Συνέντευξη γιὰ τὰ Χριστούγεννα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ συνέντευξη αὐτὴ δόθηκε καὶ δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ «Καθ' ὁδὸν» τῆς Κοινότητος Νέων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ καὶ ὅπως θὰ διαπιστώση ὁ ἀγαγνώστης οἱ ἐρωτήσεις καλύπτουν ἕνα μεγάλο μέρος τῆς ὀρθόδοξης Χριστολογίας τῆς Ἑορτῆς.

***

Ἐρώτηση: Ἡ λέξις Χριστούγεννα σημαίνει τὴν γέννα τοῦ Χριστοῦ. Θὰ θέλαμε νὰ μᾶς πῆτε ποιός εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ γενικὰ γιατί ἔπρεπε νὰ σαρκωθῇ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ. Δὲν μποροῦσε νὰ ὑπάρξη ἄλλος τρόπος σωτηρίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους;

Ἀπάντηση: Ὅπως καταγράφεται σὲ ὅλη τὴν βιβλικοπατερικὴ παράδοσή μας, ὁ σκοπὸς τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ σημαίνει ὅτι ὁ κατὰ φύσιν Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος, ὥστε ἐμεῖς νὰ γίνουμε κατὰ Χάριν θεοί. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος σὲ ἕναν λόγο του ἀναλύει ὅτι ὁ Θεὸς ἀπέστειλε Προφήτας στὴν Παλαιὰ Διαθήκη γιὰ νὰ ὁμιλήσουν στὸν λαό Του, ἀλλὰ τελικὰ τὸ θέμα ἦταν πὼς θὰ θεωθὴ ὁ ἄνθρωπος καὶ πὼς θὰ ἀπαλλαγῆ ἀπὸ τὸν θάνατο. Ὁ νόμος δὲν ἔσωζε, ἀλλὰ προετοίμαζε τὸν λαὸ γιὰ νὰ δεχθῇ τὸν Χριστό, γι' αὐτὸ καὶ ἦταν «παιδαγωγὸς εἰς Χριστόν». Ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἐνανθρώπησή Του ἕνωσε στὸ Πρόσωπό Του τὴν θεία καὶ ἀνθρώπινη φύση, ὥστε νὰ γίνη τὸ «φάρμακο» γιὰ τὴν δική μας θέωση καὶ ἔλαβε ἄκρως καθαρό, ἀλλὰ θνητὸ καὶ παθητὸ σῶμα γιὰ νὰ πάθη καὶ νὰ νικήση τὸν θάνατο. Γιὰ παράδειγμα, ὅταν ἐφευρίσκεται ἕνα φάρμακο, δίδεται ἡ δυνατότητα σὲ κάθε ἄνθρωπο νὰ τὸ χρησιμοποιήση γιὰ νὰ θεραπευθῇ. Αὐτὸ ἔγινε μὲ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, ποὺ προσφέρθηκε «τὸ φάρμακον τῆς ἀθανασίας», κατὰ τὸν ἅγιο Ἰγνάτιο τὸν Θεοφόρο.

Ἐρώτηση: Τί φανερώνει ἡ ὅλη ἱστορία καὶ τὰ γεγονότα τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ (ὁ χρόνος, ὁ τόπος, οἱ συνθῆκες, ὁ διωγμός...);

Ἀπάντηση: Στὰ γεγονότα τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ φαίνονται δύο σημεῖα. Τὸ πρῶτον ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο, ἡ μεγάλη φιλανθρωπία Του, ὅτι Αὐτὸς εἶναι, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ἔρως καὶ ἐραστόν, ποὺ ὡς ἔρως κινεῖται πρὸς τὸν ἄνθρωπον καὶ ὡς ἐραστὸν ἑλκύει στὸν ἑαυτό Του τὰ δεκτικὰ τοῦ ἔρωτος. Καὶ τὸ δεύτερο εἶναι ἡ τραγωδία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου, ποὺ δὲν κατάλαβε τὴν εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ καὶ δημιούργησε πολλὰ προβλήματα σὲ Αὐτόν. Αὐτὸ εἶναι καὶ μιὰ σύγχρονη πραγματικότητα. Καὶ σήμερα γίνεται μιὰ πάλη μεταξὺ τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἀποστασίας τοῦ πεπτωκότος τραγικοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ὅμως φοβερὸ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀρνῆται καὶ νὰ ἀντιστέκεται στὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία προσφέρεται ποικιλοτρόπως.

Ἐρώτηση: Γιατί γεννᾶται ὁ Χριστὸς ἀπὸ τὴν Παναγία καὶ γιατί προέρχεται ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ γένος καὶ ὄχι ἀπὸ κάποιαν ἄλλη γυναῖκα;

Ἀπάντηση: Ὁ Χριστὸς ἦταν ἡ «προσδοκία τῶν ἐθνῶν» (Γέν. μθ , 10), ἀφοῦ ὅλα τὰ ἔθνη ἀνέμεναν λυτρωτή, σωτῆρα. Αὐτὸ τὸ βλέπουμε καὶ στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ὅπως γιὰ παράδειγμα στὴν τριλογία τοῦ Αἰσχύλου (Προμηθεὺς πυρφόρος, Προμηθεὺς δεσμώτης, Προμηθεὺς λυόμενος), στὸν Σωκράτη κ.α., ἀλλὰ καὶ στοὺς ἀνατολικοὺς λαούς. Ὅμως, οἱ Προφῆτες προετοίμασαν καλύτερα τὸ ἰουδαϊκὸ ἔθνος γιὰ τὴν ἔλευση τοῦ Μεσσίου. Ἡ Παναγία ἔγινε μητέρα Του, γιατί, κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, πρὶν τὸν Εὐαγγελισμό της ἔφθασε στὴν κατὰ Χάριν θέωση μέσα στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων. Πάντως, ὁ ἐνανθρωπήσας Χριστὸς ἐκάλεσε ὅλα τὰ Ἔθνη στὴν Ἐκκλησία Του, ἔγινε ὁ Σωτῆρας ὅλων τῶν ἀνθρώπων, τὸ ἔργο Του εἶναι παγκόσμιο.

Ἐρώτηση: Γεννᾶται ὁ Χριστὸς ἐν χρόνῳ. Γεννᾶται τὸ δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Γιατί δὲν ἐνσαρκώθηκε ὁ Πατὴρ ἡ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα;

Ἀπάντηση: Ὁ Χριστὸς μὲ τὴν Γέννησή Του εἰσῆλθε στὴν ἱστορία καὶ τὸν χρόνο, καὶ ἔτσι ἐξαγίασε καὶ τὴν ἱστορία καὶ τὸν χρόνο. Ἡ ἐνσάρκωση τοῦ Δευτέρου Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔγινε, κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸ Δαμασκηνό, γιὰ δύο λόγους. Ὁ πρῶτος, γιατί ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι τὸ πρωτότυπο τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε κατ' εἰκόνα τοῦ Λόγου καὶ γι' αὐτὸ διὰ τοῦ Λόγου ἔπρεπε νὰ γίνη καὶ ἡ ἀναδημιουργία του. Ὁ δεύτερος λόγος εἶναι ὅτι ὁ Λόγος γεννήθηκε προαιωνίως ἀπὸ τὸν Πατέρα κατὰ τὴν θεότητα, καὶ ὁ Ἴδιος ἔπρεπε νὰ γεννηθῇ ἐν χρόνῳ κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ὥστε νὰ μὴ μεταβληθῇ ἡ ἰδιότητα αὐτὴ (τὸ γεννητὸ) καὶ νὰ μείνη ἀκίνητη. Ἔτσι, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ γίνεται υἱὸς ἀνθρώπου. Πάντως, ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἶναι ἔργο ὁλοκλήρου τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὁ Πατὴρ ἠυδόκησε, ὁ Υἱὸς σαρκώθηκε καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα συνήργησε στὴν σάρκωση. Καὶ ἐμεῖς διὰ τοῦ Χριστοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ γνωρίζουμε τὸν Πατέρα. Τὰ πάντα γίνονται τριαδικά.

Ἐρώτηση: Ἀκοῦμε τὴν φράση «ὀν προκατήγγειλαν οἱ προφῆτες...». Ὅσον ἀφορᾶ τὸ ἱστορικὸ αὐτὸ γεγονὸς τῆς γεννήσεως τί ἔχει προφητευθὴ καὶ ἀπὸ ποιούς;

Ἀπάντηση: Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ προαναγγέλθηκε ἀπὸ τοὺς Προφήτας μὲ καθαρὸ τρόπο. Ὁ Προφήτης Ἠσαΐας, ποὺ ἀποκαλεῖται ὁ μεγαλοφωνότατος τῶν Προφητῶν καὶ πέμπτος Εὐαγγελιστής, προεῖδε τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἐκ τῆς Παρθένου. Ὁ Προφήτης Μιχαίας προεῖδε τὸν τόπο τῆς Γεννήσεως, τὴν Βηθλεέμ. Ὁ Προφήτης Ἰερεμίας προεῖδε τὴν σφαγὴ τῶν νηπίων. Ὁ Προφήτης Ὠσηὲ προεῖδε τὴν φυγὴ τοῦ Χριστοῦ στὴν Αἴγυπτο. Ὁ Προφητάναξ Δαβὶδ προεῖδε τὴν προσκύνηση τῶν Μάγων κλπ. Ὅλα ἔχουν προφητευθὴ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη.

Ἐρώτηση: Τί σημαίνει ὁ ὕμνος ποὺ ἔψαλλαν οἱ Ἄγγελοι τὴν ὥρα τῆς γεννήσεως «Δόξα ἐν Ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία»; Ποιὰν εἰρήνη ἐννοοῦν οἱ Ἄγγελοι ἐδῶ καὶ τί σημαίνει ἡ λέξη «εὐδοκία»;

Ἀπάντηση: Ἡ εἰρήνη τὴν ὁποίαν ἀνύμνησαν οἱ ἄγγελοι κατὰ τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ ἕνωση θείας καὶ ἀνθρωπίνης φύσεως στὸ Πρόσωπο τοῦ Λόγου. Ὁ Χριστὸς προσέλαβε τὴν ἀνθρώπινη φύση στὸ Πρόσωπό Του καὶ τὴν θέωσε, ὁπότε εἰρήνευσε ὁλόκληρη ἡ ἀνθρώπινη φύση ἀπὸ τὴν ταλαιπωρία τῆς πτώσης καὶ ἔτσι δόθηκε σὲ κάθε ἄνθρωπο ἡ δυνατότητα νὰ μετάσχη σὲ αὐτὴν τὴν εἰρήνη, ζῶντας μέσα στὴν Ἐκκλησία, μὲ τὰ μυστήρια καὶ τὴν ἀσκητικὴ ζωή. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ «χῶρος» μέσα στὸν ὁποῖον ὁ ἄνθρωπος βιώνει τὴν ἀγάπη καὶ τὴν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ. Ἡ λέξη εὐδοκία, κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη, ποὺ χρησιμοποίησε διάφορα πατερικὰ χωρία, ὅπως τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, σημαίνει ὅτι ἡ πρόσληψη τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἀπὸ τὸν Χριστὸ ἦταν τὸ ἀρχικό-προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν θέωση τοῦ ἀνθρώπου (τὸ κατ' εὐδοκίαν θέλημα). Ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου δὲν μποροῦσε νὰ γίνη, ἂν δὲν ὑπῆρχε ἡ ὑποστατικὴ ἕνωση θείας καὶ ἀνθρώπινης φύσεως, ἀκτίστου καὶ κτιστῆς φύσεως. Ὅμως, ὁ νόμος διά του Μωϋσέως, οἱ λόγοι τῶν Προφητῶν κλπ. ἦταν ἀτελῆ (κατὰ παραχώρησιν θέλημα) λόγῳ τῆς πτώσεως, ἀλλὰ τελειώθηκαν διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ μεταξύ του κατ' εὐδοκίαν καὶ κατὰ παραχώρησιν θελήματος. Ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ ἦταν στὸ ἀρχικὸ σχέδιο τοῦ Θεοῦ, στὸ κατ' εὐδοκίαν. Ἐκεῖνο ποὺ εἰσήχθη, μετὰ τὴν πτώση τοῦ Ἀδάμ, εἶναι ὁ Σταυρὸς καὶ ὁ θάνατος.

Ἐρώτηση: Πολλὰ ἀκούγονται γιὰ τὸ ἀστέρι τῆς Βηθλεὲμ καὶ γιὰ τοὺς μάγους. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας πὼς ἔχουν ἑρμηνεύσει αὐτά;

Ἀπάντηση: Οἱ ἀστρονόμοι προσπαθοῦν νὰ δώσουν διάφορες ἐξηγήσεις γιὰ τὴν ἐμφάνιση τοῦ ἀστέρος. Ὅμως, τὸ ἀστέρι δὲν μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθῇ μὲ ἐπιστημονικὲς ἑρμηνεῖες, ἂν δὴ κανεὶς ὅτι κινῆται ἀπὸ ἀνατολὰς πρὸς δυσμάς, πρὸς βορρᾶν καὶ νότον, ὅτι χάνεται καὶ ἐμφανίζεται, ὅτι ὁδηγεῖ τοὺς Μάγους, ὅτι κατεβαίνει χαμηλὰ καὶ δεικνύει τὸν τόπο στὸν ὁποῖο βρίσκεται ὁ Χριστός. Γι' αὐτὸ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας λέγουν ὅτι τὸ ἀστέρι ἦταν φωτεινὸς Ἄγγελος ποὺ καθοδηγοῦσε τοὺς Μάγους καὶ μάλιστα ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, ποὺ ὑπούργησε τὸ μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἑρμηνεύει ὅτι δὲν ἦταν ἀστέρι, «ἀλλὰ δύναμις τὶς ἀόρατος εἰς ταύτην μετασχηματισθεῖσαν τὴν ὄψιν». Αὐτὴ ἡ πατερικὴ ἑρμηνεία φαίνεται καὶ σὲ διάφορες ἁγιογραφίες ποὺ τὸ ἀστέρι ζωγραφίζεται ὡς Ἄγγελος.

Ἐρώτηση: Ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ ὀνομάζεται καὶ κένωσις ἡ συγκατάβασις. Τί σημαίνουν αὐτοὶ οἱ ὅροι;

Ἀπάντηση: Ὁ ὅρος «κένωση» προσδιορίζεται ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ὅταν γράφη γιὰ τὸν Χριστό: «ὀς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἀρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῶ, ἀλλὰ εαὐτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβῶν, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, καὶ σχήματι εὑρεθεῖς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιππ. β , 6-8). Κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, ὁ ὅρος «κένωση» δὲν σημαίνει κάποια μεταβολή, μετάπτωση καὶ ἀφανισμὸ τῆς θείας φύσεως, ἀλλ' ὅτι ὁ Χριστός, ὡς Θεός, μένοντας σὲ αὐτὸ ποὺ ἦταν «ἔλαβεν ὁ οὐκ ἢν καὶ σὰρξ γενόμενος ἔμενε Θεὸς Λόγος ὤν». Ἡ κένωση συνδέεται καὶ μὲ τὴν λέξη «συγκατάβαση», δηλαδὴ ὁ Χριστὸς προσέλαβε τὴν ἀνθρώπινη φύση, χωρὶς νὰ ἀποβάλη τὴν θεία φύση, τὴν δόξα τῆς θεότητος, ποὺ σημαίνει συγκαταβέβηκε στὰ ἀνθρώπινα, χωρὶς νὰ χάση τὴν δόξα Του. Στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο ψάλλουμε: «Συγκατάβασις γὰρ θεϊκή, οὐ μετάβασις δὲ τοπικὴ γέγονεν». Ἐδῶ βρίσκεται τὸ μεγαλεῖο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «ἐταπείνωσεν ἀταπεινώτως τὸ ἀταπείνωτον αὐτοῦ ὕψος». Μὲ τὸν τρόπον αὐτὸν ὑποδεικνύει σὲ μᾶς νὰ ζοῦμε τὴν δική μας κένωση ὡς ἔκφραση τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο. Ἔτσι, κατάβαση τοῦ Θεοῦ στὴν γῆ σημαίνει τὴν πρόσληψη τοῦ θνητοῦ καὶ παθητοῦ σώματος καὶ ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ στοὺς οὐρανοὺς σημαίνει τὴν ἀπαλλαγὴ τοῦ σώματος ἀπὸ τὴν φθαρτότητα καὶ τὴν θνητότητα.

Ἐρώτηση: «Ἀεὶ γεννᾶται ὁ Χριστός», καὶ ὁ Χριστὸς γεννᾶται μέσα μας. Ἡ δική σας ἄποψη.

Ἀπάντηση: Ὁ Χριστός, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, μιὰ φορὰ γεννήθηκε σωματικά, ἀλλὰ πάντοτε γεννᾶται πνευματικὰ σὲ αὐτοὺς ποὺ ἑνώνονται μαζί Του. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ μέσα μας, ποὺ βιώνεται ὡς δική μας ἀναγέννηση, γίνεται μὲ τὴν μυστηριακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, κυρίως μὲ τὴν θεία Κοινωνία, ὅταν ὅμως κοινωνοῦμε μὲ τὶς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις ποὺ εἶναι ἡ προσευχή, ἡ μετάνοια, ἡ ἡσυχαστικὴ ζωή, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε νηπτικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Γι' αὐτὸ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος κάνει λόγο γιὰ «ἀεὶ Χριστούγεννα», «ἀεὶ Πεντηκοστή». Ὅταν διαβάζη κανεὶς τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, ἀντιλαμβάνεται τί σημαίνει γέννηση τοῦ Χριστοῦ μέσα μας. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ αἰσθανθῇ μέσα του τὰ «βρεφοπρεπὴ σκιρτήματα» τοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἡ ἔγκυος γυναῖκα αἰσθάνεται τὰ σκιρτήματα τοῦ ἐμβρύου ποὺ ἔχει μέσα της. Ἡ ἕνωσή μας μὲ τὸν Χριστὸ δὲν γίνεται μὲ ἀφηρημένο τρόπο, ἀλλὰ ὑπαρξιακὰ καὶ πνευματικά, καὶ βιώνεται ψυχοσωματικά. Αἰσθάνεται κανεὶς μέσα του μετάνοια, ἀγάπη γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο, αἴσθηση ζωῆς αἰωνίου, μεταμόρφωση τῶν παθῶν, ἀδιάλειπτη προσευχὴ καὶ τέλος δέ, ἂν ὁ Θεὸς τὸ ἐπιτρέψη, ὁ ἄνθρωπος βλέπει τὸν Θεὸ στὸ ἄκτιστο Φῶς. Ἡ γέννηση τοῦ Θεοῦ πρέπει νὰ προξενήση τὴν προσωπική μας πνευματικὴ ἀναγέννηση. Ἂν δὲν τὸ βιώσουμε αὐτό, εἶναι ὡσὰν νὰ μὴ γεννήθηκε ὁ Χριστὸς γιά μας. Καὶ εἶναι φοβερὸ νὰ ἑορτάζουμε τὴν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, χωρὶς νὰ αἰσθανθοῦμε τὴν ἀναγέννησή μας. Εἶναι ὡσὰν νὰ ἑορτάζουμε τὴν γέννηση ἑνὸς βρέφους ποὺ εἶναι ἀπών.–