Κυριακή, 16 Αὐγούστου - Τό Τριώδιον καί τό Πεντηκοστάριον

ΓΡΑΠΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

Μεταξύ τῶν σημαντικῶν βιβλίων πού παραμένουν στά ἀναλόγια τῶν Ἱεροψαλτῶν εἶναι δύο πολύ δυνατά βιβλία πού λέγονται Τριώδιο καί Πεντηκοστάριο, καί ἀναφέρονται σέ δύο ὁμώνυμους περιόδους τῆς Ἐκκλησίας. Τό Τριώδιο ἀρχίζει ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου καί τελειώνει τό Μέγα Σάββατο, καί τό Πεντηκοστάριο ἀρχίζει ἀπό τό Πάσχα καί φθάνει μέχρι τήν Πεντηκοστή καί ὁλοκληρώνεται τήν Κυριακή τῶν ἁγίων Πάντων. Εἶναι μιά περίοδος πού ἀποτελεῖ τήν καρδιά ὅλου τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους.

Τό Τριώδιο ὀνομάσθηκε ἔτσι ἀπό δύο ἐπί μέρους λέξεις τρεῖς καί ὠδές. Τό ποιητικό εἶδος τοῦ κανόνος πού εἰσήγαγε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός τόν 8ο αἰώνα μ.Χ. ἀποτελεῖται ἀπό ἐννέα ὠδές. Ὅμως, τήν περίοδο αὐτήν ἀντί νά ψάλλωνται οἱ ἐννέα ὠδές, ψάλλονται τρεῖς ὠδές, ἤτοι πάντοτε ἡ ὀγδόη καί ἡ ἐνάτη ὠδή, καί κάθε ἡμέρα μιά ἀπό τίς ἄλλες ὠδές, γι' αὐτό ὀνομάσθηκε περίοδος Τριωδίου.

Ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου διαιρεῖται σέ τρεῖς ἐπί μέρους περιόδους. Πρῶτον εἶναι ἡ περίοδος τῶν τριῶν πρώτων ἑβδομάδων (Κυριακές Τελώνου καί Φαρισαίου, Ἀσώτου, Ἀπόκρεω), δεύτερον εἶναι ἡ περίοδος τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν μέχρι τήν Παρασκευή πρό τοῦ Λαζάρου καί τρίτον εἶναι ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα.

Τό Τριώδιο εἶναι μιά περίοδος προετοιμασίας γιά τό Πάσχα, ὥστε οἱ Χριστιανοί νά ἑορτάσουν πραγματικά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ὡς δική τους ἀνάσταση. Ὅπως ὅλα τά θέματα τῆς ζωῆς μας γίνονται μέ προϋποθέσεις, ἔτσι συμβαίνει καί στήν πνευματική ζωή, δηλαδή χρειάζονται προϋποθέσεις. Οἱ ἀθλητές προπονοῦνται γιά νά λάβουν μέρος στούς μικρούς ἤ μεγάλους ἀθλητικούς ἀγῶνες, καί οἱ πνευματικοί ἀθλητές, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά νικήσουν τόν διάβολο, τήν ἁμαρτία καί τόν θάνατο, πρέπει νά προπονηθοῦν, νά προετοιμασθοῦν κατάλληλα γιά νά ζήσουν τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μέσα τους.

Ἑπομένως, ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου ἦταν περίοδος τῆς Ἐκκλησίας γιά νά προετοιμασθοῦν κατάλληλα οἱ κατηχούμενοι καί οἱ πρός τό Φώτισμα ἐρχόμενοι, ὥστε νά βαπτισθοῦν τό Μέγα Σάββατο καί νά γίνουν μέλη τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Μαζί μέ τούς κατηχουμένους ζοῦσαν αὐτήν τήν ἀναζωπύρωση τῆς Χάριτος τοῦ Βαπτίσματος καί οἱ βαπτισθέντες, ὁπότε ἦταν σημαντική αὐτή ἡ περίοδος γιά ὅλους.

Ἡ ὅλη διάρθρωση τῆς περιόδου τοῦ Τριωδίου ἔγινε διά μέσου τῶν αἰώνων καί ὁλοκληρώθηκε γύρω στόν 15ο αἰώνα μ.Χ. καί ὁ χαρακτήρας του εἶναι κατανυκτικός, γι’ αὐτό παλαιότερα τό χαρακτήριζαν «κατανυκτικόν Τριώδιον». Τά τροπάρια διακρίνονται γιά τήν θεολογία καί μάλιστα τήν νηπτική καί ἡσυχαστική θεολογία, πού δείχνει τήν ἀσκητική διάσταση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία συνέλεξε ὅ,τι ἐκλεκτότερο δημιουργήθηκε ἀπό τούς ἱερούς ὑμνογράφους, τό ἐπένδυσε μέ τήν ὑπέροχη μουσική της καί αὐτό δημιουργεῖ ἕνα ὑπέροχο κλίμα «χαρμολύπης». Οἱ ἀκολουθίες ἔχουν ἀπαρτισθῆ μέ ἕναν ἐκπληκτικά πνευματικό, θεολογικό, ἐκκλησιαστικό καί ἀσκητικό πλοῦτο.

Τό Πεντηκοστάριο ὀνομάσθηκε ἔτσι γιατί ἀναφέρεται σέ πενήντα ἡμέρες, ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα μέχρι τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς. Σέ αὐτήν τήν περίοδο συνδέονται τέσσερεις μεγάλες Δεσποτικές ἑορτές, δηλαδή ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα· ἡ ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς, πού ὁ Χριστός πῆγε στόν Ναό τοῦ Σολομῶντος καί ἑόρτασε τήν ἑορτή τῆς Ἑβραϊκῆς Σκηνοπηγίας καί διακήρυξε ὅτι Αὐτός εἶναι ὁ Λόγος καί ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ, τό Φῶς τοῦ κόσμου· ἡ ἑορτή τῆς Ἀναλήψεως κατά τήν ὁποία ὁ Χριστός ἀνῆλθε μέ τό Σῶμα Του στούς οὐρανούς· καί ἡ ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς, ἀφοῦ τήν ἡμέρα ἐκείνη κατέβηκε τό Ἅγιον Πνεῦμα στούς Μαθητές καί τούς κατέστησε μέλη τοῦ Σώματός Του. Αὐτήν τήν ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς τήν ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας μιά ὁλόκληρη ἑβδομάδα μέχρι τήν Κυριακή τῶν ἁγίων Πάντων, πού δείχνει ὅτι ὁ σκοπός τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἁγιασμός τῶν ἀνθρώπων, ἡ θέωσή τους.

Ἐάν ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου χαρακτηρίζεται «κατανυκτικόν Τριώδιον», ἡ περίοδος τοῦ Πεντηκοσταρίου χαρακτηρίσθηκε «χαρμόσυνη» περίοδος. Ὅταν διαβάζη κανείς τά τροπάρια τῆς περιόδου αὐτῆς, παρατηρεῖ ὅτι κοσμοῦνται ἀπό ἕναν θεολογικό πλοῦτο. Οἱ κανόνες τῶν ἑορτῶν ἔχουν γίνει ἀπό μεγάλους ὑμνογράφους καί θεολόγους, ὅπως τόν Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό καί τόν Ἰωσήφ τόν ὑμνογράφο, τόν Κοσμᾶ τόν ποιητή, τόν Ἀνδρέα τόν Κρήτης, τόν Γερμανό, τόν Θεοφάνη, τόν Ἀνατόλιο, τόν Ἰωσήφ τόν Στουδίτη κ.ἄ., οἱ ὁποῖοι συνέδεσαν τά γεγονότα τῆς Ἁγίας Γραφῆς μέ τίς θαυμαστές ὁμιλίες τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἰδίως τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καί τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.

Καί τά δύο αὐτά βιβλία, τοῦ Τριωδίου καί τοῦ Πεντηκοσταρίου, εἶναι δύο συλλογές πού ἔγιναν ἀπό τούς μεγαλύτερους ὑμνογράφους, τούς ὁποίους ἀνέδειξε ἡ Ἐκκλησία, ἀλλά καί ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα, οἱ ὁποῖοι ὑμνογράφοι μέ ὑπέροχες ἀναφορές σέ ἁγιογραφικά γεγονότα καί ἄριστη γνώση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, μᾶς ἔδωσαν θεολογικά καί λογοτεχνικά ἀριστουργήματα. Αὐτά τά ἐπένδυσαν ἄλλοι ἐξέχοντες μουσουργοί-ἱεροψάλτες καί ἀπετέλεσαν ἕναν θησαυρό παγκόσμιας κληρονομιᾶς.

Τό Τριώδιο καί τό Πεντηκοστάριο ἔχουν ὡς κέντρο τό Πάσχα. Ἡ πρό αὐτοῦ περίοδος εἶναι περίοδος προετοιμασίας καί ἡ μετά ἀπό αὐτήν περίοδος εἶναι περίοδος πνευματικῆς καρποφορίας. Ὅλα τά τροπάρια συνδέουν θεολογία μέ ἱστορία, κατάνυξη μέ χαρά, Σταυρό μέ Ἀνάσταση, ἕνωση μέ τόν Χριστό καί τό Ἅγιον Πνεῦμα.

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι ἕνα διαρκές θεολογικό πανηγύρι, εἶναι τό ἐργαστήριο τῆς ἁγιότητος καί ὁ χῶρος τοῦ πολιτισμοῦ.

Ο Μητροπολιτης
† Ο Ναυπακτου και Αγιου Βλασιου ΙΕΡΟΘΕΟΣ