Ἀπὸ τὸ Ἁγιολόγιο τοῦ Μηνός: Ἅγιος Ἀνδρέας Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης (Ὁ Ποιητής τοῦ Μεγάλου Κανόνος), 4 Ιουλίου

Πρωτ. π. Γεωργίου Παπαβαρνάβα

Ο άγιος Ανδρέας ο Κρήτης έζησε τον 8ο αιώνα μ. Χ. Γεννήθηκε στην Δαμασκό από ευσεβείς γονείς, τον Γεώργιο και την Γρηγορία. Από την ηλικία των δεκαπέντε χρόνων πήγε στα Ιεροσόλυμα και υπηρέτησε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ως Αναγνώστης και Μοναχός. Συμμετείχε στην Στ' Οικουμενική Σύνοδο, που συγκροτήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Μετά το τέλος της Συνόδου χειροτονήθηκε Διάκονος στην Βασιλεύουσα και διορίσθηκε διευθυντής ορφανοτροφείου της Πόλης. Μετά από μερικά έτη έγινε Αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Ήταν προσωπικότητα πλουτισμένη με πολλά χαρίσματα, γι’ αυτό και αγαπήθηκε από τον λαό του Θεού, τον οποίον πρώτος αυτός αγάπησε και θυσιαστικά διακόνησε. Το 740 μ. Χ. μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για διάφορες υποθέσεις. Στην επιστροφή όμως και ενώ ταξίδευε με το καράβι, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και έθαψαν το σώμα του στην Ερεσσό της Μυτιλήνης, στον Ιερό Ναό της αγίας Αναστασίας.

Ο άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, αποκαλείται από τον ιερό υμνογράφο “σοφός υφηγητής του Θείου Πνεύματος και Πατέρων κλέος”. Και δικαίως γιατί υπήρξε μεγάλος Πατήρ της Εκκλησίας και αληθινός Θεολόγος. Με το θεολογικό, αλλά και το ποιητικό του χάρισμα, “μιμούμενος του Δαβίδ την κινύρα, εμελώδησε τας της Χάριτος ωδάς”. Συνέγραψε τον Μέγα Κανόνα, οι εννέα ωδές του οποίου αποστάζουν το μέλι της Χάριτος, που γλυκαίνει και ευφραίνει τις ακοές και τις καρδιές των πιστών.

Ο Κανόνας του αγίου Ανδρέου Κρήτης ονομάζεται Μέγας και για το μέγεθός του, επειδή κάθε ωδή του περιέχει πολλά τροπάρια, κυρίως όμως για το υψηλό πνευματικό του περιεχόμενο. Όπως είναι γνωστόν ο "Μέγας Κανών" ψάλλεται στους Ιερούς Ναούς δύο φορές τον χρόνο, κατά την περίοδο της αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Συγκεκριμένα, την πρώτη εβδομάδα, ήτοι από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Καθαρά Πέμπτη τμηματικά ενσωματωμένος στο Μέγα Απόδειπνο, και ολόκληρος την Τετάρτη το απόγευμα της Ε' εβδομάδος των Νηστειών μαζί με την Ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου ή την Πέμπτη το πρωΐ της ιδίας εβδομάδος, ενσωματωμένος στην Ακολουθία του Όρθρου.

Τα τροπάρια του Μεγάλου Κανόνος περιλαμβάνουν περιστατικά από την Αγία Γραφή και κυρίως από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, “από Αδάμ, δηλαδή, μέχρι και αυτής της Χριστού Αναλήψεως και του των Αποστόλων κηρύγματος”. Ο θεόπνευστος συγγραφεύς του Μεγάλου Κανόνος αναλύει τα διάφορα γεγονότα και περιστατικά όχι ηθικολογικά, κοινωνιολογικά ή ψυχολογικά, αλλά θεολογικά και απαντά στα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Παράλληλα δείχνει τον δρόμο που οδηγεί στην απόκτηση νοήματος ζωής. Μας υποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπη να πολιτευθούμε για να μπορέσουμε να αγιάσουμε την ύπαρξή μας και να γίνουμε όχι απλώς καλοί άνθρωποι, αλλά πολίτες της βασιλείας του Θεού.

Η άκτιστη χάρη του Θεού, που πλημμύριζε όλη την ύπαρξη του αγίου Ανδρέα, υπάρχει αποτυπωμένη και στα έργα του. Γι’ αυτό και όποιος μελετά τα γραπτά του ή ψάλλει τα τροπάρια του Κανόνος του, αισθάνεται αυτή την χάρη, ιδιαίτερα όταν διαβάζη ή ψάλλη με κατάνυξη, προσοχή και προσευχητική διάθεση.

Στην συνέχεια, θα επιχειρήσουμε έναν περίπατο στον πνευματικό λειμώνα, που ονομάζεται Μέγας Κανών, για να οσφρανθούμε την πνευματική ευωδία των ανθέων του και να γευτούμε την γλυκύτητα της αυθεντικής Θεολογίας.

Ο άγιος Ανδρέας αρχίζει με την αυτομεμψία και με την προτροπή για μετάνοια και εξομολόγηση. “Πόθεν άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις...”, “δεύρο τάλαινα ψυχή, σύν τη σαρκί σου τω πάντων Κτίστη, εξομολογού και απόσχου λοιπόν, της πριν αλογίας και προσάγαγε Θεώ εν μετανοία δάκρυα”.

Αφού θέτει ως θεμέλιο την μετάνοια και την εξομολόγηση, προχωρεί σταδιακά προς τα υψηλότερα σκαλοπάτια της πνευματικής ζωής. Από την πράξη, ήτοι την βίωση των Θείων εντολών και την προσπάθεια για κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη και τον φωτισμό του νού, προχωρεί στην θεωρία, ήτοι την θέα του Θεού, τονίζοντας ότι και η πρακτική ζωή και η θεωρία του Θεού κατορθώνονται με πόνο και κόπο. Λαμβάνει μία εικόνα από τον βίο του Πατριάρχου Ιακώβ και συγκεκριμένα αναφέρεται στις δύο συζύγους του, την Λεία και την Ραχήλ. Η πρώτη ήταν πολύτεκνη, με δέκα παιδιά, αλλά η δεύτερη, ενώ μπόρεσε να γεννήση μόνον δύο παιδιά, ήταν καλλίτεκνη και άνθρωπος υπομονής και προσευχής. Ο άγιος Ανδρέας δίνει στην εικόνα αυτή θεολογικό και πνευματικό περιεχόμενο. Παρομοιάζει την Λεία με την πράξη και την Ραχήλ με την θεωρία. “Γυναίκάς μοι δύο νόει, την πράξίν τε και την γνώσιν εν θεωρία· την μέ, Λείαν πράξιν ως πολύτεκνον, την Ραχήλ δε γνώσιν ως πολύπονον·...”, για να τονίση στο τέλος ότι “...άνευ πόνων, ου πράξις, ου θεωρία, ψυχή, κατορθωθήσεται”.

Η ανάγνωση του Μεγάλου Κανόνος προξενεί μεγάλη ωφέλεια. Δίνει την δυνατότητα στον άνθρωπο να προσεύχεται και παράλληλα να εντρυφά στην Ορθόδοξη Θεολογία, η οποία δίνει απαντήσεις στα υπαρξιακά του προβλήματα και νόημα στην ζωή του. Ο αυθεντικός Θεολογικός λόγος είναι πάντα επίκαιρος γιατί ικανοποιεί την πείνα και την δίψα του ανθρώπου για ζωή. Βέβαια, όταν λέμε ζωή δεν εννοούμε την βιολογική ύπαρξη, γιατί η ζωή είναι κάτι πολύ ανώτερο. Είναι υπαρξιακή κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό και τον άνθρωπο. Είναι κοινωνία αγάπης, αλληλοπεριχώρησης και συνεχής πορεία προς την ατέλεστη τελειότητα.

Η Ορθόδοξη θεολογία έχει την ικανότητα να συντρίβη τα αδιέξοδα της σύγχυσης και της μοναξιάς και να ανοίγη λεωφόρους στην έμπνευση και την δημιουργία. Οδηγεί τον άνθρωπο στα υψηλότερα επίπεδα της πνευματικής ζωής, ήτοι στην αγιότητα, που είναι η αληθινή ζωή.