Ὁ Σεβασμιώτατος γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη στὰ «Πρωτοκλήτεια 2011»

Τὴν 4η Νοεμβρίου ἐ.ἔ. στὴν Διακίδειο Σχολὴ Πατρῶν καὶ στὰ πλαίσια τῶν «Πρωτοκλητείων 2011» ποὺ διοργάνωσε ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Πατρῶν πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση μνήμης γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ποὺ περιελάμβανε ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου μας κ. Ἱεροθέου καὶ ὕμνους καὶ τραγούδια ἀπὸ τὴν Πολυφωνικὴ Χορωδία Πατρῶν, μὲ χοράρχη τὸν κ. Ἰωάννη Κόττορο.

Τὴν ἐκδήλωση προλόγισε ὁ Μητροπολίτης Πατρῶν κ. Χρυσόστομος, ἀναφέρομενος μὲ θερμὰ λόγια τόσο στὸ πρόσωπο τοῦ μεγάλου λογοτέχνη ὅσο καὶ στὸ πρόσωπο τοῦ ὁμιλητοῦ.  Ὁ Σεβασμιώτατος κ. Ἰερόθεος, ἀφοῦ εὐχαρίστησε τὸν οἰκεῖο Ποιμενάρχη καὶ ἐξῆρε τὴν καλὴ γειτονία τῶν δύο Μητροπόλεων, καὶ ὕστερα ἀπὸ μιὰ μικρὴ εἰσαγωγή, στὴν ὁποία παρουσίασε τὸ ὀρθόδοξο ἦθος τοῦ Παπαδιαμάντη, ἐπικέντρωσε τὴν προσοχὴ σὲ πέντε σημεῖα.

Στὸ πρῶτο περιέγραψε τὸ περιβάλλον στὸ ὁποῖο γεννήθηκε καὶ ἔζησε ὁ Παπαδιαμάντης. Πρόκειται γιὰ τὴν μεταεπαναστατικὴ περίοδο, στὴν ὁποία γίνονταν διάφορες διεργασίες γιὰ τὸν ἀπογαλακτισμὸ τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τὴν ἕως τότε παράδοσή της καὶ τὴν προσάρτησή της στὴν Εὐρώπη, δηλαδὴ γινόταν ἕνας πολιτιστικὸς ἐκσυγχρονισμὸς τῆς Ἑλλάδος. Αὐτὸ ὁ Σεβασμιώτατος τὸ στήριξε σὲ κείμενα τῆς Ἕλλης Σκοπετέα, τῆς Εὐθυμίας Μαυρομιχάλη, τοῦ Charles Frazee, τοῦ π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, τοῦ Κωνσταντίνου Μανίκα κλπ. Μάλιστα, ὅταν ὁ καθολικὸς βασιλεὺς Ὄθων ἦλθε στὴν Ἑλλάδα, συνοδευόταν ἀπὸ μιὰ τριμελῆ (τρόϊκα) ἀντιβασιλεία, ποὺ ἦταν Προτεστάντες, γιὰ νὰ ὀργανώση τὸ κράτος μὲ τὶς ἀρχὲς τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος. Σὲ αὐτὴν τὴν περίοδο ὁ Παπαδιαμάντης δὲν ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὰ δυτικὰ ρεύματα καὶ παρέμεινε πιστὸς στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση, γράφοντας γιὰ τὰ ἤθη καὶ τὶς παραδόσεις τοῦ λαοῦ.

Στὸ δεύτερο σημεῖο ἀνέλυσε τὸ πὼς ὁ Παπαδιαμάντης ζοῦσε καὶ ὁμιλοῦσε γιὰ τὸν Θεό. Δὲν ἦταν ὁ Θεὸς τοῦ Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτη, ὁ ἀπρόσιτος καὶ σκληρὸς οὔτε ὁ Θεὸς τοῦ Ἄνσελμου Καντερβουρίας ποῦ ἦταν ἕνας φεουδάρχης καὶ ζητοῦσε ἱκανοποίηση, ἀλλὰ ἦταν ὁ Θεὸς τῆς ἀγάπης καὶ τῆς φιλανθρωπίας, ὅπως τὸν γνώρισε ἀπὸ νηπτικοὺς πατέρες, ποῦ ὀνομάζονταν κολλυβάδες, τόσο στὸ Ἅγιον Ὅρος ὅσο καὶ στὴν Σκιάθο. Εἶναι Θεὸς ἀγάπης, ποῦ συμπονεῖ τὸν ἄνθρωπο, ποῦ τὸν ἀγαπᾶ, ποῦ ἀγαπᾶ πιὸ πολὺ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ποῦ συναισθάνονται τὴν πνευματική τους φτώχεια. Αὐτὸ φαίνεται καθαρὰ σὲ ὅλο τὸ ἔργο του.

Στὸ τρίτο σημεῖο παρουσίασε τὴν εὐσέβεια τοῦ Παπαδιαμάντη, ποῦ δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὸν καλβινιστικὸ πουριτανισμό, δὲν διακρίνεται ἀπὸ κάποια πουριτανικὴ ἠθική, ἀλλὰ εἶναι ἡ εὐσέβεια τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ἀπὸ τὸν δυτικὸ πουριτανισμὸ εἶχε ἐπηρεασθῇ ὁ Νῖκος Καζαντζάκης ποῦ χώριζε τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἁμαρτωλοὺς καὶ ἁγίους, σὲ ἠθικοὺς καὶ ἀνήθικους, σὲ εὐσεβεῖς καὶ ἀσεβεῖς, μὲ βάση ἐξωτερικὰ κριτήρια. Ἀντίθετα ὁ Παπαδιαμάντης βλέπει σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους ὅτι εἶναι κατ' εἰκόνα Θεοῦ δημιουργημένοι. Δὲν χωρίζει τοὺς ἀνθρώπους σὲ καλοὺς καὶ κακούς, σὲ εὐσεβεῖς καὶ ἀσεβεῖς, ἀλλὰ σὲ ὅλους βλέπει ὅτι εἶναι δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ. Κάθε ἄνθρωπος, παρὰ τὴν πτώση του, διασώζει τὸ κάλλος τῆς δημιουργίας, παραμένει μέσα του τὸ κατ εἰκόνα ἔστω καὶ ἀμαυρωμένο, μαζὶ μὲ τοὺς δερμάτινους χιτῶνες τῆς πτώσεως. Καὶ πρέπει κανεὶς νὰ ἔχη εὐαισθησία καρδιακὴ γιὰ νὰ βλέπη τὴν ἐσωτερικὴ αὐτὴ δόξα μέσα στὴν κατὰ κόσμον ἀδοξία.

Στὸ τέταρτο σημεῖο ὑπογράμμισε τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἕνα ταπεινὸ μέλος τῆς Ἐκκλησίας, αἰσθανόταν καὶ λειτουργοῦσε ὡς μέλος της. Εἶχε συναίσθηση ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι Κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας, Αὐτοῦ τὴν Γέννηση καὶ τὴν Ἀνάσταση ὑμνεῖ καὶ δοξάζει καὶ ὑπακούει ταπεινὰ στὶς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας.

Στὸ πέμπτο σημεῖο παρουσίασε τὸ φιλοκαλικὸ ἦθος τοῦ Παπαδιαμάντη, ὅπως φαίνεται σὲ ὅλα τὰ ἔργα του. Εἶναι ἕνα ἦθος ποῦ ἔχει ἐπηρασθὴ ἀπὸ τοὺς φιλοκαλικούς-κολλυβάδες πατέρες τοὺς ὁποίους γνώρισε στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ στὴν Σκιάθο. Αὐτὸ τὸ ἦθος διαπνέεται ἀπὸ τὴν προσευχή, τὴν λατρεία, τὴν αἴσθηση τῆς ἀπουσίας τοῦ Θεοῦ, τὴν νηστεία, τὴν ταπείνωση, δηλαδὴ τὴν ἀποφασιστικὴ πλευρὰ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Καὶ στὸ ἕκτο σημεῖο παρουσίασε τὶς ἀπόψεις δύο Ἐπαχτιτὼν (Ναυπακτίων) γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη, δηλαδὴ τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη καὶ τοῦ Σταμάτη Σταματίου, ποὺ εἶναι γνωστὸς μὲ τὰ ἀρχικὰ τοῦ Στάμ-Στάμ.

Καὶ ὁ Σεβασμιώτατος κατέληξε:

«Φαίνεται, λοιπόν, ὅτι ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ Παπαδιαμάντη ἐκφραζόταν ἀπὸ αὐτὸ ποῦ χαρακτηρίζουμε Ρωμηοσύνη, αἰσθανόταν τὸν Θεὸ ὡς ἀγάπη, ὁ ἴδιος ἀγαποῦσε τοὺς ἄλλους, ἀκόμη καὶ τοὺς ἁμαρτωλούς, τοὺς ὁποίους σκέπαζε μὲ τὴν φιλανθρωπία του, ζοῦσε ταπεινὰ καὶ ἁπλὰ μὲ ἀπόλυτη πτωχεία. Ἡ ζωή του ἦταν σὰν ἕνα κερὶ ποῦ λυώνει, σὰν ἕνα λιβάνι ἁγιορείτικο ποῦ μοσχοβολᾶ τὸν κόσμο, σὰν τὸ λάδι τοῦ καντηλιοῦ ποῦ καίγεται καὶ ἀφήνει μιὰ εὐωδιά. Εἶχε μιὰ γλύκα στὰ μάτια: «κι' ἀπὸ τὰ μάτια του ἔσταζε μιὰ γλύκα». Ἔτσι καὶ ἔκλεισε τὴν ζωή του, ψάλλοντας «τὴν χεῖρα σου τὴν ἀψαμένην τὴν ἀκήρατον κορυφὴν τοῦ Δεσπότου», προσευχόμενος στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο, τὸν πρόδρομο τῶν μοναχῶν. Ἡ μοσχοβολημένη ἀπὸ ἁγιορείτικο λιβάνι ὕπαρξή του, μοσχοβόλησε τὰ γραπτά του. Πέρασε στὰ κείμενά του, χωρὶς καμμιὰ ἰδιαίτερη προσπάθεια, ὅλο τὸν κόσμο τῆς λατρείας καὶ τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως.

Ὁμολογῶ ὅτι κάθε φορὰ ποῦ διαβάζω Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη λιβανίζομαι ἀπὸ τὸ ἁγιορείτικο θυμίαμα, μυρίζω τὸ ἁγιορείτικο ἁγιοκέρι καὶ χύνω δάκρυα προσευχῆς καὶ ἱκεσίας γιὰ τὸν μπαρμπα-Αλέξανδρο ποῦ τώρα τραγουδάει «τὰ τραγούδια τοῦ Θεοῦ» μαζὶ μὲ τὴν Ἀγγελικούλα τοῦ φίλου τοῦ τοῦ Νικόλα Μπούκη, ποῦ ἔγινε ἀγγελούδι τοῦ οὐρανοῦ. Καὶ τὰ τραγουδάει μὲ τὴν δύναμη καὶ ἐνέργεια τῆς νηφαλίου μέθης, αὐτὸς ὁ μεθύων ἀπὸ τὸ ἁγιορείτικο κρασὶ τῆς ἀγάπης τοῦ οὐρανίου πολιτεύματος.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ποτισμένος ἀπὸ τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα καὶ μιὰ τέτοια μορφὴ χρειαζόμαστε σήμερα ὡς πρότυπο, σὲ μιὰ ἐποχὴ ποῦ ἀσχολούμαστε μόνο μὲ τὰ οἰκονομικὰ ζητήματα καὶ ἀφήσαμε πεινασμένο τὸν ἐσωτερικό-ψυχικό μας κόσμο, ποῦ ἀσχολούμαστε μόνον γιὰ τὴν "μένουσαν πόλιν" καὶ ἐγκαταλείψαμε τὴν "μέλλουσαν πόλιν", τῆς ὁποίας τεχνίτης καὶ δημιουργὸς εἶναι ὁ Θεός».