Παναγιώτη Μελικίδη: Ἀπὸ τὴν τραγωδία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας

Παναγιώτη Μελικίδη

Στὶς 27 Αὐγούστου 1922 τὰ κεμαλικὰ στρατεύματα, ἀφοῦ διέσπασαν τὴν ἀμυντικὴ γραμμὴ τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων στὴν περιοχὴ Ἐσκὶ Σεχίρ-Κιουτάχεια-Ἀφιὸν Καραχισάρ, εἰσέβαλαν στὴν πόλη τῆς Σμύρνης, ὅπου πλειοψηφοῦσε τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο.

Ἀνάμεσα στὰ θύματα τῆς τουρκικῆς θηριωδίας ἀνήκει καὶ ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης καὶ Ἔξαρχος πάσης Ἀσίας, Χρυσόστομος Καλαφάτης. Τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ Ἱεράρχη θεωρεῖται τὸ ἐπιστέγασμα τῶν φρικαλεοτήτων ποὺ διέπραξαν οἱ Τοῦρκοι σὲ βάρος τοῦ χριστιανικοῦ στοιχείου.

Τὸ Σάββατο τῆς 27ης Αὐγούστου καὶ ἐνῷ ὁ Χρυσόστομος φρόντιζε νὰ ἀνακουφίση τοὺς πρόσφυγες ποὺ εἶχαν συρρεύσει ἀπὸ τὸ ἐσωτερικὸ τῆς Μ. Ἀσίας στὸ προαύλιο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς, κλήθηκε ἀπὸ τὸν φρούραρχο Σαλὴ Ζεκή, ὁ ὁποῖος τὸν ὑποχρέωσε νὰ ἐκδώση ἀνακοίνωση, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία οἱ Χριστιανοὶ ἔπρεπε νὰ παραμείνουν στὰ σπίτια τους καὶ νὰ παραδώσουν τὸν ὁπλισμό τους. Τὸ ἴδιο βράδυ, στὶς 8 περίπου, κλήθηκε νὰ παρουσιαστὴ στὸν Ὑποστράτηγο Νουρεντὶν πασᾶ μαζὶ μὲ τοὺς δημογέροντες Τσουρουκτσόγλου καὶ Κλιμάνογλου. Δὲν γνωρίζουμε ἐπακριβῶς τί διαμείφθηκε μεταξὺ τοῦ Μητροπολίτη καὶ τοῦ Νουρεντίν. Πιθανότατα ὁ Τοῦρκος Ὑποστράτηγος κατηγόρησε τὸν Χρυσόστομο γιὰ τὴν στάση ποὺ κράτησε κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἑλληνικῆς κατοχῆς τῆς Σμύρνης καὶ γιὰ τὴν ὑποστήριξη ποὺ παρεῖχε στὴν Μικρασιατικὴ Ἄμυνα. Αὐτὲς οἱ πράξεις ἰσοδυναμοῦσαν μὲ προδοσία ἔναντι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἐφ' ὅσον ὁ Χρυσόστομος ἦταν Τοῦρκος ὑπήκοος. Αὐτόπτες μάρτυρες εἶδαν τὸν Χρυσόστομο νὰ φεύγη ἀπὸ τὸ Διοικητήριο. Τότε ὁ Νουρεντὶν πραγματοποίησε τὴν μεσαιωνική του ἰδέα, νὰ παραδώση τὸν Μητροπολίτη στὸν φανατισμένο τουρκικὸ ὄχλο. Ἐμφανίστηκε στὸ μπαλκόνι καὶ φώναζε στὸ πλῆθος ποὺ εἶχε συγκεντρωθῇ στὴν πλατεῖα ὅτι ὁ Ἱεράρχης ἦταν δικός τους καὶ νὰ τὸν δικάση ὁ τουρκικὸς λαός. Ὁ R. Puaux ἀναφέρει ὅτι πρὶν τὸν παραδώση στὸ τουρκικὸ πλῆθος ὁ Νουρεντὶν εἶπε: "ἂν σᾶς ἔκανε καλό, κάντε του καλό, ἂν σᾶς ἔκανε κακό, κάντε του κακό". Ἐπακολούθησε φριχτὴ κακοποίηση τοῦ Μητροπολίτη ἀπὸ τὸν φανατισμένο ὄχλο μέχρι τὴν στιγμὴ ποὺ κάποιος Τουρκοκρητικὸς σπλαχνίστηκε τὸν Ἱεράρχη καὶ τὸν πυροβόλησε, γιὰ νὰ θέση τέρμα στὸ μαρτύριό του.

Εἶναι γνωστὸ στοὺς περισσότερους ὅτι ὁ Χρυσόστομος εἶχε ἀρνηθῇ νὰ φύγη μαζὶ μὲ τὶς ἄλλες ἑλληνικὲς Ἀρχές. Εἶχε ἀρνηθῇ νὰ φύγη ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν εἴσοδο τῶν τουρκικῶν δυνάμεων στὴ Σμύρνη, ἐνῷ ξένοι διπλωμάτες προθυμοποιήθηκαν νὰ τὸν βοηθήσουν. Ἦταν μάλιστα ἡ μοναδικὴ ἑλληνικὴ Ἀρχὴ ποὺ παρέμεινε στὴν πόλη. Εἶναι χαρακτηριστικὸ αὐτὸ ποὺ σημειώνει ὁ Χόρτον, ἀμερικανὸς πρόξενος, στὴν "Μάστιγα τῆς Ἀσίας": "Τοῦ προσφέρθηκε καταφύγιο στὸ Γαλλικὸ Προξενεῖο καὶ συνοδεία ἀπὸ Γάλλους ναῦτες, ἀλλὰ ἀρνήθηκε λέγοντας πῶς τὸ καθῆκον του ἦταν νὰ παραμείνει μὲ τὸ ποίμνιό του: "Εἶμαι βοσκὸς καὶ πρέπει νὰ μείνω μὲ τὸ κοπάδι μου".

Πρέπει νὰ σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι ἀπὸ τοὺς 459 Ἱερεῖς τῆς περιφέρειας Σμύρνης οἱ 347 βρῆκαν οἰκτρὸ θάνατο ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χρυσόστομο καὶ ἄλλοι Ἀρχιερεῖς καὶ Ἱερεῖς εἶχαν μαρτυρικὸ τέλος: τῶν Μοσχονησίων Ἀμβρόσιο Πλειανθίδη τὸν πετάλωσαν, τῶν Κυδωνιῶν Γρηγόριο τὸν ἔθαψαν ζωντανό, τὸν Ἰκονίου Ζήλωνα τὸν ἔσφαξαν, τὸν Ἀρχιερατικὸ Ἐπίτροπο τοῦ Μπουτζὰ Ἀρχαντζικάκη τὸν σούβλισαν, τὸν Διάκονο Γρηγόριο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίας Ἄννης Κορδελιοῦ τὸν στραγγάλισαν, τὸν Ἱερέα τῆς Ἁγίας Μαρίνας τοῦ Κοκάργιαλι τὸν περιέλουσαν μὲ ζεστὸ λάδι, τὸν Ἱερέα Νεῖλο τοῦ Ναοῦ τῆς Κοιμήσεως τοῦ Μπουρνόβα τὸν κατακρεούργησαν, τὸν Διάκονο Μελέτιο τοῦ Ναοῦ τῆς Εὐγγελιστρίας τὸν κάρφωσαν σὲ πεῦκο!

Ἀπὸ τὶς 46 Ἐκκλησίες τῆς Σμύρνης καὶ τῶν Προαστίων, διασώθηκαν μόνον τρεῖς καὶ αὐτὲς μέσα στὴν Σμύρνη: τοῦ Ἁγίου Βουκόλου, τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου καὶ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. Σὲ 2.000 ἀνέρχονται οἱ κατεστραμμένοι ναοὶ ἢ αὐτοὶ ποὺ μετατράπηκαν σὲ τζαμιά, σὲ ἀποθῆκες καὶ σὲ σταύλους σὲ ὅλη τὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ 800 ναοὶ στὴν Θράκη.