Παναγιώτη Μελικίδη: Πρὸς τοὺς ὑπερασπιστὲς τῆς ἄγονης διανόησης

Παναγιώτη Μελικίδη

Στὸ περιοδικὸ "Ἱστορικὰ" τῆς ἐφημερίδας "Ἐλευθεροτυπία" (12 Φεβρουαρίου), διαβάζουμε ὅτι ὁ Θεόφιλος Καΐρης, ὁ ἐνάρετος καὶ σοφὸς κληρικός, ὑπῆρξε θῦμα τῶν διώξεων τῆς ἐπίσημης Ἐκκλησίας. Μὲ ἀφορμὴ αὐτὴν τὴν διαπίστωση τοῦ περιοδικοῦ θὰ δοῦμε γιὰ ποιούς λόγους καθαιρέθηκε ὁ Καΐρης, ὅπως ἐπίσης καὶ τὴν διαλλακτικὴ στάση τῆς Ἱεραρχίας ἀπέναντί του.

Ἡ Σύνοδος δὲν κατεδίκασε τὸν Θεόφιλο Καΐρη γιὰ τὴ σοφία του ἢ γιὰ τὸ διδακτικό του ἔργο. Ἡ προσφορά του ἐκτιμήθηκε ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς κύκλους. Ἀπόδειξη ὅτι ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Κωνσταντῖνος (1830-1834) τοῦ χάρισε οἰκόπεδο, γιὰ νὰ λειτουργήση τὸ Ὀρφανοτροφεῖο του στὴν Ἄνδρο (1835).

Ὁ Καΐρης ὅμως μὲ πρόσχημα τὴν ἄσκηση φιλανθρωπικοῦ ἔργου κάλυπτε ἕνα δικό του θρησκευτικὸ καὶ φιλοσοφικὸ σύστημα ("θεοσεβισμὸς") μὲ προεκτάσεις κοινωνικὲς καὶ πολιτικές. Δὲν δημιούργησε ἁπλῶς μιὰ χριστιανικὴ αἵρεση, ἀλλὰ δικιά του θρησκεία, ποὺ ἡ θεολογία της ἦταν ἀόριστη καὶ ἀπέρριπτε ὅλα τὰ χριστιανικὰ "δόγματα", ἀκόμη καὶ αὐτὴ τὴν ὕπαρξη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ἐκτὸς ἀπὸ τὸ δικό του "Σύμβολο" εἶχε δημιουργήσει δική του "σωτηριολογία", "ἐκκλησιολογία" καὶ "ἐσχατολογία". Ἐπιπλέον δημιούργησε στοὺς ὀπαδούς του μιὰ σεκταριστικὴ ἀντίληψη γιὰ τὴν κοινωνία. Ἐνδεικτικὸ αὐτῆς τῆς ἀντίληψης ἦταν ὅτι ἀπαγόρευε τοὺς γάμους μὲ ἄτομα, ποὺ δὲν ἀνῆκαν στὸν θεοσεβικὸ χῶρο. Ἐπιπλέον ἀσκοῦσε προσηλυτισμό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προσχωρήσουν 700 οἰκογένειες τῆς Ἄνδρου στὸν Καϊρισμό.

Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος δὲν κατεδίκασε τὸν Καΐρη αἰφνίδια καὶ ἄκριτα. Ἀπὸ τὸ 1838 διαφαινόταν ἡ ἀποστασιοποίησή του ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μὲ ἀποκορύφωμα νὰ μὴ λειτουργῇ ὡς Ὀρθόδοξος κληρικός, ἀλλὰ νὰ εἰσαγάγη στὸ Οἰκοτροφεῖο δική του λατρεία. Ἡ Σύνοδος ἀρχίζει τὶς ἐπεμβάσεις μόλις τὸ 1839. Δὲν μποροῦσε νὰ ἐνεργήση διαφορετικά, διότι ὁ Καΐρης δὲν ἦταν ἕνας ὁποιοσδήποτε πολίτης, ἀλλὰ ἔφερε τὸ σχῆμα τοῦ κληρικοῦ καὶ ἐμφανιζόταν ὡς ἐκπροσωπος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Σύνοδος θὰ μακροθυμοῦσε περισσότερο - μὴν ξεχνᾶμε ὅτι Γραμματέας της ἦταν ὁ φιλελεύθερος καὶ ἀνεκτικότατος Φαρμακίδης - ἂν δὲν διαμαρτυρόταν γιὰ τὴν κατάσταση ποὺ δημιουργήθηκε τὸ Πατριαρχεῖο, ἂν ὁ Τύπος δὲν φιλοξενοῦσε στὶς σελίδες του σωρεία καταγγελιῶν, ἂν δὲν ξεσηκώνονταν οἱ λαϊκοὶ καὶ μάλιστα πολλοὶ κρατικοὶ ὑπάλληλοι τῶν Κυκλάδων. Ἀκόμη καὶ ὁ Ἐπίσκοπος Ἄνδρου σιωποῦσε, σεβόμενος τὸ κῦρος του Καΐρη.

Ὁ τρόπος ποὺ χειρίστηκε τὸ ζήτημα ἡ Σύνοδος κάθε ἄλλο παρὰ μισαλλόδοξος ἦταν. Αὐτὸ κατὰ τὸν π. Γ. Μεταλληνό, τὸ ἀποδέχονται ἐπιστήμονες, κριτικοὶ καὶ φιλελεύθεροι, ὅπως ὁ Καμπάνης, ὁ Μελὰς καὶ ἄλλοι.

Ἡ Σύνοδος, λοιπόν, ἀρχίζει μιὰ προσπάθεια συνενόησης μὲ τὸν καινοτόμο κληρικό. Στέλνονται γράμματα, ἀπεσταλμένοι, διεξάγονται συζητήσεις, ἀλλὰ ὁ Καΐρης ἐπιμένει στὶς θέσεις του. Ἀφοῦ ἐξαντλήθηκαν ὅλα τὰ περιθώρια, ἀρχίζουν οἱ κανονικὲς ἀνακρίσεις ἀπὸ τὴν Σύνοδο, ἡ ὁποία κράτησε καὶ πάλι φιλάνθρωπη στάση. Ἂν καὶ ἡ ἀπόφαση τῆς καθαίρεσης λαμβάνεται τὸ 1839, ἐφαρμόζεται τὸ 1841. Ὅσο γιὰ τὴν ἀπέλασή του ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, αὐτὴ πραγματοποιήθηκε μὲ ἀπόφαση τῆς Πολιτείας μετὰ ἀπὸ σχετικὴ αἴτηση τοῦ ἐνδιαφερομένου.

Ὁ Φαρμακίδης, ὡς μέλος τῆς Συνόδου, δικαίωσε τὴν τακτική της καὶ πρότεινε, προκειμένου νὰ σώση τον Καΐρη, νὰ τοῦ ἐπιτραπῇ ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ὥστε νὰ σταματήση ἡ ὑπόθεση ἐκεῖ καὶ νὰ λυθῇ τὸ ζήτημα σιωπηρά. Ἡ τακτικὴ αὐτὴ δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἐφαρμοστῇ, γιατί ἡ Σύνοδος δὲν εἶχε μπροστά της ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ἁπλῶς υἱοθετοῦσε διαφορετικὲς θρησκευτικὲς ἀντιλήψεις. Οἱ δοξασίες του πέρασαν στὸ λαό, ὁ ὁποῖος εἴτε μυήθηκε σ' αὐτές, εἴτε τὶς ἀπέρριψε, ὁπότε ἡ Ἱεραρχία θὰ ἀκύρωνε τὸν ρόλο της, ἂν δὲν λειτουργοῦσε ὡς ἐγγυητὴς γιὰ τὴν καθαρότητα τῆς Ὀρθόδοξης πίστης καὶ παράδοσης.-