Κύριο θέμα: Από την θρησκευτική ζωή στην Ναυπακτία - Εξοχική λατρεία

Η θερινή ζωή της Επαρχίας μας συνδέεται με τα εξοχικά Ιερά. Οι πιο επίσημες στιγμές των χωριών μας –χωριά πολλά από τα οποία μετατρέπονται σιγά-σιγά σε εποχιακά μουσεία– συνδέονται με ένα εξωκκλήσι: την Αγία Τριάδα, τον “Αη-Λιά”, “Αγια-Μαρίνα”, “Αγια-Σωτήρα” –όπως αποκαλούνται τα ναΐδρια της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού– ή με κάποιο άλλο εξοχικό ιερό.

Ανάμεσα στα εξωκκλήσια κατέχουν ιδιαίτερη θέση αυτά του Προφήτη Ηλιού. Ένα από αυτά κοσμεί και προστατεύει το κάστρο του Επάχτου. Εκεί συνέρρευσε φέτος πλήθος Ναυπακτίων κατά την εορτή του προφήτη Ηλία, που τυχαίνει να είναι και ημέρα χειροτονίας του Μητροπολίτου μας κ. Ιεροθέου, ο οποίος έκλεισε οκτώ χρόνια στο πηδάλιο της Τοπικής μας Εκκλησίας.

Η παράδοσή μας πλέκει πολλές ιστορίες για το πώς καθιερώθηκε να γεμίζουν οι κορυφές των βουνών μας με εξωκκλήσια του Προφήτη Ηλία, του πυρφόρου και ουρανοβάμονος. Στην πραγματικότητα η συνήθεια αυτή συνδέεται με αυτήν καθ’ εαυτήν την θαυμάσια πολιτεία του μεγάλου προφήτη, όπως περιγράφεται στις γραμμές της Γ' Βασιλειών· συνδέεται με μια ανάβασή μας, μια πορεία “έξω της παρεμβολής”, μια έξοδο τοπική, συμβολική κατ’ αρχάς, τροπική και ουσιαστική εν συνεχεία· μια ανάβαση προς τα όρη απ’ όπου ο προφήτης προσευχόταν και έκλειε τον ουρανό να μη βρέξη, και πάλι προσευχόταν και άνοιγε τους κρουνούς τ’ ουρανού.

Κινήσαμε ανήμερα της εορτής να λειτουργηθούμε σ’ ένα από τα πολυάριθμα εξωκκλήσια του Προφήτη Ηλία που υπάρχουν στην Επαρχία μας. Το τοπίο αλλάζει καθώς ανηφορίζει κανείς προς την Ελατού. Τα καταπράσινα στοιχισμένα περιβόλια δίνουν την θέση τους στο ωχρό και κιτρινωπό φόντο των σταχύων, των οποίων την γαλήνια μονοτονία διασπά το λαδόγκριζο χρώμα των ελαιόδεντρων και οι μολυβιές ξερολιθιές –ξερές, αλλά όχι νεκρές, αφού βρύθουν από βρύα και λειχήνες, τα οποία σαν αντάλλαγμα για την φιλοξενία, τους αποδίδουν ξέχωρες πινελιές, ζωντανές βαθυπράσινες τον χειμώνα, ποικιλόχροες μολυβιένες το καλοκαίρι. Έπειτα χώνεαι μέσα στα πολύδροσα μικρά φαράγγια στις βουνοπλαγιές, που προκαλούσαν την φαντασία και την προκατάληψη των παλαιοτέρων και αρχαιοτέρων των προγόνων μας. Ψηλότερα αρχίζει η “πολιτεία της ελάτης”, “πολυδενδρική” στην αρχή, με καστανιές, μικρά πλατάνια, δρυς, χαμηλές φτέρες και φτελιές, φτιαγμένες με ξεχωριστές πινιλιές του Πλάστη, να ζουν στην σκιά των περήφανων αυτών δένδρων. Και όταν ανέλθη κανείς στο ορεινό ελατόδασος, αυτό που φοβίζει με το σκούρο χρώμα του τους ορεσίβιους κατά τις ολιγόφωτες εποχές του χρόνου, θα συναντήση εκεί μόνον έλατα, δένδρα σκληρά και περήφανα, στολισμένα με μακρόπλοκα βρύα σαν ακτένιστες κόμες, ξερά πλέον τώρα το καλοκαίρι, να κρέμονται από τα κλαδιά τους. Τα απομεινάρια τους, όταν τύχη κάποια “τού Διός οργή” να τα κτυπήση, στέκονται σακατεμένα, σαν φόβητρα, για τα υπόλοιπα, να μην υψηλοφρονούν· μια παράξενη φωτεινή γριζωπή ανταύγεια βγαίνει λες μέσα από τα φρικτά λείψανά τους, όταν πλέον διαχέεται στην ατμόσφαιρα το ήρεμο και απαλό φως του “λυχνικού”.

Σ’ αυτό το ανώτερο της φύσεως σκαλί, σπάνια πλέον διακρίνονται ανθρώπινες προσπάθειες παρέμβασης στο τοπίο, ίσως κάποιες αρχαίες ξερολιθιές, όρια μάταια κάποιου ανύπαρκτου τώρα υποστατικού.

Κατά την άνοδό του μέσα σ’ αυτήν την πανδαισία της δημιουργίας, και σε κάθε φυσικό “σκαλί” ο ταξιδιώτης - προσκυνητής αποβάλλει, ή πρέπει να αποβάλη, και από μια μέριμνα, ελπίζοντας πώς όταν φθάση ψηλά, στον τόπο του προορισμού του, στο ιερό του πυρφόρου προφήτη, θα έχει αποθέση και την τελευταία “βιωτική”.

Κάθε ιερό μας αποτελεί καταφύγιο για τους χριστιανούς, οπουδήποτε και αν βρίσκεται αυτό. Όμως ο υψηλός τόπος λες και βοηθά στην μυστική αυτή απόθεση του βιωτικού ενδύματος.

Η φύση προσφέρει το μοναδικό σκηνικό, οι πρόγονοί μας το ιερό, οι νοικοκυρές τον άρτον και τον οίνον, τα αντίτυπα αυτά της ζωηφόρου τροφής των λογικών όντων, το εκκλησίασμα την παρουσία και την προσευχή, οι Επίτροποι και ο Εφημέριος την μέριμνα, οι ψάλτες την μουσική τέχνη και την εξ αυτής κατάνυξη, έστω και μόνον συναισθηματική στην αρχή, και ο Ιερέας την προσήλωση, την ευχή και την Ιερωσύνη, έστω και αν τίποτε από αυτά, πλην της προαιρέσεως, δεν είναι δικά μας, αλλά “τα δικά Του εκ των δικών Του”. Και έτσι, το ταπεινό εξωτερικά ιερό, που σκεπάζεται με χιόνι τον χειμώνα, την άνοιξη συνταράσσεται από τα αστροπελέκια, και δροσίζεται το καλοκαίρι από τις βουνίσιες αύρες, αυτό το ιερό γίνεται, δια της θείας Ευχαριστίας, πύλη εισόδου της αγιαστικής θείας Χάριτος στον κόσμο. Δεν προσκυνείται βέβαια ο Θεός σε χειροποίητους Ναούς, αλλά το νοερό θυσιαστήριο που σ’ όλους μας έχει οικοδομήσει ο Δημιουργός, ενεργοποιείται, πυρπολείται, όταν συναχθούν οι πιστοί επί τω αυτώ, εν τω ονόματί Του, εις ανάμνησίν Του, εις μετάληψιν του Άρτου της Ζωής.

Μετά το πέρας της θείας Λειτουργίας, αρχίζει πλέον η λαογραφική καταγραφή του πολιτισμού που σμιλεύεται στα μικρά αυτά ιερά της πατρίδος.

Παρέες - παρέες, κάθονται κάτω από τα βαθύσκια έλατα και απολαμβάνουν τα φυσικά αγαθά της δημιουργίας, κάτω από τον ήχο της μουσικής, του κλαρίνου και του σαντουριού, που είναι πλασμένη γι’ αυτούς –ή από αυτούς– τους υψηλούς τόπους. Στο ξέφωτο του δάσους παιζογελούν παιδιά που κοιτούν και ρουφούν αχόρταγα όλες τις σκηνές του παραδοσιακού γλεντιού και του φυσικού σκηνικού στο οποίο ξετυλίγεται.

Δεν λείπουν, βεβαίως, και οι περιπτώσεις, ίσως και να πλεονάζουν στις ημέρες μας, που αντί της απόθεσης των μεριμνών του βίου, παρατηρείται μια μαζική μεταφορά της πολυδιάσπασης από την πολύβοη και αλαζόνα πολιτεία πάνω στα απόκοσμα αυτά βουνά. Στις περιπτώσεις αυτές καταστρατηγείται η παράδοση, ανατρέπονται τα κέντρα της κοινότητας, και εκκωφαντικές θορυβώδεις “μουσικές”, ήχοι, φωνές, φαγητά προσπαθούν να καλύψουν τις βεβαρημένες από τις πληγές του βίου συνειδήσεις. Τότε το αποτέλεσμα είναι μια ακόμη ανθρώπινη παραφωνία στην αρμονία της δημιουργίας.

Κ. Γ.