Ἡ ἐπιστολὴ ποὺ δημοσιεύουμε ἐν συνεχείᾳ γράφηκε καὶ ἐστάλη στὸν Σεβασμιώτατο ἀπὸ κάποιον Ἀμερικανὸ μέλος τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀναφέρεται στὴν μέθοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας, τὴν ὁποία μελέτησε ἀπὸ τὰ βιβλία τοῦ Σεβασμιωτάτου ποὺ κυκλοφοροῦν στὴν ἀγγλική.

Ἀγαπητὲ Μητροπολῖτα Ἰερόθεε

Σᾶς γράφω αὐτὸ τὸ γράμμα μὲ πολλὴ εὐγνωμοσύνη γιὰ Σᾶς καὶ τὸ βιβλίο Σας "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία". Κατ' ἀρχὰς ἐνημερώθηκα γιὰ τὰ γραπτὰ Σας μέσῳ μιᾶς φίλης ποὺ ὀνομάζεται κ. Brown. Μοῦ εἶπε πῶς αὐτὴ θεραπεύτηκε ἀπὸ σχιζοφρένεια μὲ τὴν βοήθεια ἑνὸς Ὀρθοδόξου Ἱερέως, ὁ ὁποῖος χρησιμοποίησε τὶς μεθόδους τῆς Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας.

Αὐτή μου ἔδωσε τὸ βιβλίο Σας μὲ τίτλο "Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ Ὑγεία", τὴν ἄνοιξη τοῦ 2002, ἐπειδὴ τῆς εἶπα ὅτι θέλω νὰ κάνω τὴν διατριβή μου μὲ θέμα το πῶς τὰ Ἄχραντα Μυστήρια ἐπιδροῦν στὴν ψυχή. Διάβασα τὸ βιβλίο αὐτὸ "Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ Ὑγεία" καὶ ἀνακάλυψα ὅτι αὐτὸ ἦταν μιὰ ἀπάντηση στὴν προσευχή μου νὰ βρῶ τὴν ψυχολογία βασισμένη στὴν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Εἶχα σπουδάσει ψυχολογία γιὰ τρία χρόνια σὰν φοιτητὴς μαθαίνοντας κοσμικὲς ἀνθρωπιστικὲς θεωρίες, πρὶν συναντήσω τὰ βιβλία Σᾶς. Αὐτὲς μὲ ἄφησαν πολὺ ἀνικανοποίητο ἐξ αἰτίας τῆς ἐλλείψεως ἀληθείας καὶ πραγματικότητος. Μετὰ τὴν μελέτη τοῦ βιβλίου Σας "Ψυχικὴ Ἀσθένεια καὶ Ὑγεία" διεπίστωσα ὅτι αὐτὸ ἦταν ἕνα ἀντικαθρέπτισμα ἄλλου σας βιβλίου μὲ τίτλο "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία". Ἔτσι παρακινήθηκα νὰ βρῶ αὐτὸ τὸ βιβλίο. Ἔψαξα, λοιπόν, στὸ Διαδίκτυο καὶ ἀνεκάλυψα ὅτι αὐτὸς ποὺ διαθέτει τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία ἦταν στὴν Aliquippa-Pensylvania, ποὺ ἦταν μόλις 35 λεπτὰ μακριὰ ἀπὸ τὸ Francistan Πανεπιστήμιο στὴν Steubenville Ohio, στοῦ ὁποίου τὶς τάξεις φοιτῶ. Κι αὐτὸ ἦταν μιὰ ἄλλη ἀπάντηση προσευχῆς.

Τηλεφώνησα, λοιπόν, στὸν π. Νικόλαο Πάλη (ὁ ὁποῖος ἔχει τὴν κεντρικὴ διάθεση τῶν βιβλίων σας στὴν Ἀμερικὴ) καὶ τὸν ρώτησα ἐὰν μποροῦσα νὰ πάω νὰ συνομιλήσω μαζί του σχετικὰ μὲ τὶς σκέψεις του γιὰ τὴν "Ψυχικὴ Ἀσθένεια καὶ Ὑγεία" καὶ τὴν "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία". Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχα ἀποφασίσει νὰ κάνω τὴν διατριβὴ μοῦ πάνω στὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία καὶ πῶς οἱ μέθοδοί της θὰ μποροῦσαν νὰ χρησιμοποιηθοῦν στὴν διάγνωση καὶ τὴν θεραπεία σοβαρῶν καταθλιπτικῶν παθήσεων. Μοῦ εἶπε ὅτι μποροῦσα νὰ πάω· ἔτσι πῆγα καὶ αὐτός μου ἔδειξε μεγάλη φιλοξενία καὶ ἁπλοχεριά. Ἀγόρασα διάφορα ἀπὸ τὰ βιβλία Σᾶς καὶ ἄλλα κείμενα, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ μὲ βοηθήσουν στὴν ἔρευνα γιὰ τὴν διατριβή μου. Ἀπὸ τότε, ἔχω ἤδη τελειώσει τὴν διατριβή μου καὶ πῆρα τὴν διεύθυνσή Σᾶς ἀπὸ τὸν π. Ν. Πάλη. Τοιουτοτρόπως θὰ ἐπιθυμοῦσα νὰ ζητήσω τὴν κριτικὴ Σᾶς πάνω στὴν διατριβή μου, τὴν ὁποία ἐπισυνάπτω σὲ αὐτό μου τὸ γράμμα.

Σήμερα εἶμαι πτυχιοῦχος τοῦ Master of Arts στὸ πρόγραμμα γιὰ καθοδήγηση. Θέλω νὰ Σας πῶ ὅτι καθημερινὰ σκέφτομαι σχετικὰ μὲ τὸν περιορισμὸ τῶν δυνατοτήτων τῆς ἀνθρωπιστικῆς ψυχολογίας ποὺ διδάσκομαι στὴ Σχολή. Δαπανῶ χρόνο συγκρίνοντας καὶ διακρίνοντας στὶς σημειώσεις μου πῶς ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία εἶναι ὅμοια καὶ διαφορετικὴ ἀπὸ τὶς διδασκαλίες τῶν καθηγητῶν μου καὶ τὰ βιβλία ποὺ διαβάζω γιὰ τὴν τάξη. Ἔχω ἤδη γίνει τόσο ἀνδρεῖος, ὥστε νὰ μπορῶ νὰ φέρνω ὅ,τι ἔχω μάθει σχετικὰ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία στὶς συζητήσεις μέσα στὴν τάξη.

Ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία ἔχει ἀγγίξει τὴν ζωή μου κατὰ ἕναν καταπληκτικὸ τρόπο. Ἡ θεωρία ποὺ ἔχω φθάσει νὰ γνωρίζω μέσῳ τῆς Ὀρθόδοξης Ψυχοθεραπείας εἶναι ἐπίσης μέρος τῆς ζωῆς μου διὰ τῆς πράξεως. Ἔχω προσπαθήσει νὰ ἐξασκῷ τὸν ἡσυχαστικὸ τρόπο ζωῆς. Θὰ ἤθελα νὰ Σᾶς πῶ ὅτι ἤδη ἔχω λάβει τὸ καινούριο βιβλίο Σᾶς "Δεσποτικὲς Ἑορτὲς" καὶ βρίσκω τὶς σκέψεις Σᾶς πολὺ ἁπλὲς καὶ βαθειές. Τελειώνοντας αὐτὸ τὸ γράμμα θὰ ἤθελα νὰ Σας ἐρωτήσω ἐὰν θὰ θέλατε νὰ μιλήσετε στὸ Franciscan University of Steubenville σχετικὰ μὲ τὸ βιβλίο Σας "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία". Ἐρώτησα τὸν π. Νικόλαο Πάλη τί θὰ νόμιζε μὲ αὐτή μου τὴν ἰδέα. Μοῦ εἶπε ὅτι καλύτερο θὰ ἦταν νὰ ἐρωτήσω Σας τὸν ἴδιο. Ὁ π. Νικόλαος μίλησε μὲ τὸν Μητροπολίτη Μάξιμο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς τοῦ Pittsburg σχετικὰ μὲ τὴν δυνατότητα ἐλεύσεώς Σας. Ἡ ἀπάντησή του ἦταν ὅτι θὰ βοηθοῦσε νὰ πληρώση τὰ μισὰ τῶν ἐξόδων, ἐὰν τὸ Πανεπιστήμιο Franciscan θὰ πλήρωνε τὰ ἄλλα μισά.

Σᾶς ἐρωτῶ, γιατί νομίζω ὅτι τὸ Franciscan University θὰ ὠφεληθῇ πάρα πολὺ ἀπὸ τὶς ἐμπειρίες Σας καὶ τὴν κατανόηση τῆς Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας. Εἴθε ὁ Κύριος νὰ συνεχίση νὰ εὐλογῇ τὴν διακονία Σας. Εἶστε, εἰλικρινά, ἕνας Εὐαγγελιστὴς τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ μιὰ μαρτυρία ἐλπίδας καὶ ἀλήθειας γιὰ μένα.

Εἰρήνη καὶ Χαρά

Α.Α.

Βουκουρέστι, 5 Ἰουλίου 2003

Πάτερ Ἰερόθεε,

Κατ' ἀρχάς, πρέπει νὰ Σᾶς ἀπολογηθῶ, γιατί δὲν ξέρω πῶς νὰ ἀρχίσω νὰ γράφω σ' ἕναν Μητροπολίτη στὰ ἀγγλικά, δὲν γνωρίζω τὴν ὁρολογία νὰ προσφωνῶ ἕναν Μητροπολίτην σ' αὐτὴν τὴν γλῶσσα. Τὸ ὄνομά μου εἶναι Ι.Ο. ἔχω τελειώσει τὸ τμῆμα τῆς Κοινωνικῆς Λειτουργοῦ καὶ Ὀρθοδόξου Θεολογίας μὲ τὴν ἐργασία "The positive Thinking in Cognitive-Behavioural Psychotherapy and Orthodox Spirituality" (Θετικὴ Σκέψη στὴν Γνωστική-Συμπεριφορικὴ Ψυχοθεραπεία καὶ Ὀρθόδοξη Πνευματικότητα) (Κλάδος τῆς Ἀπολογητικῆς). Ἕνα ἔτος πρὶν τελειώσω τὴν Κοινωνιολογία, πῆρα πτυχίο στὴν Ψυχολογία ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Βουκουρεστίου μὲ τὴν ἐργασία "Συνεισφορὲς τῆς Ὀρθόδοξης Θρησκείας στὴν Ἐμπειρικὴ Ψυχοθεραπεία".

Ἐδῶ καὶ δυὸ χρόνια ἐργάζομαι σὰν κοινωνικὴ Λειτουργὸς σὲ μιὰ Ἑλβετικὴ Ἑταιρεία σὲ ἕνα πρόγραμμα γιὰ τὴν πρόληψη τῆς μητρικῆς ἐγκατάλειψης. Ὁ σκοπὸς ποὺ σᾶς γράφω (πάλι ζητῶ συγγνώμη ποὺ δὲν γνωρίζω τὶς λέξεις γιὰ νὰ μιλήσω μαζὶ Σας) εἶναι πρῶτον νὰ Σᾶς ἐκφράσω τὴ χαρά μου, ποὺ εἶχα τὴν δυνατότητα νὰ διαβάσω στὰ ρουμάνικα τὸ βιβλίο σας Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία. Ὅταν τὸ εἶδα στὴν Βιβλιοθήκη ἐξεπλάγην καὶ χάρηκα ποὺ κάποιος ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία θέλησε νὰ πλησιάση αὐτὸ τὸ θέμα.

Ὁ δεύτερος σκοπός μου εἶναι ὅτι θὰ ἤθελα νὰ ἐκφράσω τὴν ἀνάγκη ποὺ νομίζω ὅτι ὑπάρχει στὴν ἐποχή μας σχετικὰ μὲ τὴν Ψυχοθεραπεία. Δὲν ὑπάρχει, ἀπὸ ὅσο γνωρίζω, ἕνα βιβλίο ποὺ νὰ δείχνη τί εἶναι καλὸ καὶ τί ἄσχημο στὴν Ψυχοθεραπεία, στὴν γλῶσσα τῶν Ψυχοθεραπευτῶν. Δὲν ξέρω στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἐδῶ βλέπω ὅτι ὑπάρχει μιὰ τάση νὰ κατατάσσουμε τὴν Ψυχοθεραπεία σὰν νὰ εἶναι κάτι ἐξ ὁλοκλήρου κακό. Δὲν τὸ γενικεύω, ἀλλὰ προσωπικὰ νομίζω ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο ἡ Ἐκκλησία νὰ ἔρθη πιὸ κοντὰ σὲ αὐτὸν τὸν τομέα, νὰ ἐπεξηγήση τὰ πράγματα μὲ ἕναν τρόπο ποὺ νὰ μπορῇ νὰ γίνη κατανοητὸς ἀπὸ τοὺς Ψυχοθεραπευτές.

Καὶ οἱ δύο ἐργασίες μου προσπαθοῦν νὰ τονίσουν τὸ γεγονὸς ὅτι ἰδέες μὲ θεραπευτικὴ ἀξία ἀπὸ τὴν σύγχρονη Γνωστικὴ (Cognitive) καὶ τὴν Ἐμπειρικὴ Ψυχοθεραπεία μποροῦν νὰ βρεθοῦν στὰ γραπτὰ τῶν Πατέρων, τόσο βαθειά... Τολμῶ νὰ Σᾶς ἀποστείλω αὐτά, ἀκριβῶς γιὰ νὰ Σᾶς ἐξηγήσω τί ἐννοῶ ὅταν λέγω ὅτι νομίζω πῶς εἶναι ἀπαραίτητο κάποιος σὰν καὶ Σᾶς ποὺ ἐνδιαφέρεσθε σχετικὰ μὲ αὐτὸν τὸν τομέα, νὰ τονίση τὰ πράγματα ἀπὸ μέσα, γνωρίζοντας τὸ θεωρητικὸ καὶ πρακτικὸ βάθος τῆς Ψυχοθεραπείας. Συνδεδεμένες μὲ αὐτὸ τὸ γράμμα ὑπάρχουν μερικὲς σελίδες ποὺ μετέφρασα γιὰ μιὰ Γαλλίδα ποὺ ἐνδιαφερόταν γιὰ τὸ θέμα καὶ ἐπέμενε σὲ μένα νὰ τῆς μεταφράσω μερικὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἐργασία μου. Ἐπὶ πλέον, θὰ προσπαθήσω νὰ γράψω μερικὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἐργασία στὴν Ψυχολογία τῆς Θρησκείας:

Κατ' ἀρχάς, ἡ Ψυχολογία προσπάθησε νὰ ὀριοθετήση τὸν ἑαυτό της ἀπὸ τὴν Θρησκεία, σὰν νὰ εἶναι ἕνας λογικὸς καὶ ἐπιστημονικὸς τρόπος γιὰ νὰ ἀντιμετωπίζη καὶ νὰ θεραπεύη τὴν ἀνθρώπινη ψυχή. Ἔτσι ἡ σχέση μεταξὺ τῆς Ψυχοθεραπείας καὶ τῆς Θρησκείας φαινόταν στὴν ἀρχὴ σὰν νὰ εἶναι ἀνταγωνιστική. Ἡ σύγχρονη Ψυχοθεραπεία καὶ κυρίως ἡ Ἐμπειρικὴ Ψυχοθεραπεία προσπαθεῖ νὰ συμφιλιώση αὐτὴ τὴ σχέση, λαμβάνοντας ὑπ' ὄψιν τὶς παραμελημένες πνευματικὲς ἀνάγκες τῆς σύγχρονης ἀνθρώπινης ὑπάρξεως. Ἀλλά, ἂν καὶ αὐτὴ στὴν ἀρχὴ προσπάθησε νὰ ὁριοθετηθῇ ἀπὸ τὴν Θρησκεία, τώρα ἡ Ψυχοθεραπεία προσπαθεῖ νὰ ἀντικαταστήση αὐτήν, σὰν μιὰ νέα θρησκεία στὸν ἐκκοσμικευμένο κόσμο μας.

Ἡ Experiental (Ἐμπειρικὴ) Ψυχοθεραπεία ἔχει τρεῖς μεγάλες κατευθύνσεις:

• Τὴν φιλοσοφικὴ κατεύθυνση: ὑπαρξιακὴ ψυχοθεραπεία, ἡ ὁποία ἔχει τὴν βάση της στὴν ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία.
• Τὴν ψυχοσωματικὴ κατεύθυνση: gestalt therapy ποὺ ἔχει βασιστῇ στὴν ὁλιστικὴ (olistic) ἀρχὴ καὶ ποὺ εἶναι σχετικὴ μὲ τὸν σύνδεσμο μεταξὺ σώματος καὶ ψυχῆς.
• Τὴν πνευματικὴ κατεύθυνση: ὑπερατομικὴ (trans personal) θεραπεία, τὴν πιὸ συνδεδεμένη μὲ τὴν θρησκεία, προσπαθῶντας νὰ βρῇ καὶ νὰ συνδεθῇ μὲ τὸ τί εἶναι τὸ "πέρα" ("trans"), πέρα ἀπὸ τὸ πρόσωπο, ἐπικεντρωμένο στὴν "μυστικὴ ἐμπειρία", ἕνα εἶδος ἀνατολικῶν θρησκευτικῶν τεχνικῶν τοῦ διαλογισμοῦ.

Δὲν θέλω νὰ κάνω μιὰ ἐκτενῆ παρουσίαση ἐδῶ, ἂν καὶ ὑπάρχουν πολλὰ πράγματα ποὺ μποροῦν νὰ λεχθοῦν, θὰ σταματήσω σὲ μερικά:

Ὅταν γίνεται λόγος γιὰ τὴν Ὑπαρξιακὴ Ψυχοθεραπεία, ξεπερνῶντας ὅλες τὶς προτεσταντικὲς καὶ ὑπαρξιακὲς ἐπιδράσεις, θὰ ἤθελα νὰ θυμηθῶ τὸν Victor Frankl, ποὺ ἵδρυσε ἕνα θεραπευτικὸ σύστημα ποὺ ἔχει τὶς ρίζες του ἐπίσης στὶς δικές του ἐμπειρίες ἀπὸ τὰ μεγάλα βασανιστήρια ἀπὸ τὸ Auschwits (στρατόπεδο συγκεντρώσεως Ἄουσβιτς). Αὐτὸς λέγει ὅτι ἡ συνείδηση εἶναι ἕνα ἀνεξήγητο φαινόμενο ποὺ ἔχει ὑπερβατικὴ φύση. Τὸ ἀνθρώπινο ὃν ἔχει μιὰ ἐσωτερικὴ θρησκευτικότητα ποὺ παραμένει ἀνεξέλιγκτη ἢ καταπιεσμένη. Αὐτὸ εἶναι μιὰ αἰτία γιὰ νὰ νιώθη κανεὶς ἄδειος ἐσωτερικά, χωρὶς νόημα, ἄχρηστος. Αὐτὸ εἶναι τὸ ὑπαρξιακὸ κενό, χαρακτηριστικὸ τῆς σύγχρονης ἐποχῆς ποὺ ἀντανακλᾶται στὴν κατάθλιψη, στὶς τάσεις αὐτοκτονίας, στὸν ἐθισμὸ στὰ ναρκωτικὰ καὶ στὸ ἀλκοόλ, στὴν καταστροφικὴ ἐπιθετικότητα. Ἡ θεραπεία ἔρχεται ἀπὸ τὴν ἁρμονικὴ ὁλοκλήρωση τοῦ συνόλου του ἀνθρωπίνου ὄντος (σῶμα-ψυχή-πνεῦμα).

Θρησκεία εἶναι "ἡ ἀναζήτηση ἑνὸς βασικοῦ νοήματος", λέγει ὁ Frankl, καὶ ὁ θεραπευτὴς πρέπει νὰ εἶναι ἕνα παράδειγμα ὑπαρξιακῆς μετατροπῆς. Οἱ βασικὲς ἰδέες τῆς Ὑπαρξιακῆς Ψυχοθεραπείας εἶναι: ὁ θάνατος, ἡ ἔλλειψη νοήματος, ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ ὑπαρξιακὴ ἀπομόνωση. Θὰ σταματήσω γιὰ λίγο πάνω στὴν ἔννοια τοῦ θανάτου, ὅπως ὑπάρχει στὴν Ὑπαρξιακὴ Ψυχοθεραπεία. Ὑπάρχει μιὰ σύγκρουση στὴν συναίσθηση τοῦ θανάτου καὶ στὴν ἐπιθυμία γιὰ ζωή. Οἱ ψυχολογικὲς μελέτες ποὺ ἔγιναν σὲ ἀνθρώπους μὲ "τελευταῖο" στάδιο καρκίνου ἀποδεικνύουν ὅτι αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι ἔχουν μιὰ πιὸ αὐθεντικὴ ζωή. Ζοῦν τὸ παρόν, ξέρουν νὰ χαίρονται τὴν καθημερινότητα, ἔχουν τὴν ἱκανότητα νὰ ἐπικοινωνοῦν βαθύτερα μὲ τοὺς ἄλλους.

Ἐπὶ πλέον, αὐτοὶ ἔχουν ἕνα διαφορετικὸ σύστημα ἀξιῶν, ὅπου ἡ πολιτικὴ κατάσταση, ἡ οἰκονομικὴ δύναμη, ἡ ὑπερηφάνεια, τὸ γόητρο, χάνουν τὴν οὐσία τους καὶ τὴν σπουδαιότητά τους. Ἡ σκέψη γύρω ἀπὸ τὸν θάνατο φέρνει μιὰ ριζικὴ ἀλλαγὴ γιὰ τὴν ἀντίληψη τῆς ζωῆς... πρὸς ἕναν πιὸ αὐθεντικὸ τρόπο (E Valom,p.40). Ὁ φόβος τοῦ θανάτου εἶναι βαθειὰ ριζωμένος μέσα στὸ ἀνθρώπινο ἀσυνείδητο καὶ ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη ἀναπτύσσει ἀμυντικοὺς μηχανισμοὺς γιὰ νὰ τὰ βγάλη πέρα -νὰ τὸν ἀντιμετωπίση. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι ἡ "μέθη τῆς ἐργασίας", ὅταν κάποιος ἐργάζεται ὅλη τὴν ὥρα, φοβούμενος γιὰ τὴ στιγμὴ τῆς μοναξιᾶς. Ἡ ὑπαρξιακὴ θεραπεία θεωρεῖ τὴν ἰδέα τοῦ θανάτου σὰν νὰ εἶναι κρίσιμη, ἐπειδὴ ὁ θάνατος ἔχει μιὰ κρίσιμη σπουδαιότητα στὴ ζωὴ τοῦ καθενός. Ἔτσι, ὅπως καὶ ὁ Valom λέγει "μελέτα τὸν θάνατο καὶ θὰ μάθης νὰ ζῇς". Γιὰ τὴν αὔξηση τῆς συνειδήσεως τοῦ θανάτου ἔχουν χρησιμοποιηθῇ διάφορες μέθοδοι ποὺ ἔχουν ἀποσπασθῇ ἀπὸ θρησκευτικὲς συνήθειες. Ἀναφέρονται: "ἡ διαρκὴς σκέψη τοῦ θανάτου", παρμένη ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν καθολικῶν μοναχῶν, ἡ φαντασίωση τοῦ δικοῦ σου θανάτου, ἡ ἀλληλεπίδρασις μὲ ἀνθρώπους στὴν τελικὴ φάση τῶν θανατηφόρων ἀσθενειῶν.

Δὲν θέλω νὰ Σᾶς κουράσω μὲ ἕνα μακροσκελέστερο γράμμα, ὁπότε καταλήγω νὰ πῶ ὅτι αὐτὰ ἦταν μόλις μερικὰ ἀπὸ ἕνα σωρὸ πράγματα ποὺ ἀνακάλυψα στὴν Ἐμπειρικὴ Ψυχοθεραπεία καὶ ποὺ μὲ προκάλεσαν νὰ σκεφθῶ συνδετικὰ στοιχεῖα καὶ διαχωρισμοὺς μεταξὺ τῆς Ψυχοθεραπείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας: ἡ ἀκηδία, ἡ μνήμη τοῦ θανάτου, ἡ πνευματικὴ ἀνάπτυξη. Πρέπει νὰ Σᾶς πῶ ὅτι εἶδα πῶς στὰ ἔργα τῶν Ψυχοθεραπευτῶν δὲ συνάντησα ἀναφορὰ στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση, μόνο στὸν Προτεσταντισμό, Καθολικισμό, Βουδισμό, Ἰνδουϊσμό. Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν "φυγαδευμένη", ἀλλὰ μπορεῖ νὰ ἔρθη μὲ ἰσορροπία καὶ διορθώσεις. Καὶ βλέπω ὅτι εἶναι τόσο ἀπαραίτητη ποὺ πρέπει κάποιος νὰ γράψη ἕνα βιβλίο μὲ προσιτὸ τρόπο, τὸ ὁποῖο νὰ ὁριοθετῇ τί εἶναι καλὸ καὶ τί ὄχι καλό, ἀπὸ ὀρθόδοξη ἄποψη, στὴν Ψυχοθεραπεία. Ἕνα βιβλίο ποὺ νὰ μπορῇ νὰ ὀδηγήση τους ψυχοθεραπευτὲς στὴν ἀξία τῆς Ὀρθοδοξίας, μιλῶντας τὴν γλῶσσα τους.

Ἔτσι κλείνω ἐδῶ τὸ μακροσκελὲς γράμμα μου καὶ Σᾶς εὐχαριστῶ πάλι ὄχι μόνο γιὰ τὴν βοήθεια, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ γιὰ τὴν ὑπομονὴ νὰ διαβάσετε ὅ,τι ἔγραψα,

Ζητῶ συγγνώμη γιὰ τὴν Βιβλιογραφία στὰ Ἀγγλικὰ καὶ Ρουμανικά.

Ἐλπίζω νὰ μὴ μὲ ξεχνᾶτε στὶς προσευχὲς Σας καὶ νὰ δεχθῶ τὴν εὐλογία Σας.

Ι.Ο.