Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἑνότητα καὶ σχίσματα

Πρωτοπρεσβύτερου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Πολλὲς φορὲς γίνεται λόγος γιὰ τὶς διχογνωμίες καὶ τὶς διαιρέσεις ποὺ παρουσιάζονται στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καὶ ταλαιπωροῦν τὰ μέλη της. Στὶς μέρες μας οἱ ἀναλύσεις ποὺ γίνονται γι' αὐτὰ τὰ θέματα ὑποβάλλονται συνήθως ἀπὸ δημοσιογραφικὲς καὶ ἄλλες σκοπιμότητες, χωρὶς νὰ ἀπουσιάζουν, βέβαια, καὶ οἱ ἔγκυρες ἀρθρογραφίες ἀπὸ ἐπαρκεῖς γνῶστες αὐτῶν τῶν σύνθετων τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς θεμάτων. Αὐτὸ ποὺ μένει ὅμως πάντα δὲν εἶναι ἡ θεολογικὰ τεκμηριωμένη νηφάλια ἀνάλυση, ἀλλὰ ὁ προκλητικὸς τίτλος τοῦ "ἐκκλησιαστικοῦ ρεπορτάζ", καθὼς καὶ οἱ "μελλοντολογίες" ὁρισμένων "προφητῶν" δημοσιογράφων, ποὺ παρουσιάζουν σενάρια γιὰ τὶς μελλοντικὲς ἐξελίξεις κατὰ τὴν φαντασία τους ἢ πιὸ σωστὰ κατὰ τὶς ἐπιθυμίες τους. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ δημοσιογραφικὲς ἀναλύσεις (καὶ "προφητεῖες") ἐπιτείνουν τὰ προβλήματα, δημιουργοῦν ἐπιπλέον περιπλοκές, ὁπότε δὲν βοηθοῦν τὴν Ἐκκλησία.

Εἶναι σαφὲς ὅτι οἱ παραπάνω ἐπισημάνσεις ἔχουν σύγχρονη ἀναφορά. Ὅμως τὸ πρόβλημα τῶν διχογνωμιῶν καὶ τῶν διαιρέσεων δὲν εἶναι γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας κάτι τὸ νέο· εἶναι ἀρχαῖος πειρασμὸς· "σκόλοπας" στὴν "σάρκα" της. Ἀνάγεται στοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους. Γι' αὐτὸ στὴν συνέχεια θεωρῶ χρήσιμο νὰ δοῦμε πῶς ἀντιμετώπισε αὐτὸν τὸν πειρασμὸ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Ἔτσι θὰ δοῦμε τὸ θέμα μέσα ἀπὸ μιὰ καθαρὰ θεολογικὴ ὀπτικὴ γωνία.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μετὰ τὴν ἀναχώρησή του ἀπὸ τὴν Κόρινθο πληροφορήθηκε ὅτι ἀνάμεσα στοὺς χριστιανοὺς τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας "ἄναψαν" φιλονικίες, οἱ ὁποῖες δημιουργοῦσαν διαιρέσεις καὶ σχίματα στὸ σῶμα της. Γι' αὐτό τους στέλνει ἐπιστολὴ στὴν ὁποία τοὺς γράφει τὸ αὐτονόητο. Τοὺς ἐπισημαίνει ὅτι ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νὰ ἔχουν ἑνότητα στὴν ὁμολογία τῆς πίστεως –"τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες"– καὶ ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὑπάρχουν μεταξύ σας σχίσματα. Οἱ διαιρέσεις ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴν ἀλήθεια, ψυχραίνουν τὴν ἀγάπη καὶ ἀποκόβουν τοὺς ὑπαίτιους ἀπὸ τὸ Χριστό.

Ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ διαρκὴς μέριμνα τῶν ἀληθινῶν ποιμένων της μέσα στὴ διαδρομὴ τῆς ἱστορίας της, διότι ἀποτελεῖ τὴν σφραγῖδα τῆς γνησιότητάς της. Αὐτὴν τὴν ἑνότητα ὁμολογοῦμε στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, ὅταν λέμε ὅτι πιστεύουμε "εἰς Μίαν... Ἐκκλησίαν". Δὲ θὰ μπορούσαμε νὰ τὸ λέμε αὐτό, ἂν μέσα της ἐπικρατοῦσαν διχογνωμίες καὶ διαιρέσεις, ποὺ διασποῦσαν τὴν ἑνότητά της. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, ἡ κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἕνα εἶναι τὸ σῶμα Τοῦ. Αὐτό το ἕνα ἐκκλησιαστικὸ σῶμα συνάπτει σὲ ἑνότητα ὅλα τὰ διαφορετικὰ μεταξύ τους μέλη, μὲ τὰ ποικίλα χαρίσματα καὶ τὶς διαφορετικὲς προελεύσεις.

Αὐτὰ διδάσκει ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἂν ὅμως μελετήσουμε τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία ἀπὸ τοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους μέχρι τὶς μέρες μας, θὰ δοῦμε, ὅτι αὐτὰ ποὺ κυρίως καταγράφονται εἶναι διχογνωμίες, σχίσματα καὶ αἱρέσεις, γεγονὸς ποὺ κάνει τὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογία –τὴν διδασκαλία περὶ ἑνότητος– νὰ μοιάζη λίγο θεωρητική. Ἔτσι, ἕνας "ἐξωτερικὸς" μελετητὴς τῆς ἱστορίας δυσκολεύεται νὰ ἐντοπίση ἱστορικὲς ἀποδείξεις τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας, γι' αὐτὸ συνήθως δὲ μιλᾶ γιὰ "Μία" Ἐκκλησία, ἀλλὰ γιὰ πολλές. Συνέπεια μάλιστα αὐτῆς τῆς ἀντίληψης, ὅτι οἱ Ἐκκλησίες εἶναι πολλές, εἶναι ἡ προβολὴ τῆς ἀνάγκης γιὰ "ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν". Σ' αὐτὸ τὸ σημεῖο πολὺ συνοπτικὰ πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι αὐτὴ ἡ "ἐξωτερικὴ" προσέγγιση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας ἀγνοεῖ τὴ φύση τῆς Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ τὶς προϋποθέσεις τῆς ἑνότητάς της. Ἡ ἑνότητα βιώνεται ἀπὸ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἀνάλογα μὲ τὸ μέτρο τῆς πνευματικῆς τους ὡρίμανσης, ἀνάλογα μὲ τὸ κατὰ πόσο πέρασαν ἀπὸ τὸ φόβο στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴ νόμιμη εὐαγγελικὴ ἄθληση. Ἔξω ἀπὸ τὴν εὐαγγελικὴ ἀγάπη βιώνεται σὲ διαφόρους βαθμοὺς ὁ κατακερματισμὸς καὶ ἡ διαίρεση. Καὶ κάτι ἀκόμη. Ὅταν μιλοῦμε γιὰ πολλὲς Ἐκκλησίες ἀγνοοῦμε τὸ περιεχόμενο μὲ τὸ ὁποῖο ἔχει φορτισθεῖ ὁ ὅρος "Ἐκκλησία" μέσα στὴν ἁγιογραφικὴ καὶ πατερικὴ παράδοση· ὁ ὅρος "Ἐκκλησία" δὲ σημαίνει ἁπλῶς σύναξη λαοῦ, ἀλλὰ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἐπειδὴ σύμφωνα μὲ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο "εἷς ἄρτος, ἕν σῶμα οἱ πολλοὶ ἐσμὲν" (Α´ Κορινθ. 10,17), γι' αὐτὸ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρχουν πολλὲς Ἐκκλησίες.

Ἀντίθετα πρὸς τοὺς "ἐξωτερικοὺς" μελετητὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, στὴν πρώτη ἐπιστολὴ ποὺ ἔστειλε στοὺς Κορινθίους, μᾶς δίνει τὰ στοιχεῖα ποὺ χρειάζεται μιὰ "ἐσωτερικὴ" προσέγγιση αὐτοῦ τοῦ θέματος.

Ὁ ἀπ. Παῦλος ἀντιμετωπίζοντας προβλήματα διαιρέσεων ἀνάμεσα στοὺς χριστιανοὺς τῆς Κορίνθου, ἐντοπίζει τὸ θεμέλιο τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας στὸ νοῦ καὶ τὴ γνώμη. Γράφει στοὺς Κορινθίους: "ἧτε δὲ κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοΐ καὶ ἐν τῇ αὐτῇ γνώμῃ". Μὲ τὸ νοῦ ἀποκτοῦμε τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Μὲ τὴ γνώμη ἐκφράζουμε τὴν ἐλευθερία τῆς ἐπιλογῆς, τὶς προτιμήσεις, τὶς συμπάθειες ἢ τὶς ἀντιπάθειές μας. Εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ γνώμη ἐπηρεάζεται ἀπὸ τὰ πάθη μας, τὰ ὁποῖα, ὅταν εἶναι ἰσχυρά, καλύπτουν τὴ ψυχή μας καὶ δὲν ἀφήνουν τὸ νοῦ μας νὰ γνωρίση τὸν Θεό, ὅσο εἶναι στὸν ἄνθρωπο δυνατό. Ὅταν λοιπὸν δὲν ἔχουμε προσωπικὴ γνώση τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν ὁποία ἐπιβεβαιώνεται ἐμπειρικὰ ἡ πίστη ποὺ διδαχθήκαμε, δὲν πρέπει νὰ λέμε αὐθαίρετες δικές μας ἀπόψεις, οἱ ὁποῖες συνήθως δημιουργοῦν διχογνωμίες, ἀλλὰ νὰ "λέγουμε τὸ αὐτὸ" μὲ τοὺς ποιμένες καὶ διδασκάλους μας. Τὸ "ἧτε δὲ κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοΐ" εἶναι προτροπὴ γιὰ συστηματικὴ ἐσωτερικὴ ἐργασία, ὥστε νὰ φωτισθῇ ὁ νούς μας μὲ τὸ φῶς τῆς ἀληθινῆς γνώσεως. Ἂν ἡ ἐκκλησιαστική μας ζωὴ δὲν ἀποβλέπη στὴν ἀπόκτηση αὐτοῦ τοῦ φωτισμοῦ –ποὺ δωρίζει ὁ Θεὸς σὲ ὅσους καθαρίζουν τὸν οὐρανὸ τῆς ψυχῆς τους ἀπὸ τὰ νέφη τῶν παθῶν– τότε ἔχουμε λανθασμένη ἄποψη γιὰ τὴν ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας μέσα στὸν κόσμο.

Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἑρμηνεύοντας τὴν ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου κάνει μιὰ σημαντικὴ παρατήρηση. Ἐπισημαίνει ὅτι εἶναι δυνατὸ νὰ εἴμαστε "κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοΐ", ἀλλὰ ὄχι "καὶ ἐν τῇ αὐτῇ γνώμῃ", ὅπως συνέβαινε στὴν Κόρινθο, ὅπου ὁ λαὸς εἶχε διαιρεθῇ ἀνάλογα μὲ τὸ ποιόν διδάσκαλο προτιμοῦσε. Τὰ σχίσματα, δηλαδὴ ποὺ ἐμφανίσθηκαν ἐκεῖ δὲν ὀφείλονταν σὲ διαιρέσεις κατὰ τὴν πίστη, ἀλλὰ σὲ διαιρέσεις κατὰ τὴ γνώμη. Γίνονταν, ὅπως χαρακτηριστικὰ λέει, "κατὰ ἀνθρωπίνην φιλονεικίαν". Εἶναι πράγματι φοβερὸ νὰ σκεφθῇ κανεὶς ὅτι μπορεῖ νὰ βρεθῇ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία –τὴν Κιβωτὸ τῆς σωτηρίας– ἐπειδὴ εἶναι "φιλόνικος" στὴ γνώμη, ἐνῷ εἶναι ὀρθοδοξότατος στὴν πίστη. Ἡ ὑπεροψία καὶ ὁ ἀχαλίνωτος θυμὸς "καταρτίζουν" τὴ "φιλόνεικη γνώμη". Γι' αὐτὸ χρειάζεται νὰ χαλινώνουμε τὸ θυμό μας μὲ τὴν ἀγάπη καὶ νὰ ἡμερεύουμε τὴ λογική μας μὲ τὴν ταπείνωση, ὥστε νὰ μένουμε ἑνωμένοι μὲ τὸ "ἕν σῶμα" τῆς Ἐκκλησίας.