Συνέντευξη στὸ Περιοδικὸ «Ziarul Lumina» τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας: Θεραπεία καὶ Ἀλήθεια

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

1. Ἐρώτηση: Σεβασμιώτατε, ἡ ἐφημερίδα τοῦ Ρουμανικοῦ Πατριαρχείου, Ziarul Lumina, ἔχει πάλι τὴν χαρὰ καὶ τὸ προνόμιο νὰ λάβη μιὰ συνέντευξη ἀπὸ Σᾶς, γιατί ὁ Χριστιανὸς θὰ ἔπρεπε νὰ κάνη τὴν προσπάθεια νὰ καταλάβη, νὰ συνειδητοποιήση τὶς πνευματικές του ἀρρώστιες, τὰ πάθη του καὶ νὰ τὰ θεραπεύση. Αὐτὸ τὸ διάβημα δὲν εἶναι ὅμως εὔκολο. Στὰ ἔργα σας μιλᾶτε πολὺ γιὰ τὴν ὀντολογικὴ ἀρρώστια τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ὅμως συνήθως θεωρεῖ ἀρρώστια τὴν σωματικὴ καὶ τὴν ψυχολογικὴ καὶ αὐτὲς τὶς ἀρρώστιες προσπαθεῖ νὰ τὶς θεραπεύση στὰ νοσοκομεῖα. Ἀλλιῶς, ἀντιλαμβάνεται τὴν ζωή του στὴν καθημερινότητα ὡς ὁμαλή, ὑγιῆ κατάσταση. Τί εἶναι ἡ πραγματικὴ ἀρρώστια τοῦ ἀνθρώπου, γιατί χρειάζεται «ἰατρικὴ ἐν Πνεύματι;». Γιατί εἶναι ἀποφασιστική, ἀπαραίτητη ἡ θεραπεία;

Ἀπάντηση: Στὴν Ἁγία Γραφή, τὰ λειτουργικὰ κείμενα καὶ τὰ ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας γίνεται πολὺς λόγος γιὰ τὴν ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν θεραπεία του. Βεβαίως ὑπάρχει ἡ σωματικὴ ἀσθένεια, ἡ ψυχολογικὴ ἀσθένεια καὶ ἡ πνευματικὴ ἀσθένεια. Μεταξὺ αὐτῶν ὑπάρχει ἀλληλεξάρτηση. Τὸ θέμα τῆς ἀσθενείας πρέπει νὰ τὸ δὴ κανεὶς ἀπὸ τὴν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων. Ὁ ἄνθρωπος πρὶν τὴν πτώση ζοῦσε διαφορετικὰ ἀπ' ὅ,τι σήμερα. Ὁ νοὺς τοῦ εἶχε ἐπικοινωνία μὲ τὸν Θεό, ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ φώτιζε τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος γράφει ὅτι ὁ Ἀδὰμ καὶ ἡ Εὔα πρὶν ἁμαρτήσουν ζοῦσαν στὸν Παράδεισο ὡς ἄγγελοι. Μετὰ ὅμως τὴν ἁμαρτία ἐπῆλθε ὁ πνευματικὸς θάνατος, δηλαδὴ ἡ διακοπὴ τῶν σχέσεων μὲ τὸν Θεὸ καὶ ἀκολούθησε ὁ σωματικὸς θάνατος. Ἀπὸ τότε ὁ ἄνθρωπος γεννιέται μὲ τὴν θνητότητα καὶ παθητότητα, ὅπως ἐκφράζονται μὲ τὶς ἀσθένειες, τὰ πάθη καὶ τὸν θάνατο.

Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν σωματικῶν ἀσθενειῶν γίνεται ἀπὸ τὴν ἰατρικὴ ἐπιστήμη, τὴν ὁποῖα σεβόμαστε, διότι ἁπαλύνει τὸν πόνο τῶν ἀνθρώπων. Ἐπίσης, γιὰ τὰ ψυχολογικὰ προβλήματα ἐνδιαφέρεται ἡ ψυχολογία μὲ τὶς πολλές της θεωρίες, ὅπως τὴν ψυχαναλυτική, τὴν γνωστική, τὴν συμπεριφοριστική, τὴν ὑπαρξιακή. Ἡ Ἐκκλησία θεραπεύει τὰ πνευματικὰ νοσήματα, γι' αὐτὸ γίνεται λόγος γιὰ «ἰατρικὴ ἐν πνεύματι ἐπιστήμη». Ἡ πνευματικὴ ἀσθένεια εἶναι ὅταν ὁ νοὺς τοῦ ἀνθρώπου ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς γράφει: «Νοὺς ἀποστὰς τοῦ Θεοῦ ἢ δαιμονιώδης γίνεται ἢ κτηνώδης», δηλαδὴ ὅταν ὁ νοὺς τοῦ ἀνθρώπου ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν Θεό, τότε γίνεται δαιμονιώδης μὲ τὰ πάθη τῆς ὑπερηφανίας καὶ κτηνώδης μὲ τὰ πάθη τῆς φιληδονίας καὶ τῆς φιλοκτημοσύνης.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κάνει διάκριση μεταξὺ σαρκικοῦ, ψυχικοῦ καὶ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Σαρκικὸς ἄνθρωπος εἶναι αὐτὸς ποῦ δὲν ἔχει τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὸς χαρακτηρίζεται καὶ ὡς ψυχικὸς ἄνθρωπος, ἀφοῦ λειτουργοῦν ὅλες οἱ ψυχικὲς ἐνέργειες, χωρὶς ὁ ἄνθρωπος ὅμως νὰ ἔχη αἰσθητῶς τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Πνευματικὸς ἄνθρωπος εἶναι αὐτὸς ποῦ εἶναι ναὸς τοῦ Παναγίου Πνεύματος, δηλαδὴ ἔχει τὴν Χάρη τοῦ Βαπτίσματος καὶ τοῦ Χρίσματος καὶ μέσα στὴν καρδιά του γίνεται ἡ νοερὰ προσευχή. Τότε ἐκδηλώνονται ὅλα τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κατὰ τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ὅποια σχέση ὑπάρχει μεταξὺ σώματος καὶ ψυχῆς, τέτοια σχέση ὑπάρχει μεταξὺ ψυχῆς καὶ Ἁγίου Πνεύματος. Δηλαδή, ὅταν ἡ ψυχὴ φεύγη ἀπὸ τὸ σῶμα, τότε τὸ σῶμα πεθαίνει. Ἔτσι καὶ ὅταν τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν ψυχή, ἡ ψυχὴ εἶναι νεκρὰ κατὰ Θεόν. Ὁπότε, ὅταν οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιὰ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ἐννοοῦν τὴν ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὴν κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, τὴν κατὰ φύσιν καὶ ὑπὲρ φύσιν κίνηση τῶν ἐνεργειῶν τῆς ψυχῆς. Μὲ ἄλλα λόγια, ἡ θεραπεία συνίσταται στὴν μετατροπὴ τῆς φιλαυτίας σὲ φιλοθεΐα καὶ φιλανθρωπία.

2.Ερώτηση: Στὰ ἔργα σας γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ὑποστηρίζετε, κατὰ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι «ἡ Ἐκκλησία εἶναι πνευματικὸ θεραπευτήριο ποὺ θεραπεύει τὸν πνευματικὰ ἄρρωστο ἄνθρωπο». Αὐτὴ ἡ ἀντίληψη βρίσκεται σὲ ἀντιλογία μὲ τὴν κοινὴ νοοτροπία τῆς ἐποχῆς μας γιὰ τὴν ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἕνα πλαίσιο τῆς κοινωνικῆς ἢ πολιτιστικῆς ἐκδηλώσεως μεταξὺ ἄλλων ἐπιλογῶν ποῦ μᾶς προσφέρει ἡ κοινωνία. Γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο, ἡ θεραπεία ὅμως ἔχει σχέση μόνο μὲ τὴν ἰατρική, μὲ τὴν παθολογία, ψυχολογία ἢ μὲ τὴν ψυχιατρική. Πῶς ἑρμηνεύετε τὸν ἰσχυρισμό σας ὅτι «ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου γίνεται μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας»;

Ἀπάντηση: Ἐφ' ὅσον προηγουμένως κάναμε τὴν διάκριση μεταξὺ σωματικῆς, ψυχολογικῆς καὶ πνευματικῆς θεραπείας γίνεται ἀντιληπτὸ ὅτι αὐτὴ ἡ μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γίνεται μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὰ Μυστήρια καὶ τὴν ἀσκητικὴ ζωή. Ἔτσι μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τὸν λόγο τοῦ ἁγίου Σεραφεὶμ τοῦ Σαρὼφ ὅτι σκοπὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὸ εἶναι τὸ βασικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία, κατὰ τὴν διαδασκαλία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, εἶναι Σῶμα Χριστοῦ καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι ἡ κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας. Κατὰ δὲ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ ἡ Ἐκκλησία εἶναι κοινωνία θεώσεως, δηλαδὴ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν θέωση, διὰ τῆς καθάρσεως τῆς καρδιᾶς καὶ τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοῦ.

Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια λέμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι Πνευματικὸ θεραπευτήριο, ποῦ θεραπεύει τὰ πνευματικὰ νοσήματα τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτὸ τὸ συναντοῦμε στὴν παραβολὴ τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτου καὶ σὲ πολλὰ κείμενα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καὶ πολλῶν ἄλλων ἁγίων Πατέρων, τῶν ὁποίων τὰ ἔργα περιλαμβάνονται στὸ βιβλίο τῆς «Φιλοκαλίας». Ἐφ' ὅσον ἡ Ἐκκλησία εἶναι πνευματικὸ θεραπευτήριο, αὐτὸ σημαίνει ὅτι καὶ οἱ Κληρικοὶ εἶναι οἱ πνευματικοὶ θεραπευτές. Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης χρησιμοποιοῦσε τὸ παράδειγμα τοῦ Νοσοκομείου γιὰ νὰ δείξη τὸν σκοπὸ καὶ τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Ἔλεγε ὅτι ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ὁ διευθυντὴς τῆς κλινικῆς, οἱ Κληρικοὶ εἶναι οἱ ἰατροὶ ποῦ κατευθύνονται ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο-διευθυντὴ γιὰ τὴν θεραπεία τῶν ἀσθενῶν, οἱ συνεργάτες τῶν Κληρικῶν ποῦ ἐργάζονται στὸν Ναὸ εἶναι τὸ νοσηλευτικὸ προσωπικὸ καὶ βέβαια οἱ ἄνθρωποι μὲ τὰ διάφορα πάθη εἶναι οἱ ἀσθενεῖς ποῦ ἐπιδιώκουν νὰ βροὺν θεραπεία.Βεβαίως, ἡ Ἐκκλησία παράγει καὶ τὶς ἐκκλησιαστικὲς τέχνες, δημιουργεῖ πολιτισμό, ἀσχολεῖται καὶ μὲ τὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο. Ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι συνέπεια τοῦ προηγουμένου. Τὸ πρωτεῦον ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, νὰ ἑνωθῇ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν Θεὸ καὶ νὰ θεωθή. Οἱ ἄνθρωποι ποῦ θεραπεύονται παράγουν ἀξιόλογο πολιτισμὸ καὶ εὐεργετοῦν ποικιλοτρόπως τὴν κοινωνία. 

3.Ερώτηση: Ἐπιστρέφουμε στὸ θέμα τῆς κοινῆς νοοτροπίας τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ. Ἀφ’ενός, ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἀποκαλυμμένες ἀλήθειες, τὶς ὁποῖες τὶς θεωρεῖ θεῖες καὶ ἀπόλυτες. Αὐτὰ εἶναι τὰ δόγματα. Ἀφ' ἑτέρου, στὸν σύγχρονο πολιτισμὸ δὲν ὑπάρχει πιὰ ἀπόλυτη ἀλήθεια, ὑπάρχουν ὅμως διάφορες ἰδεολογίες καὶ ὁ ἄνθρωπος διαλέγει σὲ συνάρτηση μὲ τὸν ὑποκειμενισμό του καὶ στὸ πέρασμα τῆς ζωῆς μπορεῖ νὰ κάνει περισσότερες ἰδεολογικὲς ἐπιλογές. Τί εἶναι τὰ δόγματα στὴν ἀντίληψη τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ὁρίσατε τὴν Ἐκκλησία ὡς «θεραπευτήριο τοῦ πνευματικὰ ἀρρώστου ἀνθρώπου» καὶ ἰσχυρίζεστε ὅτι «ὅταν ἀλλοιώνεται ἡ πίστη, ἀλλοιώνεται καὶ ἡ σωτηρία. ὅταν ἀλλοιώνεται ἡ πίστη, τότε ἀλλοιώνεται καὶ ὁ τρόπος καὶ ἡ μέθοδος θεραπείας»;

Ἀπάντηση: Στὴν Ἐκκλησία ὑπάρχουν καὶ δόγματα, ποῦ ἀναφέρονται στὸν Τριαδικὸ Θεό, στὴν πραγματικότητα ὅμως τὰ δόγματα λέγονται ὅροι καὶ θεσπίσθηκαν ἀπὸ τοὺς Πατέρες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Αὐτὸ φαίνεται στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως. Ἡ λέξη ὅρος σημαίνει τὸ ὅριον ποῦ ξεχωρίζει τὴν ἀλήθεια ἀπὸ τὴν πλάνη. Ἐπειδὴ οἱ αἱρετικοὶ χρησιμοποιοῦσαν τὴν φιλοσοφία γιὰ νὰ κατανοήσουν τὸ μυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἐξαναγκάσθηκαν νὰ ὁριοθετήσουν τὴν πίστη, γιὰ νὰ μὴ συγχέεται μὲ αἱρετικὲς ἀπόψεις. Ἔτσι, τὰ δόγματα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ὁριοθέτηση τῆς Ἀποκαλύψεως. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες διὰ τῆς καθάρσεως τῆς καρδίας καὶ τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοὸς ἔφθασαν στὴν θεωρία τοῦ Θεοῦ, εἶδαν τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν συνέχεια χρησιμοποίησαν κάποιον ὅρο-δόγμα γιὰ νὰ ἐκφράσουν αὐτὴν τὴν ἐμπειρία τὴν ὁποῖα ἀπέκτησαν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι.

Μὲ αὐτὲς τὶς προϋποθέσεις λέμε ὅτι τὸ δόγμα εἶναι ἔκφραση τῆς ἐμπειρίας, ἀλλὰ καὶ συγχρόνως ὁδοδείκτης ποῦ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν ἐμπειρία. Ὅσοι θέλουμε νὰ δοῦμε τὸν Θεὸ καὶ νὰ ἀποκτήσουμε κοινωνία μαζί Του, ἔχοντας ὑπ' ὄψιν τὰ δόγματα, ἀκολουθοῦμε τὴν ἀληθινὴ πορεία, βρισκόμαστε μέσα στὴν Ἐκκλησία, προσαρμόζουμε τὴν ζωὴ μᾶς στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ ἔχουμε τὴν ἐλπίδα νὰ φθάσουμε κάποτε στὴν θέωση. Ἔτσι τὸ δόγμα συνδέεται στενὰ μὲ τὸ ἦθος. Ὁπότε, ὅταν ἀλλοιώνεται τὸ δόγμα, ἀλλοιώνεται ὁ ὁδοδείκτης καὶ φυσικὰ δὲν ὁδηγεῖ στὸ ἐπιθυμητὸ τέλος. Ἀλλὰ καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν ζὴ σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ δὲν ὁδηγεῖται στὴν βίωση τοῦ δόγματος. Ἀκόμη οἱ Πατέρες παρομοιάζουν τὰ δόγματα μὲ φάρμακα. Τὸ φάρμακο βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ θεραπευθῇ καὶ νὰ ἀποκτήση τὴν ὑγεία. Ἔτσι τὸ δόγμα εἶναι τὸ φάρμακο ποῦ κατασκεύασαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε νὰ θεραπευθῇ ὁ ἄνθρωπος. Ὅπως γίνεται φανερό, τὰ δόγματα-ὅροι δὲν εἶναι ἰδεολογίες, ἀλλὰ συνδέονται μὲ τὴν θεοπτία. Ἡ ἰδεολογία εἶναι ἀπόρροια στοχασμῶν, φαντασίας, λογικῶν σκέψεων, ἐνῷ τὰ δόγματα εἶναι καταγραφὴ καὶ ὁριοθέτηση τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἀλήθειας, τῆς φανερώσεως τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο. Ἔτσι οἱ ἰδέες εἶναι λογικὰ κατασκευάσματα ποῦ ἀναιροῦνται ἀπὸ ἄλλες ἰδεολογίες, ἐνῷ τὰ δόγματα εἶναι γεύση ζωῆς, συνδέονται μὲ τὴν ἐμπειρία, μεταμορφώνουν ὁλόκληρη τὴν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου.

4.Ερώτηση: Ἴδια ἐρώτηση σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὰ Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας: Τί εἶναι τὰ Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας σὲ σχέση μὲ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου;

Ἀπάντηση: Ὅλη ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι ἕνα μυστήριο, γιατί εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ ποῦ ἔχει ἀναστηθῇ καὶ ἀναληφθῇ. Ὅποιος ζὴ πραγματικὰ μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας δέχεται τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Ὅσα γίνονται μέσα στὴν Ἐκκλησία, ἀκόμη καὶ αὐτὴ ἡ προσευχὴ εἶναι ἕνα μυστήριο. Τὰ βασικὰ Μυστήρια εἶναι τὸ Βάπτισμα, τὸ Χρῖσμα καὶ ἡ θεία Εὐχαριστία, διὰ τῶν ὁποίων κανεὶς μετέχει τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ, ὅπως τὰ κλήματα συνδέονται μὲ τὴν ἄμπελο. Ὑπάρχουν καὶ ἄλλα Μυστήρια, ὅπως ἡ Ἱερωσύνη, ὁ Γάμος, τὸ Εὐχέλαιο, ἡ ἱερὰ Ἐξομολόγηση. Γενικά, τὰ Μυστήρια εἶναι οἱ κρουνοί -βρῦσες διὰ τῶν ὁποίων μετέχουμε τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ.

Βέβαια, κατὰ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ δὲν μετέχεται ἀπροϋποθέτως, ἀφοῦ εἶναι ἀπαραίτητη καὶ ἡ δική μας συνέργεια. Ἔτσι, ὁ Θεὸς εἶναι ὁ ἐνεργῶν καὶ ὁ ἄνθρωπος ὁ συνεργῶν. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι γιὰ νὰ ἐνεργήσουν τὰ Μυστήρια στὸν ἄνθρωπο, πρέπει καὶ ὁ ἄνθρωπος νὰ ζὴ ἀσκητικά, δηλαδὴ νὰ τηρῇ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ στὴν ζωή του. Ἔτσι ἐπιτυγχάνεται ἡ θεραπεία. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως φαίνεται στὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου καὶ τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ἔχουν συνδέσει τὸ Μυστῆρο τοῦ Βαπτίσματος μὲ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὰ πάθη, τὸ Μυστήριο τοῦ Χρίσματος μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ νοῦ καὶ τὸ Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας μὲ τὴν θέωση τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι Πατέρες, συνέδεαν πολὺ στενὰ τὰ Μυστήρια μὲ τὴν ἄσκηση. Ἄλλωστε, αὐτὸ δίδαξε καὶ ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἐντολὴ ποῦ ἔδωσε στοὺς Μαθητάς Του: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν» (Μάτθ. κή' 19-20). Στὸ «βαπτίζοντες» συμπεριλαμβάνονται τὰ Μυστήρια καὶ μὲ τὸ «διδάσκοντες τηρεῖν» ἐννοεῖται ἡ ἀσκητικὴ ζωή, δηλαδὴ ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ.

5.Ερώτηση: Ἐπισημαίνετε σὲ κάποιο σημεῖο τοῦ ἔργου σας «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι, ἂν καὶ παρακολουθοῦν τακτικὰ τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας –πηγαίνουν στὴν Ἐκκλησία, ἐξομολογοῦνται, κοινωνοῦν– πάντως δὲν θεραπεύονται. Τί γίνεται; Αὐτὸς εἶναι ἕνας πολὺ σοβαρὸς ἰσχυρισμός.

Ἀπάντηση: Ἡ ζωή μας μέσα στὴν Ἐκκλησία δὲν ἐξαντλεῖται σὲ μία τυπικὴ παρακολούθηση τῆς θείας Εὐχαριστίας ἢ σὲ μιὰ τυπικὴ συμμετοχή μας σὲ κάποιο Μυστήριο, ἀλλὰ προϋποθέτει ἕνωση καὶ κοινωνία μας μὲ τὸν Χριστό. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἀπαιτεῖται μιὰ ὁλοκληρωτικὴ μεταμόρφωση ψυχῆς καὶ σώματος. Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποιῶντας στὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ τὶς ἀπόψεις τοῦ Πλάτωνος, διδάσκουν ὅτι ἡ ψυχὴ ἔχει τρεὶς δυνάμεις, ἤτοι τὸ λογιστικό, τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικό. Οἱ τρεὶς αὐτὲς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μποροῦν νὰ λειτουργοῦν παρὰ φύση, κατὰ φύση καὶ ὑπὲρ φύση. Ἡ παρὰ φύση λειτουργία τους ἐκφράζεται μὲ τὰ πάθη, ποῦ ἐκδηλώνονται στὸ λογιστικό, τὸ ἐπιθυμικὸ καὶ τὸ θυμικό. Ἡ κατὰ φύση καὶ ὑπὲρ φύση κίνηση τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς γίνεται μὲ τὴν ὅλη ζωὴ μέσα στὴν Ἐκκλησία, καὶ αὐτὸ λέγεται μεταμόρφωση τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ οἱ τρεὶς δυνάμεις προσφέρονται στὸν Θεὸ ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾶ τὸν Θεό, σκέπτεται τὸν Θεὸ καὶ τηρεῖ τὶς ἐντολές Του. Ἂν δὲν γίνη αὐτό, τότε ἡ παρουσία μας στὴν Ἐκκλησία εἶναι τυπική, μηχανικὴ καὶ ὄχι οὐσιαστικὴ καὶ πραγματική. Σὲ αὐτὸ συντελοῦν τὰ Μυστήρια, ἡ θεία Λειτουργία καὶ ἡ ὅλη ἀσκητικὴ ζωή. Εἶναι σημαντικὸ ὅτι πέρα ἀπὸ τὴν λειτουργικὴ ζωὴ ὑπάρχει καὶ ἡ νηπτική-ἡσυχαστικὴ παράδοση, ὅπως τὴν ἐκφράζουν οἱ ἡσυχαστὲς Πατέρες. Γι' αὐτὸ ἐπιμένουμε στὴν σύνδεση τῶν Μυστηρίων μὲ τὴν ἡσυχαστικὴ ζωή.

6.Ερώτηση: Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τῆς ταπείνωσης στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου;

Ἀπάντηση: Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι τὸ πρῶτο ἁμάρτημα ποῦ διέπραξε ὁ Ἀδάμ. Θέλησε νὰ γίνη Θεὸς χωρὶς ὑπακοὴ στὸ θέλημά Του. Ἡ ὑπερηφάνεια συνετέλεσε καὶ στὴν πτώση τῶν δαιμόνων. Ἡ θεραπεία τοῦ πάθους τῆς ὑπερηφάνειας γίνεται μὲ τὴν ταπείνωση, ἡ ὁποία ἐκφράζεται μὲ τὴν ὑπακοή. Ἔτσι ὅταν ὑπακούουμε στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ δείχνουμε ὅτι βιώνουμε τὴν ταπείνωση καὶ ἔτσι διὰ τῆς ταπεινώσεως θεραπεύεται ἡ πτωτικὴ κατάσταση. Αὐτὸ φαίνεται στὴν περίπτωση τοῦ νέου Ἀδὰμ ποῦ εἶναι ὁ Χριστός. Ἐφ' ὅσον ὁ παλαιὸς Ἀδὰμ ἔχασε τὴν κοινωνία τοῦ μὲ τὸν Θεὸ μὲ τὴν ὑπερηφάνειά του, γι' αὐτὸ καὶ ὁ Χριστός, ποῦ εἶναι ὁ Νέος Ἀδάμ, διορθώνοντας τὸ λάθος τοῦ Ἀδὰμ ἐκένωσε ἑαυτὸν μορφὴν δούλου λαβῶν καὶ διὰ τῆς ταπεινώσεως καὶ ὑπακοῆς στὸν Πατέρα Του θεράπευσε τὸ ἀνθρώπινο γένος. Ἑπομένως, ὅταν ὑπακούουμε στὸν θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ στὸν Πνευματικό μας Πατέρα, τότε ταπεινωνόμαστε καὶ κοινωνοῦμε μὲ τὸν νέο Ἀδάμ, τὸν Χριστό, καὶ θεραπευόμαστε.

7.Ερώτηση: Σεβασμιώτατε, τί εἶναι ἡ ἀνάσταση τῆς ψυχῆς σὲ αὐτὴ τὴν προοπτικὴ τῆς θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου;

Ἀπάντηση: Μετὰ τὴν πτώση τοῦ Ἀδάμ, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ἐπῆλθε ὁ πνευματικὸς θάνατος, ὁ χωρισμὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Θεό, καὶ ἀκολούθησε ὁ σωματικὸς θάνατος. Τώρα μὲ τὴν Χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν μετέχουμε στὰ Μυστήρια καὶ τὴν ἀσκητικὴ ζωή, γίνεται ἡ πνευματικὴ ἀνάσταση καὶ θὰ ἀκολουθήση ἡ τελικὴ ἀνάσταση τῶν σωμάτων. Δηλαδή, πρώτη ἀνάσταση εἶναι ἡ μετοχή μας στὸ Βάπτισμα, τὸ Χρῖσμα καὶ τὴν θεία Λειτουργία, κατὰ τὴν ὁποῖα ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ τὸ σῶμα δέχεται τὶς ἐνέργειες τῆς ἀκτίστου Χάριτος. Καὶ δεύτερη ἀνάσταση εἶναι ἡ μελλοντικὴ ἀνάσταση τῶν σωμάτων ποῦ θὰ γίνη κατὰ τὴν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ αἰώνια κοινωνία μας μὲ τὸν Χριστό, ἡ συμμετοχή μας στὴν αἰώνια Ἐκκλησία, στὸ οὐράνιο συλλείτουργο.

Οὐσιαστικά, λοιπόν, θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση αὐτὸ ποῦ λέμε ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, εἶναι ἡ μετοχή μας στὴν πρώτη ἀνάσταση, στὴν ἑνότητα καὶ κοινωνία μας μὲ τὸν Χριστό, ὁπότε ὅλο τὸ εἶναι μας, ψυχὴ καὶ σῶμα, κινεῖται πρὸς τὸν Θεὸ καὶ ἔχουμε τὴν ἐλπίδα νὰ ζήσουμε καὶ τὴν δεύτερη ἀνάσταση. Αὐτὴ ἡ ἀνάσταση συνδέεται μὲ τὴν ἀληθινὴ ἐπανάσταση. Πράγματι, ἡ λέξη ἐπανάσταση στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα σημαίνει ἐπανέρχομαι στὴν προηγούμενη θέση (ἐπαν-ἵστημι), δηλαδὴ στὴν πρὸ τῆς πτώσεως καὶ πρὸ τοῦ θανάτου ζωή, οὐσιαστικὰ λοιπὸν δηλώνει τὴν ἀνάσταση ἐν Χριστῷ. Καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικὴ ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία.

8.Ερώτηση: Γιατί ἔχουμε ἀμφιβολίες γιὰ τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ, ὅπως εἶχε ὁ Ἀπόστολος Θωμᾶς γιὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ;

Ἀπάντηση: Ὁ ἄνθρωπος σὲ ὅλα τὰ θέματα ζητᾶ νὰ βρὴ τὴν ἀλήθεια ἐμπειρικῶς. Αὐτὸ εἶναι ἀρχὴ ἐπιστημονικὴ καὶ αὐτὸ ἦταν ἐκεῖνο ποῦ κατέρριψε τὴν μεταφυσικὴ ποῦ στηριζόταν στὴν φαντασία καὶ τὸν στοχασμό. Ἔτσι δὲν θέλουμε ἁπλῶς νὰ ἀκοῦμε γιὰ τὸν Χριστό, ἀλλὰ νὰ Τὸν γνωρίσουμε προσωπικά. Ὁ Ἀπόστολος Θωμᾶς ζητοῦσε ὁ ἴδιος νὰ δὴ καὶ νὰ ψηλαφήση τὸν Ἀναστάντα Χριστό. Ὁ ἱερὸς Θεοφύλακτος Βουλγαρίας γράφει ὅτι ὁ Θωμᾶς ἦταν κατηχούμενος ἀπὸ τοὺς ἄλλους μαθητές, δηλαδὴ οἱ μαθητὲς τοῦ ἔλεγαν ὅτι ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε, ἀλλὰ αὐτὸς ἤθελε νὰ ἀποκτήση δική του προσωπικὴ ἐμπειρία. Αὐτὸ δείχνει ὅτι ἄλλο εἶναι ἡ πίστη ἐξ ἀκοῆς καὶ ἄλλο ἡ πίστη ἐξ ἐμπειρίας. Ἐμεῖς ἀκοῦμε περὶ τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τοὺς αὐτόπτες μαθητὲς καὶ ἁγίους καὶ στὴν συνέχεια ἀγωνιζόμαστε νὰ φθάσουμε στὸ νὰ δοῦμε πνευματικὰ τὸν Χριστό. Ἀπὸ τὸν «Χριστὸ τῆς ἱστορίας» νὰ φθάσουμε στὸν «Χριστὸ τῆς πίστεως», ἀφοῦ ἡ πίστη μας εἶναι ἐνυπόστατη. Καὶ στὸ θέμα αὐτὸ βοηθᾶ ἡ ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ζωή, μὲ τὰ ἱερὰ Μυστήρια καὶ τὴν ἡσυχαστικὴ παράδοση.

Εἶναι σημαντικὸ ὅτι ὁ Ἀπόστολος Θωμᾶς ζητοῦσε νὰ βάλη τὸν δάκτυλό του στὶς πληγὲς τοῦ Σώματός Του, «εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων» καὶ τὴν χεῖρα τοῦ «εἰς τὴν πλευρὰν» τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἀναστημένος Χριστὸς ἱκανοποίησε τὸ αἴτημά του, γιατί θέλει νὰ εἶναι «ἐρευνώμενος καὶ ἀναζητούμενος». Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει ὅτι ὁ Χριστὸς διψᾶ τὸ διψάσθαι, ὁ δὲ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι σὰν τὸ «θήραμα» ἐκεῖνο ποῦ ἑλκύει τὸν κυνηγὸ γιὰ νὰ τὸ συλλάβη μέσα ἀπὸ πολλὲς δοκιμασίες καὶ ἔτσι τὸν τραβᾶ πρὸς τὸν ἑαυτό Του. Ἀπὸ αὐτὸ ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἡ Ἐκκλησία ποῦ εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τὶς πληγές της, δηλαδὴ τὸ μαρτύριο καὶ τὴν ἄσκηση. Ἂν δὲ σκεφθοῦμε ὅτι οἱ βεβαπτισμένοι καὶ βεβαιόπιστοι εἶναι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, τότε οἱ «πληγὲς» αὐτοῦ τοῦ Σώματος εἶναι οἱ μάρτυρες τοῦ αἵματος καὶ τῆς προαιρέσεως, οἱ «τραυματίες τοῦ θείου Νυμφίου», ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας.

Ὅποιος, λοιπόν, θέλει νὰ γνωρίση τὸν Χριστό, θὰ πρέπει νὰ ἀναζητήση τοὺς «τραυματίας τοῦ θείου Νυμφίου» καὶ δι' αὐτῶν θὰ ὁδηγηθῇ στὴν ὅραση καὶ γνώση τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ. Ὁ Χριστὸς ψηλαφᾶται, θεᾶται, γνωρίζεται ἐμπειρικῶς. Ἔξω ἀπὸ τὴν ἐμπειρία ἐνεδρεύει ὁ κίνδυνος τῆς ἀμφιβολίας, τοῦ στοχασμοῦ, τῆς ἀθεΐας.–