Ἀφιέρωμα στὸν π. Ἰωάννη Σ. Ρωμανίδη: Συνέντευξη γιά τήν «Ἐμπειρική Δογματική»

στὴν δημοσιογράφο Θάλεια Χούντα,

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

1. Ἐρώτηση: Τί σᾶς ὤθησε στὸ νὰ μεταφέρετε στὸ εὐρὺ κοινὸ τὴν διδασκαλία τοῦ π. Ἰωάννη Ρωμανίδη, ποὺ στὴν οὐσία εἶναι ἡ ἐπίσημη θέση τῆς Ἐκκλησίας μας;

Ἀπάντηση: Τὰ γραπτὰ κείμενα καὶ οἱ προφορικὲς παραδόσεις τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη ἔχουν ὡς κέντρο τὰ δόγματα τῆς Ἐκκλησίας μέσα ὅμως ἀπὸ τὶς βασικὲς προϋποθέσεις τους, ποὺ εἶναι ἡ ἐμπειρία. Στὸν πολὺ κόσμο τὰ δόγματα θεωροῦνται ὡς αὐθαίρετα ἀξιώματα ποὺ δὲν ἔχουν σχέση μὲ τὴν ζωή. Ὅμως, τὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὁμοιάζουν περισσότερο μὲ τὰ φάρμακα, τὰ ὁποῖα ἀνακάλυψαν οἱ ἐπιστήμονες, ὕστερα ἀπὸ πολυχρόνιες ἔρευνες, καὶ τὰ προσφέρουν γιὰ τὴν θεραπεία διαφόρων νοσηρῶν καταστάσεων. Αὐτὸ ἀκριβῶς μὲ ὤθησε νὰ κάνω λόγο γιὰ τὴν «Ἐμπειρικὴ δογματική», σύμφωνα μὲ τὴν προφορικὴ διδασκαλία τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, ποὺ συνδέεται μὲ τὰ μεγάλα ὑπαρξιακά, ὀντολογικὰ προβλήματα ποὺ βασανίζουν τοὺς ἀνθρώπους καὶ ὁπωσδήποτε ἔχουν κοινωνικὲς ἐπιπτώσεις. Πρόκειται γιὰ τὰ ἐρωτήματα: Τί εἶναι ὁ Θεός, πῶς μποροῦμε νὰ ἔχουμε προσωπικὴ ἐπικοινωνία μαζί Του, τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ποιός εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ὑπάρξεώς του, γιατί ὑπάρχει ὁ θάνατος, τί ὑπάρχει μετὰ τὸν θάνατο κλπ. Ἡ διδασκαλία τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη ἀνταποκρίνεται πλήρως πρὸς τὸν σκοπὸ αὐτό. Ἕνας ἀναγνώστης μοῦ εἶπε ὅτι τὸ βιβλίο αὐτὸ μπορεῖ νὰ κάνη καὶ ἕναν ἄθεο νὰ ἀγαπήση τὴν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, γιατί ἐκφράζει τὸ βάθος τοῦ δόγματος καὶ κινεῖται πέρα ἀπὸ ἠθικιστικὲς συμβατικότητες.

2. Ἐρώτηση: Πόσο δύσκολο ἦταν τὸ ἔργο σας, ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἐπιλογὴ τῶν πιὸ καίριων σημείων ἀπὸ τὸ τεράστιο ὁμολογουμένως ἔργο του;

Ἀπάντηση: Τὸ ἔργο ποὺ ἔπρεπε νὰ κάνω ἦταν μεγάλο καὶ δύσκολο. Εἶχα μπροστά μου περίπου 1500 σελίδες ἀπομαγνητοφωνημένες ἀπὸ προφορικὸ λόγο τοῦ π. Ἰωάννη καὶ ἔπρεπε νὰ ξεχωρίσω τὰ θεολογικὰ θέματα ἀπὸ ἑκατοντάδες ἄλλα θέματα, ὅπως ἱστορικά, ἐπιστημονικά, κλπ. Διότι ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης συνέδεε στενὰ τὴν θεολογία μὲ τὴν ἱστορία, ἀλλὰ καὶ τὴν ἑρμήνευε μέσα ἀπὸ τὶς σύγχρονες ἐπιστημονικὲς ἀνακαλύψεις, ὁπότε ἔπρεπε νὰ ἐπισημάνω τὰ καθαρὰ θεολογικὰ κομμάτια. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἐπιλογὴ αὐτὴ ἔπρεπε νὰ συνδέσω τὰ κείμενα μεταξύ τους σὲ μιὰ ἑνότητα, μὲ ἀλληλουχία σκέψεως καὶ σχέσεως. Ἦταν σὰν νὰ κάνη κανεὶς ἕνα πάζλ, σὰν νὰ παίρνη μερικὰ καταπληκτικὰ κομμάτια ἀπὸ ἕναν ἀμφορέα ποὺ βρῆκε σὲ ἀνασκαφὲς καὶ νὰ παρουσιάζη ἕνα ὁλοκληρωμένο ἔργο. Ὅλο αὐτὸ τὸ κοπιαστικὸ ἔργο τὸ ἔκανα μὲ ἀγάπη, ἔμπνευση καὶ ἐργάσθηκα ὅπως περίπου ἐργάζεται ὁ καλλιτέχνης ποὺ κατασκευάζει ἕναν πίνακα. Ἔτσι, τὸ ἔργο ἦταν κοπιαστικό, ἀλλὰ καὶ εὐχάριστο, ποὺ προκαλοῦσε ἔκπληξη καὶ ἐνθουσιασμὸ καὶ σὲ μένα τὸν ἴδιο. Ἡ λέξη ἔμπνευση τὰ λέει ὅλα. Ἄλλωστε, ὁ Χριστιανός, ὅπως λένε οἱ Πατέρες μας, πρέπει νὰ ἐργάζεται ὡς καλλιτέχνης, ὡς ποιητής.

3. Ἐρώτηση: Περιγράψτε μας κάποια δικά σας βιώματα μέσα ἀπὸ τὰ ὁποῖα νὰ μπορῇ νὰ σκιαγραφῆται ἡ προσωπικότητα αὐτοῦ τοῦ τόσο σημαντικοῦ θεολόγου.

Ἀπάντηση: Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἦταν μιὰ πολυτάλαντη προσωπικότητα. Μεγάλωσε στὸ Μανχάταν τῆς Νέας Ὑόρκης, σπούδασε στὰ μεγαλύτερα πανεπιστημιακὰ κέντρα τῆς Ἀμερικῆς (Γιέϊλ, Χάρβαρντ), σὲ Ὀρθόδοξες Θεολογικὲς Σχολὲς στὴν Ἀμερικὴ καὶ τὴν Εὐρώπη (Ἑλληνικὲς καὶ Ρωσικές), ἦταν καθηγητὴς δογματικῆς στὴν Ἀμερική, τὴν Θεσσαλονίκη καὶ τὸν Λίβανο καὶ γνώριζε καλὰ τὸν δυτικὸ καὶ ἀνατολικὸ ἄνθρωπο. Συγχρόνως μποροῦσε νὰ ὀδηγήση ἀεροπλάνο καὶ σκάφος καὶ νὰ γνωρίζη τὰ ἐπιτεύγματα τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης. Ὡστόσο ἐγώ, ἂν καὶ διάβαζα τὰ ἔργα του ἀπὸ παλιά, ἐν τούτοις τὸν γνώρισα προσωπικὰ μετὰ ἀπὸ τὴν συνταξιοδότησή του ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης, ὅταν ἔμενε στὴν Ἀθήνα. Ἦταν γνώστης πολλῶν πραγμάτων, θεολογικῶν, ἐπιστημονικῶν, διπλωματικῶν, ἱστορικῶν καὶ ἔκανε διαρκῶς ἔρευνα. Τὴν νοοτροπία καὶ τὴν τέχνη τοῦ ἐρευνητῆ τὴν ἔμαθε στὴν Ἀμερική. Παρὰ ταῦτα ἦταν ἁπλός, ταπεινός, ἤρεμος, ἀλλὰ καὶ προβληματισμένος γιὰ τὸ ἐπίπεδο τῆς κοινωνίας καὶ τῆς θεολογίας στὸν τόπο μας. Ἦταν ἕνας ἀνατολίτης ποὺ ζοῦσε στὸν δυτικὸ κόσμο, ἕνας ὁραματιστὴς ποὺ ζοῦσε σὲ κοινωνία πολλῶν συμφερόντων, ἦταν ἕνας ἀσκητὴς ποὺ ζοῦσε ἔξω ἀπὸ τὸ Μοναστήρι, στὴν σύγχρονη κοινωνία. Δὲν θέλω νὰ τὸν ἐξιδανικεύσω, ἀλλὰ ἦταν ἕνας εὐγενὴς καὶ εὐαίσθητος ἄνθρωπος. Εἴκοσι μέρες πρὶν πεθάνει ποὺ τὸν ἐπισκέφθηκα στὸ σπίτι του διεπίστωσα ὅτι ξυπνοῦσε τὴν νύκτα καὶ προσευχόταν ὡς ἕνας μοναχός, ὅπως τὸ ἔκανε ἡ μητέρα του, τὴν ὁποῖα ἀγαποῦσε, μιὰ ἀνατολίτισσα γυναῖκα ποὺ βίωνε τὴν καππαδοκικὴ ζωὴ μέσα στὸ Μανχάταν τῆς Νέας Ὑόρκης, καὶ τελικὰ ἔγινε μοναχὴ στὸ Μοναστήρι τῆς Σουρωτῆς Θεσσαλονίκης, κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ π. Παϊσίου, ποὺ τὴν ἐκτιμοῦσε.

4. Ἐρώτηση: Ὑπάρχουν "κρυφὰ" ἢ ἰδιαίτερα σημεῖα κατὰ τὴν μελέτη τῶν βιβλίων, τὰ ὁποῖα θὰ πρέπει ὁ ἀναγνώστης νὰ ἀνακαλύψη;

Ἀπάντηση: Καθένας θὰ ἐντυπωσιασθῇ ἀπὸ διάφορα σημεῖα τῆς διδασκαλίας του. Βεβαίως καὶ ὑπάρχουν δύο-τρία «κρυφὰ» σημεῖα γιὰ τοὺς πολλούς, ποὺ ἐκφράζουν ὅμως τὸ βάθος τῆς διδασκαλίας του. Ἤδη ὑπέβαλα αὐτὴν τὴν ἐρώτηση σὲ πολλοὺς ἀναγνῶστες τῶν βιβλίων γιὰ νὰ διαπιστώσω ἂν τὰ ἐπισημάνουν καὶ γι' αὐτὸ δὲν θὰ σᾶς τὰ ἀναφέρω. Τὸ σημαντικὸ ὅμως εἶναι ὅτι ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, στὴν πολυτάραχη διαδρομὴ τῆς ζωῆς του, συγκρούσθηκε μὲ πολλοὺς θεολόγους, γιὰ διάφορες ἀλλοιώσεις τὶς ὁποῖες συναντοῦσε. Ὑπῆρχαν καὶ ὑπάρχουν πολλοὶ ποὺ δὲν κατάλαβαν τὴν διδασκαλία του. Ἐκεῖνος, ὅμως, ἐπειδὴ ἀπέκτησε προσωπικὴ βεβαιότητα, σὲ πολλὰ θέματα ἦταν ἀπόλυτος καὶ ἐκφραζόταν ἀποφθεγματικά. Παρὰ ταῦτα τὸ βασικὸ ἔργο του, ἂν τὸν δῆ κανεὶς στὸ βάθος, ἦταν ἐνοποιητικό, ἀφοῦ ἐντόπιζε τὴν σχέση μεταξὺ ἀθέων καὶ Χριστιανῶν, Ἑβραίων καὶ Ἑλλήνων, ὀρθοδόξων καὶ ἀλλοδόξων, λατινοφώνων, ἑλληνοφώνων καὶ ἀραβοφώνων Ρωμηών. Πίστευε στὴν Ρωμηοσύνη ὄχι ὡς ἰδεολογία, ἀλλὰ ὡς τρόπο ζωῆς ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ἐνοποιητικὴ δύναμη τῶν φαινομενικὰ ἀντιθέτων καταστάσεων. Ἦταν ἕνας ἄρχοντας, ἀνατολίτης, βαθειὰ δημοκρατικὸς καὶ ταυτόχρονα ἐπαναστατικός. Αὐτὰ φαίνονται ἀντιφατικά, ἀλλὰ ἦταν ἔκφραση τοῦ ὅλου τρόπου θεολογικῆς σκέψεως καὶ τῆς ἐρευνητικῆς του ἐργασίας.–

Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα Δημοτικὸ Μέλλον