Ἀναστασίου Φιλιππίδη: Ὁ Καρλομάγνος, ἡ διεύρυνση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἔνωσης καὶ ἐμεῖς

τοῦ Ἀναστασίου Φιλιππίδη

Πρὶν ἀπὸ δέκα ἀκριβῶς χρόνια, τὸ Φθινόπωρο τοῦ 1993, δημοσιεύθηκε στὶς ἐφημερίδες πανευρωπαϊκῆς κυκλοφορίας μιὰ μεγάλου μεγέθους διαφήμιση τῆς γνωστότερης εὐρωπαϊκῆς ἑταιρείας ἠλεκτρικῶν εἰδῶν. Στὴ διαφήμιση ἐμφανιζόταν ἡ προτομὴ τοῦ Καρλομάγνου καὶ δίπλα ἕνα κείμενο ποὺ ἄρχιζε μὲ τὴ φράση: "Ἀγαπητὲ Καρλομάγνε, οἱ ἱκανότητές σου στὴ δημιουργία μιᾶς σπουδαίας αὐτοκρατορίας θὰ μποροῦσαν νὰ εἶχαν ἐνισχυθῇ ἀπὸ τὶς δικές μας ἱκανότητες στὴν ὀργάνωση μιᾶς σπουδαίας δημόσιας διοίκησης..." Στὸ τέλος τῆς διαφήμισης ξεχώριζαν μὲ μεγάλα γράμματα, σὰν ὑπογραφή, οἱ λέξεις: "Εὐρωπαϊκὴ ἰδέα" Ἦταν ἡ ἐποχὴ ποὺ τὸ Συμβούλιο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης συνεδρίαζε στὸ μεγαλόπρεπο κτίριο "Καρλομάγνου" στὶς Βρυξέλλες καὶ ἡ φιγούρα τοῦ Φράγκου ἡγεμόνα πρόβαλλε ὡς ἡ κύρια ὑποψήφια γιὰ τὸ μελλοντικὸ ἑνιαῖο νόμισμα τῆς Εὐρώπης, ἐνῷ ἡ Ἑλλάδα, κληρονόμος τοῦ Βυζαντίου, δηλαδὴ τοῦ ἀντίπαλου πολιτισμοῦ, ἀποτελοῦσε τὸ "μαῦρο πρόβατο" γιὰ πολλοὺς δυτικοευρωπαίους.

Ἀναστασίου Φιλιππίδη: ὁ Καρλομάγνος, ἡ διεύρυνση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἔνωσης καὶ ἐμεῖςΣτη δεκαετία ποὺ μεσολάβησε ἀπὸ τότε, ὡστόσο, ἄρχισαν νὰ γίνονται ἀντιληπτὲς ὁρισμένες σημαντικὲς ἐξελίξεις ποὺ φαίνεται πὼς θὰ μεταβάλουν τὶς κυρίαρχες ἀπόψεις γιὰ τὴ σημασία τοῦ Καρλομάγνου στὴν οἰκοδόμηση τῆς Εὐρώπης. Στὸ σημερινὸ ἄρθρο θὰ ἀναφερθοῦμε σ' αὐτὴν τὴν ἀναθεώρηση καὶ στὶς συνέπειές της γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες.

Ὅπως εἶναι γνωστό, μετὰ ἀπὸ διαδοχικὲς ἐπεκτάσεις σὲ βάρος τῶν Λογγοβάρδων, τῶν Σαξόνων καὶ τῶν Ρωμαίων τῆς Ἰταλίας, ὁ Καρλομάγνος δημιούργησε ἕνα τεράστιο κράτος καὶ στέφθηκε αὐτοκράτορας στὴ Ρώμη τὸ 800 μ.Χ. Ὅπως δέχονται οἱ σύγχρονοι ἱστορικοί, οἱ ἐνέργειές του σὲ πολιτικὸ ἐπίπεδο κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὴν προσπάθεια συγκρότησης ἑνὸς ἑνιαίου κράτους πάνω στὰ προϋπάρχοντα βασίλεια πολλῶν γερμανικῶν φυλῶν. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸ ἐξέδωσε σειρὰ διαταγμάτων ποὺ καθόριζαν τὶς οἰκονομικὲς σχέσεις τῶν ὑπηκόων του, ἕνα ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα, ἕναν ὁμοιόμορφο τρόπο τέλεσης τῶν θρησκευτικῶν ἀκολουθιῶν, μιὰ τυποποίηση τοῦ μοναστικοῦ βίου, κλπ.

Τὴ διατήρηση τῆς ἑνότητας αὐτοῦ τοῦ κράτους προσπάθησαν νὰ διαφυλάξουν οἱ προπαγανδιστὲς τῆς αὐλῆς τοῦ Καρλομάγνου καὶ τῶν διαδόχων του μυθοποιῶντας τὸ πρόσωπό του καὶ ὀνομάζοντάς τον "Europae pater" (Πατέρα τῆς Εὐρώπης), προσωνυμία ποὺ ἀπαντᾶται ἤδη ἀπὸ τὸν ἔνατο αἰῶνα στὸ "Ἔπος του Πάντερμπορν".

Τὸ κράτος τοῦ Καρλομάγνου δὲν ἄντεξε πάνω ἀπὸ τέσσερις γενιές. Τριάντα χρόνια μετὰ τὸ θάνατό του ἦταν ἤδη διαμελισμένο καὶ ἐξασθενημένο. Λίγες δεκαετίες ἀργότερα εἶχε ἐξαφανισθῆ ἀπὸ τὸ χάρτη. Κι ὡστόσο, δώδεκα αἰῶνες ἀργότερα, εἴδαμε νὰ καθιερώνεται ἕνα ἐπίζηλο βραβεῖο στὸ ὄνομά του γιὰ ὅσους συνεισφέρουν στὴν ἑνοποίηση τῆς Εὐρώπης, νὰ ἑτοιμάζεται τὸ "Μουσεῖο τῆς Εὐρώπης" στὸ ὁποῖο δὲν ὑπάρχει Ἱστορία τῆς Εὐρώπης πρὶν ἀπὸ τὴν ἐποχή του καὶ ὁ ἴδιος νὰ ἀναφέρεται ξανὰ ὡς "Europae pater" (π.χ. στὴν ἐξυμνητικὴ ἀνασκόπηση ἀπὸ τὸν D.A.Bullough, στὴ μελέτη "Europae pater: Charlemagne and His Achievement in the Light of Recent Scholarship", The English Historikal Review, 1970). Τί ἀκριβῶς συνέβη;

Κατὰ τὴν μεταπολεμικὴ περίοδο ἕνας τεράστιος ἀριθμὸς ἱστορικῶν μονογραφιῶν καὶ ἄρθρων ἐπικεντρώθηκε στὴν ἀνάλυση τῆς Καρολίγγειας ἐποχῆς. Ἐρευνήθηκε κάθε δυνατὴ πτυχὴ τῆς Αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ της, μὲ μόνιμο μοτίβο τὴ θαυμαστὴ ἐνοποιητικὴ ἐπίδραση ποὺ ἄσκησε στοὺς λαοὺς τῆς Εὐρώπης καὶ ἡ ὁποία ἀνιχνεύεται ὡς τὶς ἡμέρες μας - ἄλλωστε τὰ ἕξι ἱδρυτικὰ μέλη τῆς ΕΟΚ δὲν ἀποτελοῦσαν ἀκριβῶς τὴν ἐπικράτεια τοῦ Καρλομάγνου; Τὸ κράτος τοῦ Καρλομάγνου προβλήθηκε ὡς πρότυπο μιᾶς Εὐρώπης διαφορετικῶν ποὺ μοιράζονταν ἕνα κοινὸ ὅραμα, ἕνα κράτος στὸ ὁποῖο χάρη στὴν κοινὴ διοίκηση, νομοθεσία καὶ οἰκονομικὸ σύστημα ἀμβλύνθηκαν οἱ περιφερειακὲς διαφορὲς καὶ σχηματίστηκαν οἱ δομὲς πάνω στὶς ὁποῖες στηρίχθηκε ἀπὸ τότε ἡ Δυτικὴ Εὐρώπη.

Ἐκ τῶν ὑστέρων, ὁ προσεκτικὸς ἀναλυτὴς δικαιοῦται νὰ διακρίνη τὴν σαφῆ πολιτικὴ σκοπιμότητα τῆς ἱστοριογραφικῆς τάσης ποὺ ἐπικράτησε μετὰ τὸ 1945: σὲ μιὰ Εὐρώπη κατεστραμμένη ἀπὸ δύο παγκοσμίους πολέμους καὶ ἀμέτρητες ἐθνικὲς διαμάχες, ὅπου τὸ μέλλον δὲν εἶχε νὰ προσφέρη ἄλλο ἀπὸ μῖσος καὶ αἷμα ἀνάμεσα σὲ Γάλλους καὶ Γερμανούς, μιὰ εὐαίσθητη ἐλὶτ διανοουμένων προσέτρεξε πρὸς τὸ κοινὸ παρελθόν, τὴν τελευταία ἐποχή, ποὺ Γαλλία καὶ Γερμανία ἦταν ἑνωμένες σὲ ἕνα ἔνδοξο κράτος. Ἡ ψυχολογικὴ ἀνάγκη νὰ τονιστὴ καὶ νὰ ἐξιδανικευτὴ ἐκείνη ἡ ἐποχὴ εἶναι ἀσφαλῶς κατανοητή. Ὁ συνδυασμός της μὲ τὴν ἰσχυρὴ βούληση τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας νὰ ὑπερβῆ τὶς πρόσφατες διαφορὲς ὁδήγησε στὴν βιβλιογραφικὴ ὑπερπαραγωγὴ τῆς μεταπολεμικῆς περιόδου.

Ὡστόσο ἡ ἐξαντλητικὴ ἔρευνα πάνω στὴν Καρολίγγεια ἐποχὴ ἄρχισε ἀργὰ ἀλλὰ σταθερὰ νὰ ὁδηγῇ σὲ ἀπρόβλεπτα συμπεράσματα. Ὅσο πιὸ πολὺ μεγέθυναν τὴν μικροεικόνα οἱ ἱστορικοί, τόσο πιὸ πολύπλοκη ἐμφανιζόταν. Ἀντὶ γιὰ μιὰ ἑνοποιημένη κοινωνία, ἄρχισε νὰ ξεπροβάλη ἕνα πολύχρωμο καλειδοσκόπιο. Στὴν πράξη, συμπέραναν οἱ ἐρευνητές, οὔτε οἱ ἐθνοτικὲς καὶ περιφερειακὲς διαφορὲς ἐξαλείφθηκαν, οὔτε οἱ θρησκευτικὲς ἀκολουθίες τυποποιήθηκαν, οὔτε τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα ἑνοποιήθηκε. Εἶναι ἀμφίβολο ἀκόμη καὶ ἂν ὑπῆρχε ἕνας ἀντιπροσωπευτικὸς Καρολίγγειος τρόπος ἀγροτικῆς ἐκμετάλλευσης. (Βλ. R. Sullivan, "The Carolingian Age: Reflections on its Place in the History of the Middle Ages", Speculum, 1989).

Στὸ τέλος, κάποιοι ἐρευνητὲς ἄρχισαν νὰ ἀναρωτιοῦνται ἂν ἀλήθευε τὸ βασικότερο ἀπὸ τὰ κυρίαρχα θεμέλια τῆς θεωρίας γιὰ τὴν "Καρολίγγεια κληρονομιὰ" τῆς Εὐρώπης. Ἄν, δηλαδή, ἡ Καρολίγγεια ἐποχὴ καθόρισε, πράγματι, τὶς κοινωνικὲς δομὲς καὶ τὸν πνευματικὸ προσανατολισμὸ τῆς Εὐρώπης στοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν. Ἡ προσεκτικότερη ἔρευνα τοῦ δέκατου αἰῶνα (τῶν κατ' ἐξοχὴν "Σκοτεινῶν χρόνων") ἔδειξε ὅτι μετὰ ἀπὸ τὴν κατάλυση τοῦ Καρολίγγειου κράτους καὶ τὶς καταστρεπτικὲς ἐπιδρομὲς τῶν Βίκινγκς καὶ τῶν Μαγυάρων, ὁ δυτικοευρωπαῖος ποὺ ἀντίκρυζε τὴν αὐγὴ τῆς δεύτερης χιλιετίας δὲν ἔβλεπε παρὰ ἐρείπια. Ἀκόμη καὶ ἡ μορφὴ τοῦ "κλασικοῦ" φεουδαρχικοῦ συστήματος φαίνεται ὅτι προέκυψε ἀπὸ τὴν κατάρρευση τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας στὴν μετα-Καρολίγγεια ἐποχή, ἐνῷ οἱ ἀγροτικὲς σχέσεις ἦταν ἀρκετὰ διαφορετικὲς στὴν αὐτοκρατορία τοῦ Καρλομάγνου. Ὅπως τόνισε ὁ Fossier στὸ ἰδιαίτερα σημαντικὸ δίτομο ἔργο τοῦ "Ἡ παιδικὴ ἡλικία τῆς Εὐρώπης, 10ος-12ος αἰῶνας οἱ κοινωνικὲς καὶ οἰκονομικὲς πλευρὲς" (στὰ γαλλικά, 1982), ἡ κοινωνία ποὺ στήθηκε στὴν Εὐρώπη μετὰ τὸ 1000 δὲν στηρίχθηκε στὸ μακρινὸ Καρολίγγειο παρελθόν, τὸ ὁποῖο συχνὰ ἀγνοεῖτο καὶ ὡς ἀναμνηση, ἀλλὰ πάνω σὲ νέες δομὲς ποὺ ἔπρεπε συχνὰ νὰ ἐπινοηθοῦν ἀπὸ τὸ μηδέν. Παρ' ὅλα αὐτά, παρέμειναν, δυστυχῶς, ὡς πολιτικὴ καὶ πνευματικὴ κληρονομιὰ οἱ ἐχθρικὲς ἀπόψεις τῶν Φράγκων ἐναντίον τῶν ἑλληνόφωνων Ρωμαίων, τοὺς ὁποίους μετονόμασαν ἀπὸ τότε σὲ "Γραικούς".

Στοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν, ἡ ἀξιολόγηση τοῦ Καρλομάγνου ὑπῆρξε συχνὰ πολὺ πιὸ ἀρνητικὴ ἀπὸ ὅ,τι τὸν εἰκοστὸ αἰῶνα. Οἱ οὐμανιστὲς τῆς Ἀναγέννησης τὸν ἔβλεπαν ὡς πρόδρομο τῆς γερμανικῆς Αὐτοκρατορίας ποὺ τοὺς καταπίεζε. Τὸν 18ο αἰῶνα, ὁ Βολταῖρος θεωροῦσε ὅτι ὁ Καρλομάγνος κατέστησε δούλους ὅλους τοὺς μὴ Χριστιανοὺς ὑπηκόους του καὶ καθιέρωσε τὴν πιὸ ἀποτρόπαια Ἱερὰ Ἐξέταση ποὺ γνώρισε ποτὲ ὁ κόσμος. (Βλ. G.W.Trompf, "The concept of the Carolingian Renaissance", στὸ Joyrnal of the History of Ideas, 1973). Παρόμοια ἄποψη ἐξέφραζε ὁ Γίββων, ἡ ἐποχὴ τοῦ Καρλομάγνου ἦταν βυθισμένη στὴν "ἄγνοια καὶ στὴ μωροπιστία", καὶ "ἡ γραμματικὴ καὶ ἡ λογική, ἡ μουσικὴ καὶ ἡ ἀστρονομία καλλιεργοῦνταν μόνον ὡς ὑπηρέτριες τῆς δεισιδαιμονίας". Ἡ εἰκόνα ἄρχισε νὰ ἀλλάζη μόλις τὸν 19ο αἰῶνα μὲ τὴν ἐπικράτηση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τὴν ἐξιδανίκευση τοῦ ὀμιχλώδους μεσαιωνικοῦ παρελθόντος τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης.

Γιὰ νὰ γίνη ἀντιληπτὴ ἡ ὑπερβολικὴ σημασία ποὺ δόθηκε σὲ ὁρισμένα γεγονότα τῆς Καρολίγγειας ἐποχῆς γιὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς Εὐρώπης, θὰ ἀναφέρουμε ἐνδεικτικὰ δύο ἀπὸ αὐτά.

Τὸ πρῶτο εἶναι μιὰ μικρὴ λεπτομέρεια ποὺ ἀποτελεῖ γιὰ τοὺς περισσότερους ἀπὸ μᾶς τὸ μόνο γεγονὸς τοῦ δυτικοῦ Μεσαίωνα, ποὺ θυμόμαστε ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια. Μαθαίναμε τότε γιὰ τὴν "κοσμοϊστορικῆς σημασίας" νίκη τῶν Φράγκων μὲ ἀρχηγὸ τὸν Κάρολο Μαρτὲλ στὸ Πουατιὲ τὸ 732 μ.Χ., ποὺ ἀνέκοψε τὴν προέλαση τῶν Ἀράβων καὶ ἔσωσε τὴν Εὐρώπη ἀπὸ τὸν ἰσλαμικὸ κίνδυνο. Ὡστόσο, ἂν κοιτάξη κάποιος τὸν χάρτη, θὰ διαπιστώση ὅτι τὸ Πουατιὲ βρίσκεται πολὺ ψηλὰ στὴ Γαλλία, ἑκατοντάδες χιλιόμετρα μακριὰ ἀπὸ τὴν Ἱσπανία (τὴν ὁποία κατεῖχαν οἱ Ἄραβες). Ἀκόμη καὶ χάνοντας στὸ Πουατιέ, οἱ Ἄραβες θὰ εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ κατέχουν ὅλη τὴ νότια Γαλλία καὶ νὰ προχωροῦν παραπέρα. Καὶ πράγματι αὐτὸ ἔκαναν! Μετὰ τὸ Πουατιὲ κι ἐνῷ εἶχαν ἤδη κατακτήσει τὸ Μπορντό, τὴ Νὶμ καὶ ὅλη τὴν Προβηγκία, συνέχισαν νὰ ἐπεκτείνονται στὴν δυτικὴ Εὐρώπη καὶ ἔφτασαν μέχρι τὴ Γενεύη. Ἕναν αἰῶνα ἀργότερα ἔφτασαν μέχρι τὰ προάστια τῆς Ρώμης. Παρέμειναν στὴ νότια Γαλλία ὡς τὸ 972 μ.Χ. καὶ ἔλεγχαν τὰ περάσματα τῶν Ἄλπεων μέχρι τὸ 980 μ.Χ. περίπου, δηλαδὴ διακόσια πενῆντα χρόνια μετὰ τὴ μάχη του Πουατιέ.

Γνωρίζοντας τὰ παραπάνω, εἶναι προφανῶς δύσκολο νὰ ἀντιληφθῆ κάποιος μὲ ποιόν τρόπο ἡ μάχη του Πουατιὲ ἔσωσε τὴν Εὐρώπη ἀπὸ τοὺς Ἄραβες. Γίνεται εὔκολο μόνο, ἂν θυμηθοῦμε ὅτι ὁ Κάρολος Μαρτὲλ ἦταν ὁ παπποῦς τοῦ Καρλομάγνου καὶ πρῶτος βασιλιᾶς τῆς δυναστείας (ἀνέτρεψε τοὺς Μεροβίγγειους βασιλεῖς). Ἀσφαλῶς ἡ ἐκ τῶν ὑστέρων μυθοποίηση τῆς νέας δυναστείας ἀπαιτοῦσε ἕνα ἠρωϊκὸ κατόρθωμα πανευρωπαϊκῆς ἐμβέλειας. Καὶ σίγουρα ἡ ἱστοριογραφία τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνα βρῆκε στὴν μάχη του Πουατιὲ ἕνα κατάλληλο σύμβολο, ποὺ ἐξύψωνε τὴ λαμπρὴ Καρολίγγεια ἐποχή...

Τὸ δεύτερο γεγονὸς ἔχει νὰ κάνη μὲ τὰ Libri Carolini, τὸ ἔργο ποὺ συντάχθηκε στὴν αὐλὴ τοῦ Καρλομάγνου, γιὰ νὰ ἐπενδύση καὶ "θεολογικὰ" τὶς πολιτικὲς ἀξιώσεις τῶν Φράγκων ἐναντίον τῆς Κωνσταντινούπολης. Μὲ τὰ Libri Carolini, οἱ Φράγκοι ἀντέκρουσαν τὴν ἐπιχειρηματολογία τῆς Ἕβδομης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία ἀποκατέστησε τὴν προσκύνηση τῶν εἰκόνων μετὰ ἀπὸ 60 χρόνια εἰκονομαχίας. Ἡ ποιότητα τῆς Φραγκικῆς πολεμικῆς δὲν χρήζει σχολιασμοῦ- ἀρκεῖ νὰ ἀναφερθῇ ὅτι ὁ συγγραφέας ἀρνεῖται νὰ ἀπαντήση στὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσης (ποὺ περιλαμβάνονταν στὸ κείμενο τῆς Συνόδου) γράφοντας γι' αὐτὸν ὅτι "ἀγνοοῦμε καὶ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του".

Τί ἔγινε ὅμως στὴ συνέχεια; Ποιά ἦταν ἡ κληρονομιὰ τῶν Libri Carolini,στη δυτικοευρωπαϊκὴ σκέψη; Ἡ ἀπάντηση γιὰ πολλοὺς αἰῶνες εἶναι: καμία. Μάλιστα, πολὺ σύντομα ἔπεσαν στὴ λήθη, ἀφοῦ δὲν ἀναφέρονται μετὰ τὸν ἔνατο αἰῶνα, καὶ μέχρι τὸν 16ο αἰῶνα ἀγνοεῖτο ἀκόμη καὶ ἡ ὕπαρξή τους. Ὅταν ἀνακαλύφθηκαν καὶ ἐκδόθηκαν τὸ 1549, θεωρήθηκαν ἀμέσως πλαστά -τόσο ξένα ἦταν πρὸς τὴν νοοτροπία ἀκόμη καὶ τῆς Παπικῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα, δέκα χρόνια ἀργότερα, περιλήφθηκαν στὸ περιβόητο Index τῶν ἀπαγορευμένων βιβλίων τῆς Παπικῆς Ἐκκλησίας καὶ παρέμειναν ἐκεῖ μέχρι τὸ 1900. (Βλ. A. Freeman, Theodulf of Orleans and the Libri Carolini, Speculum, 1957). Φαίνεται, λοιπόν, καὶ ἀπὸ αὐτὸ τὸ παράδειγμα ὅτι μὲ τὶς σαρωτικὲς καταστροφὲς τοῦ δέκατου αἰῶνα σὲ πολλοὺς τομεῖς δὲν ἀπέμεινε οὔτε ἡ ἀνάμνηση τῶν φραγκικῶν προσπαθειῶν γιὰ τὴ δημιουργία μιᾶς κοινῆς δυτικοευρωπαϊκὴς κουλτούρας. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι οἱ ἴδιοι οἱ Φράγκοι, ποὺ κατέλαβαν τὸν Παπικὸ θρόνο ἀπὸ τὸν ἑνδέκατο αἰῶνα, ἀγνοοῦσαν τὰ Libri Carolini, γι' αὐτὸ ἄλλωστε ἡ Παπικὴ Ἐκκλησία δέχεται τὴν Ἕβδομη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, παρὰ τὴν ἀπόρριψή της ἀπὸ τὸν Καρλομάγνο. Πρέπει, πάντως, νὰ προστεθῇ ὅτι ἡ ἀνακάλυψή τους τὸν 16ο αἰῶνα συνέπεσε μὲ τὴν ἐμφάνιση τοῦ Προτεσταντισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀμέσως βρῆκε στὰ Libri Carolini ἕναν σύμμαχο στὶς ἀπόψεις του ἐναντίον τῶν εἰκόνων. Ὁ Καλβίνος στὸ Institutio Christianae Religionis (ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ 1550 καὶ ὄχι σὲ προηγούμενες) ἀντικρούει τὴν Ἕβδομη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ἀντιγράφοντας ἐπιχειρήματα ἀπὸ τὰ νεοδημοσιευθέντα Libri Carolini. (βλ. J. Payton, "Calvin and the Libri Carolini" Sixteenth Century Journal,1997). Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια, ἡ κληρονομιὰ τοῦ Καρλομάγνου ἐπέζησε σὲ μεγάλο τμῆμα τῆς Δύσης μέχρι τὶς ἡμέρες μας.

Ἡ ἱστοριογραφικὴ ἐπαναξιολόγηση τῆς σημασίας τοῦ Καρλομάγνου ποὺ προαναφέραμε συνέπεσε περίπου μὲ τὶς πολιτικὲς ἀλλαγὲς τοῦ 1989, οἱ ὁποῖες μετατόπισαν γρήγορα τὰ σύνορα τῆς Εὐρώπης πρὸς ἀνατολάς. Καμία ἀπὸ τὶς νέες χῶρες ποὺ ἐντάσσονται στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση ἀπὸ τὸ 2004 δὲν θεωρεῖ τὸν Καρλομάγνο πρόγονό της, ὅπως ἄλλωστε δὲν τὸν θεωροῦσαν οἱ πέντε ἀπὸ τὶς ἕξι τελευταῖες χῶρες ποὺ ἐντάχθηκαν τὶς δεκαετίες τοῦ 1980 καὶ 1990. Συνεπῶς, σὲ μεγάλο βαθμὸ ἡ πολιτικὴ σκοπιμότητα τῆς ἐξύμνησης τοῦ Καρλομάγνου φαίνεται ὅτι ἔχει ἐκλείψει. Ἡ φιγούρα του δὲν ἀποτυπώθηκε πάνω στὸ εὐρώ, τὸ "Μουσεῖο τῆς Εὐρώπης" στὶς Βρυξέλλες δὲν θὰ παραλείψη τὴν ἑλληνορωμαϊκὴ ἱστορία καὶ τὸ Συμβούλιο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης συνεδριάζει πλέον στὸ καινούργιο κτίριο Justus Lipsius. Ἡ ἐπιλογὴ τοῦ Καρλομάγνου ὡς "Europe pater" ἔπαψε νὰ ἰσχύη. Θέλουμε νὰ ἐλπίζουμε ὅτι μαζί της θὰ παύση νὰ ἰσχύη ἡ διαχωριστικὴ γραμμὴ ποὺ ἔθετε τὴν Ἑλλάδα ἔξω ἀπὸ τὴν "Εὐρώπη" καὶ ὅτι ἡ προκατάληψη αἰώνων κατὰ τῶν Ρωμηῶν θὰ τεθῇ σταδιακὰ στὸ περιθώριο. Στὴ νέα περίοδο ποὺ ξεκινᾶ τὸ 2004 μὲ τὴ διεύρυνση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, κυρίαρχο στοιχεῖο θὰ εἶναι ἡ ἀναγνώριση τῆς πολιτιστικῆς πολυμορφίας καὶ ἡ ἀποδοχὴ τῆς διαφορετικῆς ἱστορικῆς παράδοσης. Ἐναπόκειται, λοιπόν, σὲ μᾶς νὰ προβάλλουμε τὴν ἀξία τῆς ὀρθόδοξης παράδοσής μας καὶ νὰ τὴν ἐπαναφέρουμε στὴν θέση ποὺ τῆς ἀξίζει.