Κύριο ἄρθρο: Ὁ Θε­ο­λό­γος τῆς ἐ­μπει­ρι­κῆς θε­ο­λο­γί­ας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ Ἐκκλησία μας σήμερα, ἑορτάζει τὴν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἑνὸς μεγάλου Πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας, ἑνὸς φλογεροῦ καὶ ἐμπνευσμένου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης καὶ ἑνὸς Ἱεροκήρυκος ποὺ χαρακτηρίσθηκε ὡς «καλλικέλαδο ἀηδόνι τοῦ ἄμβωνος». Ἴσως δὲν ἐμφανίσθηκε στὴν ἱστορία λαμπρότερος κήρυκας τοῦ θείου λόγου. Διαβάζοντας κανεὶς τὰ κείμενά του διακρίνει μιὰ θεοφιλῆ καρδιὰ ποὺ ἔπασχε ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὸν Θεὸ καὶ ἔπαλλε ἀπὸ τὴν νοσταλγία τοῦ οὐρανίου πολιτεύματος. Τὰ λόγια του ἦταν πυρφόρα, γιατί ἔβγαιναν ἀπὸ ἕνα καμίνι ἀγάπης πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ἕνα τροπάριο τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου: «Μελωδικῶς ἀνυμνήσωμεν», «τὴν χρυσήλατον σάλπιγγα, τὸ θεόπνευστον ὄργανον... τῆς Ἐκκλησίας τὸ στήριγμα, τὸν νοὺν τὸν οὐράνιον, τῆς σοφίας τὸν βυθόν, τὸν κρατῆρα τὸν πάγχρυσον»

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἑρμηνεύοντας τὸ χωρίο τοῦ Προφήτου Ἠσαΐου: «ἰδοὺ ὁ δεσπότης Κύριος Σαβαὼθ ἀφελεῖ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας καὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα καὶ ἰσχύουσαν... δικαστὴν καὶ προφήτην καὶ στοχαστὴν» σημειώνει τὴν διαφορὰ ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ τοῦ προφήτου καὶ τοῦ στοχαστοῦ. Λέγει: «ἕτερον μὲν γὰρ στοχασμὸς καὶ προφητεία ἄλλο». Ὁ στοχαστὴς ὁμιλεῖ γιὰ τὰ μέλλοντα, ἀφοῦ στοχάζεται ἀπὸ τὴν πεῖρα τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ ὁ προφήτης ὁμιλεῖ ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ σημειώνει: «Ἀλλὰ πολὺ τὸ μέσον τούτου κακείνου, ὅσον συνέσεως ἀνθρωπίνης καὶ θείας χάριτος τὸ διάφορον». Δηλαδή, ὅση διαφορὰ ὑπάρχει μεταξὺ τῆς ἀνθρωπίνης σοφίας καὶ τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ, τόση διαφορὰ ὑπάρχει μεταξὺ τοῦ στοχαστοῦ καὶ τοῦ προφήτου. Τελικά, προφήτης δὲν εἶναι μόνον ἐκεῖνος ποὺ προαναγγέλλει τὰ μέλλοντα, ἀλλὰ ὁ διδάσκαλος, ὁ ἐμπειρικὸς θεολόγος ποὺ καθοδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο γιὰ τὴν βίωση τῶν μελλόντων ἀπὸ τώρα.

Ὁ κόσμος σήμερα γέμισε ἀπὸ στοχαστές, δοκησισόφους, ποὺ κρίνουν βάσει τοῦ μυαλοῦ τοὺς καὶ τῆς ἀνθρωπίνης σοφίας, ἐνῶ οἱ ἄνθρωποι σήμερα χρειάζονται προφῆτες, οἱ ὁποῖοι θὰ προσανατολίζουν τὸν νοῦ τους στὸν Θεό. Ὡς κάτοικοι μιᾶς χώρας ἐνδιαφερόμαστε γιὰ τὸν τρόπο διοργανώσεως τῆς κοινωνίας, ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν δίκαιη κατανομὴ τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, ἀλλὰ ὡς Χριστιανοὶ πρέπει νὰ ἐνδιαφερόμαστε περισσότερο γιὰ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο θὰ ἀποκτήσουμε κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Δυστυχῶς ἔχουμε ὑποστῇ μεγάλη φθορὰ μὲ τὴν στροφὴ τοῦ νοῦ μας στὰ γήϊνα, στὴν κοινωνιολογία, ἐνῷ ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σὲ μιὰ ὁμιλία του μιλῶντας προσωπικὰ στὸν κάθε ἀκροατῆ του λέγει ὅτι «ἡ πόλις ἄνω ἐστιν, ἐνταῦθα ὁδὸς» καὶ ὅτι δὲν εἶσαι «πολίτης» ἀλλὰ «ὀδίτης». Ὅλοι σήμερα ἀσχολοῦνται μὲ τὴν κάτω πόλη καὶ ὄχι μὲ τὴν ἄνω πόλη, τὸ οὐράνιο πολίτευμα, δὲν αἰσθάνονται ὀδίτες, ἀλλὰ μόνον πολῖτες αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Σήμερα λείπουν οἱ θεολόγοι μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, ποὺ θὰ εὐαγγελίζωνται τὴν εἰρήνη καὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ θὰ ἐπαναφέρουν τὸν νοῦ μας στὴν καρδιὰ καὶ τὸν Θεὸ μὲ τὴν μέθοδο τῆς ὀρθοδόξου εὐσεβείας.

Πάνω ἀπὸ τοὺς κοινωνιολόγους καὶ τοὺς φιλοσόφους, δηλαδὴ τοὺς στοχαστές, ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ πραγματικοὺς θεολόγους. Ἕνα τέτοιο ἔργο ἐπιτέλεσε ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, διδάσκαλος τῆς ἡσυχαστικῆς παραδόσεως, «προφήτης τῆς Ρωμηοσύνης», ὅπως τὸν ἀποκάλεσαν, ἐκφραστὴς τῆς ἐμπειρικῆς θεολογίας. Συχνὰ δίδασκε ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ἐμπειρικὴ θεολογία δὲν εἶναι στοχασμός, ἀλλὰ προφητεία καὶ ὁ κάθε Κληρικός, ἰδιαίτερα ὁ Ἐπίσκοπος, πρέπει νὰ εἶναι προφήτης, γιατί ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχουν προφῆτες δὲν μποροῦν νὰ ἀναπτυχθοῦν οἱ αἱρέσεις.

Ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου μὲ τὴν συμπλήρωση δεκαετίας ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ ἀειμνήστου διδασκάλου π. Ἰωάννου Ρωμανίδη ἀφιέρωσε αὐτὴν τὴν Κυριακή, ποὺ συνέπεσε μὲ τὴν ἑορτὴ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ τελεῖ ἱερὸ μνημόσυνο ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ μετὰ τῶν δικαίων Προφητῶν, Ἀποστόλων καὶ Ἁγίων, τοὺς ὁποίους τόσο ἀγάπησε, καθὼς ἐπίσης διοργανώνει καὶ ἐπιστημονικὴ Ἡμερίδα ποὺ θὰ ἐπακολουθήση καὶ θὰ ἀσχοληθῇ μὲ τὸ ἔργο καὶ τὴν διδασκαλία τοῦ μακαριστοῦ Κληρικοῦ καὶ θεολόγου.

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης στὸ τέλος τῆς ζωῆς του, μὲ δική του ἀπόφαση καὶ δικές μου ἐνέργειες, μετεγγράφη ἀπὸ τὸ Κληρικολόγιο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀμερικῆς στὸ ἱερατικὸ δυναμικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου, χωρὶς φυσικὰ νὰ μισθοδοτῆται, γιατί κάπου ἔπρεπε νὰ ἀνήκη ὡς Κληρικός. Ἡ ἐπιλογή του ὀφείλεται στὴν μεγάλη ἐπικοινωνία ποὺ εἴχαμε, ἰδιαιτέρως τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του, μετὰ τὴν συνταξιοδότησή του ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ὅταν, κατὰ κάποιον τρόπο, περνοῦσε τὴν «θεολογική του μοναξιά». Δὲν ἤμουν ὁ μόνος μὲ τὸν ὁποῖο τὸν τελευταῖο καιρὸ εἶχε ἐπικοινωνία, ἀφοῦ ἐπικοινωνοῦσε ἰδιαιτέρως καὶ μὲ ἄλλους, μεταξὺ τῶν ὁποίων μὲ τὸν Πρωτοπρεσβύτερο π. Γεώργιο Μεταλληνό, ποὺ βρίσκεται σήμερα μαζί μας.

Ἡ θεολογία ποὺ ἐξέφραζε ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης δὲν ἦταν δική του, δὲν πρόκειται γιὰ μιὰ «ρωμανιδικὴ» θεολογία, ἀλλὰ γιὰ τὴν θεολογία τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν ἁγίων διὰ μέσου τῶν αἰώνων ποὺ ἀξιώθηκαν νὰ δοῦν τὸν Θεὸ μέσα στὸ Φῶς. Πρόκειται γιὰ τὴν θεολογία τοῦ ἀκτίστου Φωτὸς καὶ γι’ αὐτὸ ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἀγαποῦσε πολὺ τὸν ἅγιο Συμεὼν τὸν Νέο Θεολόγο, τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ γενικὰ τοὺς φιλοκαλικοὺς καὶ νηπτικοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ποὺ δίδασκαν ἀφ ἑνὸς μὲν ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Φῶς καὶ ἀποκαλύπτεται μέσα στὸ Φῶς, ἀφ ἑτέρου δὲ ὅτι ἡ μέθοδος τῆς πραγματικῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἱερὰ ἡσυχία, ὅπως φαίνεται στὴν Ἁγία Γραφή, τὴν συστηματοποίησε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ τὴν κατοχύρωσαν οἱ Σύνοδοι τοῦ 14ου αἰῶνος, ἰδιαιτέρως ἡ Σύνοδος τοῦ ἔτους 1351, ποὺ δίκαια μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθῇ ὡς Θ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος.

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης πέρα ἀπὸ τὶς οἰκογενειακὲς καταβολὲς ὑπῆρξε γνήσιος μαθητὴς τοῦ μεγαλυτέρου θεολόγου τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος μακαριστοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκι. Ὁ ἴδιος ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκι σὲ μιὰ διασωθεῖσα ἐπιστολή του, ποὺ τὴν ἀπέστειλε σὲ κάποιον Ρῶσο τὸ ἔτος 1960, ἀφοῦ κρίνει μερικοὺς ἄλλους θεολόγους τῆς ἐποχῆς του, στὸ τέλος γράφει: «Γενικῶς ὁμιλοῦντες, εἶναι λίγες οἱ Θεολογικὲς δυνάμεις ποὺ ὑπάρχουν στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σήμερα. Ἐναποθέτω τὶς ἐλπίδες μου στὸν μαθητὴ μου π. Ἰωάννη Ρωμανίδη ποὺ συνέγραψε πρὶν ἀπὸ τρία-τέσσερα χρόνια ὑπέροχη διδακτορικὴ διατριβὴ γιὰ τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα, σπουδὴ στοὺς δύο πρώτους αἰῶνες (Ἑλληνικά, στὴν Ἀθήνα) καὶ τώρα ἐργάζεται κοντά μου γιὰ διδακτορικὸ στὴν φιλοσοφία στὸ Harvard. Σὲ αὐτόν, ἀντιθέτως, ὑπάρχει μᾶλλον ἡ τάση πρὸς τὴν πλευρὰ τῆς "ἀπομονώσεως" - ἀποστροφὴ ἀπὸ τὴ Δύση σὲ ὅλα καὶ ἀπομόνωση στὴ Βυζαντινὴ Παράδοση, ἀλήθεια, παραμένοντας στὸ ἐπίπεδο τῆς γνήσιας Θεολογικῆς κουλτούρας καὶ τῆς βαθιᾶς ἐκκλησιαστικότητας».

Ἐπίσης, ἀπὸ μιὰ μαρτυρία κοινοῦ μαθητοῦ καὶ τῶν δύο φαίνεται ὅτι ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκι ἔλεγε: «Πρόσεχε, υἱέ μου, αὐτὰ ποὺ σοῦ διδάσκει ὁ πατὴρ Ἰωάννης ὄχι μόνον θὰ σώσουν τὴν ψυχή σου, ἀλλὰ θὰ σὲ κάνουν φάρο τῆς Ὀρθοδοξίας σὲ ἕναν κόσμο ποὺ σπαράσσεται ἀπὸ τὴν ἀφομοίωσιν καὶ τὸν σχετισμόν. Ἡ ἀποστολή σου ὡς ἱερεὺς θὰ εἶναι νὰ διδάξης τὴν ἀλήθειαν ποὺ μένει στοὺς αἰῶνες, καὶ αὐτὴ τὴν ἀλήθειαν θὰ τὴν μάθης ἀπὸ τὸν πατέρα Ἰωάννην». Πράγματι, ἡ θεολογία τὴν ὁποία παρέδιδε ὁ π. Ἰωάννης ἦταν θεολογία ποὺ μπορεῖ νὰ σώση τὸν ἄνθρωπο, δὲν ἦταν θεολογικὴ διανόηση ποὺ γεμίζει τὸ μυαλὸ μὲ θεολογικὲς γνώσεις, ἀλλὰ μιὰ θεολογία ποὺ ὁδηγεῖ στὴν σωτηρία, δὲν ἦταν στοχασμός, ἀλλὰ προφητεία ἢ τοὐλάχιστον λόγοι Προφητῶν.

Ὅσοι διατυπώνουν διάφορους προβληματισμοὺς γιὰ τὴν θεολογία ποὺ δίδασκε ὁ μακαριστὸς π. Ἰωάννης φαίνεται καθαρὰ ὅτι ἔχουν δεχθῇ ποικίλες ἐπιδράσεις ἀπὸ τὸν δυτικὸ χῶρο, δηλαδὴ τὸν δυτικὸ σχολαστικισμὸ καὶ προσχολαστικισμό, τὸν προτεσταντικὸ ἠθικισμό, τὸν γερμανικὸ ἰδεαλισμὸ καὶ τὸν σλαυικὸ ἐθνικισμό. Δυστυχῶς, ἐπιδράσεις τέτοιες ἔχουν εἰσρεύσει καὶ στὸν χῶρο μας, γι’ αὐτὸ καὶ ἡ θεολογία ποὺ ἐξέφραζε ὁ π. Ἰωάννης εἶναι σημαντικὴ ἀπὸ κάθε πλευρά.

Στὴν Ἡμερίδα ποὺ θὰ ἀκολουθήση μετὰ τὴν θεία Λειτουργία θὰ ὁμιλήσουν διακεκριμένοι θεολόγοι ἐπιστήμονες, οἱ ὁποῖοι εἶχαν κατὰ διαφόρους βαθμοὺς ἐπικοινωνία μὲ τὸν μακαριστὸ π. Ἰωάννη καὶ θὰ ἀναλύσουν τὴν ζωὴ καὶ τὸ θεολογικὸ ἔργο του.

Εὐχαριστῶ ὅλους ὅσοι παρευρίσκονται σὲ αὐτὲς τὶς ἐκδηλώσεις μνήμης γιὰ τὸν μεγάλο θεολόγο τῆς ἐποχῆς μας, δηλαδὴ τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ἄρτης κ. Ἰγνάτιο, τοὺς Καθηγητές, τοὺς μοναχοὺς καὶ τὶς μοναχές, τοὺς θεολόγους καθηγητές, ὅσοι ἦλθαν ἀπὸ μακριὰ γιὰ νὰ συμμετάσχουν σὲ αὐτὲς τὶς ἐκδηλώσεις. Ἀλλὰ εἶναι καιρὸς νὰ προσευχηθοῦμε γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη μετὰ τῶν δικαίων, ποὺ τόσο ἀγαποῦσε.