Παναγιώτη Μελικίδη: Παλαιά Διαθήκη και Γνωστικισμός

του Παναγιώτη Μελικίδη, Θεολόγου

Πρόσφατα στην πόλη της Θεσσαλονίκης διοργανώθηκε συνέδριο που είχε ως θεματική το φαινόμενο της Νεοειδωλολατρείας και της υποτίμησης της Παλαιάς Διαθήκης. Πράγματι από τα ΜΜΕ εμφανίζονται κάποιοι, οι οποίοι θεωρούν τους εαυτούς τους “Ορθοδόξους” αλλά δεν δέχονται την θεοπνευστία της Π.Δ. θεωρώντας την απλώς ως εβραϊκή μυθολογία. Σκοπός μας, λοιπόν, δεν είναι να σχολιάσουμε το άτοπον από θεολογικής πλευράς της άποψης αυτής, όσο να εντοπίσουμε τις ρίζες της.

Η παρεξήγηση της Π.Δ. και οι απόψεις που επικρατούν γι’ αυτήν και σήμερα δεν είναι καινούργιες. Τις εντοπίζουμε ιστορικά στην αίρεση του γνωστικισμού, ο οποίος αντέταξε στην πίστη της Εκκλησίας την λυτρωτική εγκεφαλική γνώση, που υπερβαίνει την απλή πίστη. Οι πρόδρομοι των γνωστικών συστημάτων εμφανίζονται ήδη πριν το 70μ.Χ και αυτούς αντικρούει ο Απόστολος Παύλος (προς Κολοσσαείς, προς Τιμόθεον, προς Τίτον κλπ.). Υπάρχουν ποικίλα γνωστικά συστήματα, όμως οι διδασκαλίες τους έχουν κάποια κοινά σημεία. Σύμφωνα με τους αιρετικούς γνωστικιστές ο αγαθός θεός είναι υπερβατικός, άρρητος και άγνωστος. Από αυτόν προήλθε μια σειρά αιώνων, που αποτελεί το Πλήρωμα. Με την πτώση όμως κάποιου αιώνα δημιουργήθηκε μια άλλη σειρά αιώνων του κατώτερου κόσμου, ανώτερος των οποίων είναι ο Δημιουργός. Ο Δημιουργός θεός είναι πονηρός, κακός, αυστηρός και ταυτίζεται με τον θεό της Π.Δ. (αντιϊουδαϊσμός). Ο κόσμος και ο άνθρωπος είναι δημιουργήματα του θεού της Π.Δ. και όχι του αγαθού θεού, γιατί η ύλη είναι καθ’ εαυτήν κακή (δυαλισμός). Παρ’ όλα αυτά, ο αγαθός θεός έθεσε φωτεινούς σπινθήρες, οι οποίοι είναι δέσμιοι της ύλης, αλλά αποτελούν τη βάση της λύτρωσης. Ο άνθρωπος αποτελείται από πνεύμα, ψυχή και ύλη. Η λύτρωση είναι εφικτή μόνο δια της γνώσεως του αγαθού θεού και η γνώση αυτή πραγματοποιείται εν Χριστώ ο οποίος είτε, σύμφωνα με μερικούς γνωστικούς, ως αγαθός θεός, είτε σύμφωνα με άλλους, ως ένας από τους ανώτερους αιώνες, ήρθε στη γη όχι ως αληθινός άνθρωπος. Φαινομενικά κατοίκησε στον υιό της Μαρίας και του Ιωσήφ κατά το βάπτισμα, φαινομενικά έπαθε και φαινομενικά αναστήθηκε (δοκητισμός). Ο Χριστός επανήλθε απαθής στο Πλήρωμα. Η λύτρωση συνίσταται, όπως σημειώσαμε, στην γνώση του αγαθού θεού και περιορίζεται σ’ αυτούς που έχουν τους φωτεινούς σπινθήρες (απόλυτος προορισμός) του αγαθού θεού (πνευματικοί) και σ’ αυτούς που γνωρίζουν το μυστήριο του Χριστού (ψυχικοί). Οι υλικοί που δεν έχουν τους φωτεινούς σπινθήρες και αυτοί που αγνοούν το μυστήριο του Χριστού θα καταστραφούν μαζί με την ύλη. Για να λυτρωθή, λοιπόν, ο άνθρωπος, θα πρέπη να άπαλλαγή από την σωματικότητα και το σαρκικό φρόνημα, γι’ αυτό και μερικά γνωστικά συστήματα υιοθέτησαν τον ακραίο ασκητισμό και άλλα τάχθηκαν υπέρ της αχαλίνωτης ανηθικότητας του βίου (νικολαϊτισμός), προκειμένου να εξασθενίση η σάρκα. Οι εσχατολογικές απόψεις των γνωστικών τείνουν στην ιδέα της αποκατάστασης των πάντων με την επιστροφή των πνευματικών ανθρώπων και αυτών που απελευθερώθηκε η ψυχή τους από την άγνοια στο Πλήρωμα και της δια πυρός καταστροφής της ύλης (εκπύρωση) και των υλικών ανθρώπων.

Κλείνοντας να παρατηρήσουμε ότι οι περισσότεροι από αυτούς που αμφισβητούν την Π.Δ. υιοθετούν σε γενικές γραμμές τον δυαλισμό μεταξύ θεού τιμωρού της Π.Δ. και αγαθού θεού της Κ.Δ. Στην ουσία υιοθετούν τις αιρετικές και επικίνδυνες για την σωτηρία του ανθρώπου θέσεις της αίρεσης του γνωστικισμού γιατί “όταν μεταβάλλεται η δογματική συνείδηση, τότε αυτό έχει συνέπειες στην πνευματική ζωή του ανθρώπου καί, βεβαίως, όταν αλλοιώνεται η πνευματική ζωή, τότε αυτό συνεπάγεται την αλλοίωση και της δογματικής συνειδήσεως” (Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιεροθέου: Ο Ορθόδοξος Μοναχισμός ως προφητική, αποστολική και μαρτυρική ζωή).