος και ποθεινή· και ταύτα εκ των κατορθωκότων εστί σαφώς μαθείν”. Κι αυτός είναι ο θρήνος της Ορθοδοξίας. Η αμαρτία· που σχετίζεται όχι με την απουσία της εικόνας, αυτό που έδυσε δεν είναι η εικόνα, αλλά για τη χαμένη της ωραιότητα. Αυτό τελικά που αποκαθίσταται εν Χριστώ με την μετάνοια είναι το κάλλος της εικόνας. Πολύ σωστά ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας υπογραμμίζει: “Αλλά ηφάνισεν της θεοειδούς εικόνος το κάλλος η αμαρτία και ρύπου μεστόν το λαμπρόν της ανθρωπότητος πρόσωπον απέφηνεν ο Σατανάς”. Απαραίτητη λοιπόν η θεραπευτική αγωγή της Εκκλησίας, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά άσκηση των όσων παρέδωσε ο Χριστός με το Ευαγγέλιο.

Ο Δεύτερος Αναβαθμός: “Εν τω Νότω ο σπείρων θλίψεις νηστείας μετά δακρύων, ούτος χαράς δρέψεται δράγματα αειζωοτροφίας”, ομοιάζει στην αρχή με τον αντίστοιχο Αναβαθμό του Γ` ήχου που λέει: “Εν τω Νότω οι σπείροντες”. Εδώ υπάρχει κάποια παρομοίωση· όπως ο Νότος είναι υγρός γεμάτος ομίχλη, έτσι και η βιοτή μας είναι ομιχλώδης εξαιτίας των κοσμικών ηδονών και φροντίδων. Έτσι ο υμνωδός τονίζει ότι, όποιος θα σπείρη στη ζωή αυτή θλίψεις και νηστείες με δάκρυα, αυτός θα αποκομίση δέματα θεϊκής χαράς..

Στο θέμα αυτό ο Απόστολος Παύλος λέει: “Ό εάν σπείρη ο άνθρωπος τούτο και θερίση· ότι ο σπείρων εις την σάρκα εαυτού εκ της σαρκός θερίσει φθοράν· ο δε σπείρων εις το Πνεύμα εκ του Πνεύματος θερίσει ζωήν αιώνιον” (Γαλ. Στ` 8). Και πάλι ο Απόστολος των εθνών λέει: “Ο σπείρων επ’ ευλογίαις επ’ ευλογίαις και θερίσει” (Β` Κορ. Θ` 6).

Με τον Τριαδικό Αναβαθμό “Αγίω Πνεύματι, πηγή των θείων θησαυρισμάτων, εξ ου σοφία, σύνεσις, φόβος· αυτώ αίνεσις, δόξα, τιμή και κράτος”, ο υμνωδός λέει ότι το Άγιο Πνεύμα είναι πηγή θείων θησαυρισμάτων και χαρισμάτων και από Αυτό απορρέει σοφία, σύνεση, αρετή και ο φόβος του Θεού. Ο Άγιος Μάξιμος αναφέρει: “Το Πνεύμα του φόβου του Θεού των κατ’ ενέργειαν κακών εστιν αποχή”. (Κεφ. λθ`) Πρέπει να σημειωθή ότι όλα τα χαρίσματα της ψυχής, δηλαδή όσα αποτελούν την αληθινή ζωή, την ειρήνη και τη χαρά του πιστού “άνωθεν εστι καταβαίνοντα”. Είναι θησαυροί του Αγίου Πνεύματος.

Ο Παράκλητος συνέχει το σύμπαν και μας χαρίζει την ειρήνη, την ταπείνωση και τη δίψα για το αγαθό. Ζωοποιεί την ψυχή, γίνεται ένα πνεύμα μαζί μας. Είναι το Πνεύμα που “χωρεί δια πάντων πνευμάτων νοερών, καθαρών, λεπτοτάτων”. (Σοφ. Σολομ. Ζ` 23). “Και γαρ πάντες εις έν Πνεύμα εποτίσθημεν”. (Α` Κορ. Ιβ` 13).

Σ’ αυτό λοιπόν το Άγιον Πνεύμα, καταλήγει ο υμνωδός, πρέπει αίνεση, τιμή, εξουσία “Καθ’ ό Θεός τέλειος”, επειδή όλα όσα έχει ο Πατήρ είναι και του Υιού και όλα όσα έχει ο Υιός είναι και του Πνεύματος, αφού και τα τρία Πρόσωπα έχουν “μίαν και την αυτήν ουσίαν και φύσιν” και συνεπώς έχουν “μίαν και την αυτήν δόξαν και τιμήν”. Αφού λοιπόν είναι ομοούσια, άρα είναι και ομόδοξα και ομότιμα.

Μέσα από την δοξολογία του Πνεύματος δοξολογούμε τον Θεό, γιατί χωρίς την δοξολογία και δύναμη του Αγίου Πνεύματος δεν μπορούμε να ονομάσουμε Κύριο τον Ιησού Χριστό, αφού σύμφωνα με τον Παύλο: “Ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν, ειμή εν Πνεύματι Αγίω” (Α` Κορ. Ιβ` 3).

Με τον τέταρτο Αναβαθμό: “Εάν μη Κύριος οικοδομήση οίκον τον την ψυχής, μάτην κοπιώμεν· πλην γαρ αυτού ου πράξις, ου λόγος τελείται”, ο ιερός υμνογράφος λέει ότι, εάν ο Κύριος δεν κτίση το οικοδόμημα της ψυχής μας, αν δεν μας συνδράμη δηλαδή ο Θεός στο έργο της σωτηρίας μας, μάταια κοπιάζουμε, γιατί, όπως είπε ο Χριστός: “Χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν” (Ιωάν. Ιε` 5). Συνεπώς χωρίς την συνδρομή του Θεού δεν μπορεί να συντελεσθή κανένα αγαθό.

Πρέπει όμως να σημειωθή ότι για τη σωτηρία μας δεν αρκεί μόνο η βοήθεια του Θεού, αλλά χρειάζεται και η δική μας συγκατάβαση. Ο Άγιος Ιωάνης ο Χρυσόστομος ερμηνεύοντας το κατά Ματθαίον Ευγγέλιο είπε: “Εντεύθεν μανθάνομεν δόγμα μέγα, ως ουκ αρκεί προθυμία ανθρώπου, αν μη τις άνωθεν απολαύση ροπής προθυμίας ουκ ούσης και ταύτα αμφότερα δείκνυσιν Ιούδας και Πέτρος· ο μεν γαρ πολλάκις απολαύσας βοηθείας ουδέν ωφελήθη, επειδή μη ηθέλησεν και τα παρ’ εαυτού συνεισενεγκείν· ούτος δε και προθυμηθείς, επειδή μηδεμιάς απήλαυσεν βοηθείας, κατέπεσεν. Και γαρ από των δύο η αρετή υφαίνεται...” (Ομιλ. Πβ` στο κατά Ματθαίον).

Με τον πέμπτο Αναβαθμό: “Του καρπού της γαστρός, οι Άγιοι πνευματοινήτως, αναβλαστούσι πατρώα δόγματα υιοθεσίας”, ο ιερός υμνογράφος λέει ότι οι άγιοι είναι καρπός της ενανθρωπήσεως του Χριστού, οι οποίοι κινούμενοι πνευμαικά και αφού λαμβάνουν θεία σπέρματα στην καρδιά τους, παράγουν πνευματικούς καρπούς, οι οποίοι σχετίζονται με τους πνευματικούς καρπούς του Ουράνιου Πατέρα, όπου με το Άγιο Βάπτισμα οι άγιοι πνευματικά υιοθετήθηκαν από τον Κύριο.

Οι άγιοι είναι οι δεξαμενές από τις οποίες “τό ύδωρ το ζών” μεταδίδεται στους άλλους πιστούς. “Ο πιστεύων εις εμέ, καθώς είπεν η Γραφή, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν ύδατος ζώντος” (Ιωάν. Ζ` 38). Οι άγιοι με τη χάρη του Θεού μας βλέπουν, γιατί ζουν εν Θεώ και ο Θεός ζη σ’ αυτούς. Είναι όλοι τους ένα Πνεύμα με τον Κύριο (Α` Κορ. Στ` 17) και ο Κύριος όλα τα βλέπει και τ’ ακούει. Και ας μην ξεχνούμε ότι ο Θεός “εν αγίοις αναπαύεται”. Η δύναμή Του βρίσκεται στα ονόματά τους και στις εικόνες τους. Οι άγιοι είναι τα πνευματικά τέκνα του Θεού, που συγκέντρωσαν όλες τις αρετές: πραότητα, ταπεινοφροσύνη, εγκράτεια, υπομονή, ζέουσα πίστη, ελπίδα, αγάπη.

Με τον έκτο Αναβαθμό: “Αγίω Πνεύματι τα σύμπαντα το είναι έχει· προ πάντων γαρ Θεός των όλων κυριότης, φως απρόσιτον, ζωή των απάντων”, ο υμνογράφος τονίζει ότι όλα τα νοητά όντα έχουν την ουσία τους στην ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Και αυτό γιατί το Άγιο Πνεύμα, όπως τονίζει ο υμνογράφος, είναι τέλειος Θεός που προϋπήρχε από τα σύμπαντα και ως Θεός έχει την κυριότητα όλων των δημιουργημάτων. Καταλήγει λοιπόν· το Άγιο Πνεύμα είναι φως απρόσιτο, είναι ζωή των πάντων. Γι’ αυτό και ο Μέγας Βασίλειος είπε: “Το Πνεύμα το Άγιον ζωοποιεί μετά του Θεού του τα πάντα ζωοποιούντος και μετά του Υιού του διδόντος ζωήν· ο γαρ εγείρας Χριστόν Ιησούν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά σώματα ημών δια του ενοικούντος αυτού Πνεύματος εν ημίν· αλλά και το Πνεύμα ζωοποιεί, το δε Πνεύμα ζωή δια δικαιοσύνην· και ο Κύριος μαρτυρεί το Πνεύμα είναι το ζωοποιούν” (Κεφ. κδ`).

Στο Σύμβολο της Πίστεως κηρύττεται η κυριότητα του Πνεύματος. “Και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν...”. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει: “Κύριος ο Πατήρ, Κύριος ο Υιός· είπε γάρ, φησί, Κύριος τω Κυρίω, κάθου εκ δεξιών μου· Κύριον το Πνεύμα το Άγιον· ο γαρ Κύριος το Πνεύμα εστί· μη τις νομίζη ότι μείζον εστί όνομα το Θεός, δεύτερον δε όνομα το Κύριος· επί γαρ της αθανάτου φύσεως και Κύριος και Θεός, καν μη την αυτήν δύναμιν έχη η λέξις, αλλά την αυτήν αξίαν κηρύττει· όθεν και Μωϋσής είπεν: “Κύριος ο Θεός σου Κύριος είς εστιν, ίνα δείξη το διάφορον των ονομάτων. Κύριος είπε πρώτον, είτα Θεός” (Λόγος περί του κατά Μωϋσήν όφεως).

Πρέπει, λοιπόν, να σημειωθή ότι το Πνεύμα όχι μόνον ενοικεί στον Χριστό και τον κάνει Χριστό, αλλά αφού στο Πρόσωπο του Χριστού με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος υπερβαίνεται η φθορά, υπερβαίνεται ο θάνατος, αφού συμβαίνουν όλα αυτά στον Χριστό, το Πρόσωπο του Χριστού καθίσταται ένα Σώμα, στο οποίο όλη η ανθρωπότητα γίνεται μέτοχος του Αγίου Πνεύματος. Άρα το Άγιο Πνεύμα κάνει τον Χριστό Χριστό. Τον απελευθερώνει με την Ανάσταση από τα όρια του κτιστού και τον κάνει πηγή δωρεάς του Αγίου Πνεύματος για όλη την ανθρωπότητα, ώστε η ανθρωπότητα να αποκτήση τις δυνατότητες που έγιναν πραγματικότητα στο Πρόσωπο του Χριστού.

Με τον έβδομο Αναβαθμό: “Οι φοβούμενοι τον Κύριον, οδούς ζωής ευρόντες, νυν και αεί μακαριούνται δόξη ακηράτω”, ο υμνωδός λέει ότι “εκείνοι που σέβονται τον Θεό έχουν βρη την οδό του Κυρίου και βαδίζουν σ’ αυτήν. Γι’ αυτό και τώρα και πάντοτε μακαρίζονται, γιατί απολαμβάνουν την αιώνια δόξα βαδίζοντας στο δρόμο του Θεού”.

Οι δρόμοι της ζωής είναι οι διάφορες εντολές του Κυρίου και οι διάφορες αρετές για τις οποίες ο Σολομώντας είπε: “Εν οδοίς Δικαιοσύνης ζωή”, (Παρ. ιβ` 29) και ο Δαβίδ: “Τας οδούς Σου Κύριε γνώρισόν μοι και τας τρίβους Σου δίδαξόν με” (Ψαλμ. Κδ` 42). Και αφού ο Θεός είναι δικαιότατο πνεύμα, οι εντολές του είναι όπως και ο Ίδιος δίκαιες. Γι’ αυτό ο Κύριος λέγει: “Εάν αγαπάτε με, τας εντολάς τας εμάς τηρήσατε” (Ιωάν. Ιδ` 15). Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει: “Τούτων έκαστος μία της σωτηρίας οδός, και προς τινά των μονών πάντως φέρουσα των αιωνίων και μακαρίων. Επειδή ώσπερ διάφοροι βίων αιρέσεις, ούτω και μοναί πολλαί παρά τω Θεώ, κατά την αξίαν εκάστω μεριζόμεναί τε και διαιρούμεναι· και ο μεν την δε κατορθούτω την αρετήν, ο δε την δέ, ο δε πλείους, ο δε πάσας, ει οίόν τε” (λόγ. Φιλοπτωχ.)

Με τον όγδοο Αναβαθμό: “Κύκλω της τραπέζης σου, ως στελέχη βλέπων τα έκγονά σου, χαίρε, ευφραίνου, προσάγων ταύτα τω Χρστώ, Ποιμενάρχα”, ο υμνογράφος απευθύνεται προς κάθε Αρχιερέα, ποιμένα των λογικών προβάτων, και λέει προς αυτόν: Όπως ο φυσικός πατέρας χαίρεται, όταν βλέπη τα παιδιά του και τους απογόνους του γύρω από το τραπέζι, έτσι και αυτός, ο πνευματικός πατέρας, θα πρέπη να χαίρεται, όταν βλέπη τα παιδιά του να τρέφονται από την πνευματική τράπεζα της διδασκαλίας του Χριστού και να οδηγούνται στο θέλημα του Θεού.

Με τον ένατο Αναβαθμό ο υμνωδός αναφέρει: “Αγίω Πνεύματι βυθός χαρισμάτων, πλούτος δόξης, κριμάτων βάθος μέγα· ομόδοξον Πατρί και Υιώ λατρευτόν γάρ”, δηλαδή στο Άγιο Πνεύμα υπάρχει πλούσιο και αχανές πέλαγος χαρισμάτων, πλούτος θείας δόξας καθώς και ανεξερεύνητο βάθος των κρίσεων του Θεού. Γιατί το Άγιο Πνεύμα είναι ομοούσιο με τα άλλα δύο Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και συνεπώς θα πρέπη να Το λατρεύουμε ως Θεό.

Το Άγιο Πνεύμα όπου φανερώνει τα απόκρυφα βάθη των θείων κριμάτων ονομάζεται από τον Παύλο Πνεύμα αποκαλύψεως: “Ου παύομαι ευχαριστών υπέρ υμών μνείαν υμών ποιούμενος επί των προσευχών μου· ίνα ο Θεός του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ο Πατήρ της δόξης, δώη υμίν Πνεύμα σοφίας και αποκαλύψεως εν επιγνώσει αυτού”. (Εφεσ. Α 17). Ακόμη στην Α` Κορινθίους λέγει: “Ημίν δε ο Θεός απεκάλυψε δια του Πνεύματος αυτού· το γαρ Πνεύμα πάντα ερευνά και τα βάθη του Θεού” (Α` Κοριν. Β` 10).

Με το Προκείμενο: “Ανάστηθι Κύριε ο Θεός μου, υψωθήτω η χείρ Σου, μη επιλάθου των πενήτων εις τέλος”, ο υμνωδός ζητά από τον Κύριο να σηκωθή πάνω και να κινηθή σε εκδίκηση, γιατί είναι Κύριος και Θεός του. Ας σηκωθή ψηλά, λέει, το χέρι Του, για να καταπέση βαρύ κατά των ασεβών και ας μη ξεχνά τους πτωχούς, οι οποίοι ως ελπίδα έχουν την προστασία Του. Ο στίχος “Εξομολογήσομαί Σοι, Κύριε, εν όλη καρδία μου” είναι αυτός που ο υμνωδός απευθύνεται στον Κύριο και του λέει ότι θα Τον δοξάση και θα Τον ευχαριστήση με όλη του την καρδιά, διηγούμενος όλα τα θαυμαστά έργα της Δημιουργίας Του καθώς και της πατρικής προστασίας Του σ’ αυτόν.