Τό νόημα τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821

Συνέντευξη τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου στόν ραδιοφωνικό σταθμό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Ἀπομαγνητοφωνημένη συνέντευξη στήν δημοσιογράφο τοῦ Ρ/Σ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἀδαμαντία Μπούρτζινου, 21 Ἰανουαρίου 2021.

Ἀδαμαντία Μπούρτζινου: Ἔχουμε τήν ἰδιαίτερη χαρά καί τήν τιμή νά εἶναι στήν τηλεφωνική μας γραμμή ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεος. Καλή σας μέρα, Σεβασμιώτατε. Τήν εὐχή σας.

Σεβασμιώτατος: Καλημέρα. Νά εἶστε καλά καί καλημέρα σέ ὅλους τούς ἀκροατές μας.

Α.Μ. Εὐχαριστοῦμε πολύ πού εἶστε μαζί μας σήμερα καί θά ἔχουμε τήν δυνατότητα νά συζητήσουμε γιά τήν πρώτη ἐκδήλωση πού ἔγινε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου γιά τά 200 χρόνια ἀπό τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Φέτος ἡ Ἱερά Σύνοδος ἔχει ὁρίσει ἑορτασμούς σέ ὅλες τίς Μητροπόλεις καί ἐσεῖς ἤδη ξεκινήσατε.

ΣΕΒ. Εὐχαριστῶ πάρα πολύ. Πραγματικά ἦταν ἡ πρώτη ἐκδήλωση στήν Ἱερά Μητρόπολη γιά τό γεγονός αὐτό, γιά τήν ἐπέτειο τῶν 200 χρόνων ἀπό τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ἀλλά ἔτυχε νά εἶναι καί ἡ πρώτη ἐκδήλωση στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Γιατί; Διότι ἐδῶ στήν Ναύπακτο κάθε χρόνο, στίς 2 Ἰανουαρίου, ἔχω συνάντηση μέ τούς φοιτητές. Εἴκοσι πέντε (25) χρόνια πού εἶμαι ἐδῶ στήν Ἱερά Μητρόπολη αὐτήν τήν ἡμέρα συναντῶμαι μέ τούς φοιτητές καί τούς ἀποφοίτους τῶν Λυκείων καί κάνουμε μία συζήτηση, τούς ἀναπτύσσω ἕνα θέμα, συζητοῦμε, κόβουμε τήν Πρωτοχρονιάτικη πίτα καί γίνεται μία δεξίωση.

Ὁπότε, ἔτυχε αὐτό νά γίνη καί νά εἶναι ἡ πρώτη ἐκδήλωση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιά τήν ἐπέτειο τῆς Ἐθνεγερσίας τοῦ 1821.

Τό θέμα τό ὁποῖο ἐπέλεξα εἶναι «Τό νόημα τῆς ἐπετείου ἤ τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς ἐπετείου τοῦ 1821». Δέν μποροῦσε, βέβαια φέτος, νά γίνη ὁμιλία καί ἡ συνάντηση ὅπως γινόταν κάθε χρόνο, ἀλλά ἀνήρτησα στό διαδίκτυο, στήν ἱστοσελίδα τῆς Μητροπόλεώς μου μία ὁμιλία τήν ὁποία ἔκανα καί αὐτή ἀναρτήθηκε καί στήν ἀνάλογη ἱστοσελίδα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, πού παρουσιάζει πραγματικά το νόημα τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Καί χαίρομαι γι’ αὐτό, γιατί εἶναι καί ἡ πρώτη ἐκδήλωση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί ἡ πρώτη ἐκδήλωση γενικότερα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

Α.Μ. Εἶναι γεγονός ὅτι πολλά κατά καιρούς ἔχουν εἰπωθῆ καί λέγονται γιά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, Σεβασμιώτατε. Τά τελευταῖα χρόνια ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἔχει κάνει 10 ἐπιστημονικά συνέδρια τό 10ο ἔγινε πρίν ἀπό λίγο καιρό, πρίν ἀπό τήν ἐκπνοή δηλαδή τοῦ 2020 καί ἔχουν εἰπωθῆ πολλά καί ἐνδιαφέροντα πράγματα. Ὅμως ἐσεῖς εἴχατε μία ὁμιλία στίς 2 τοῦ μηνός Ἰανουαρίου, ὅπως εἴπατε, πού μιλᾶτε γιά τό νόημα τοῦ ἑορτασμοῦ, ἀλλά δίνετε καί ὅλο τό ὑπόβαθρο ἐκεῖνο καί τό ἱστορικό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο κατ’ ἀρχάς γεννήθηκε ἡ Ἐπανάσταση. Θά θέλατε νά μᾶς δώσετε κάποια στοιχεῖα γι’ αὐτήν τήν ἐσωτερική ταυτότητα τῶν ἐπαναστατῶν, τῶν ἐπαναστατημένων Ἑλλήνων, ἀλλά καί γιά ὅλα αὐτά πού τούς ὁδήγησαν. Τί ἦταν αὐτό πού τούς ὤθησε στήν Ἐπανάσταση, ποιά ἦταν ἡ ταυτότητά τους;

ΣΕΒ. Εὐχαριστῶ πάρα πολύ γιά τό ἐρώτημα. Πραγματικά, ὅταν θέλη κανείς νά μελετήση ὅλο αὐτό τό μεγάλο γεγονός, τό γεγονός τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, δέν μπορεῖ νά σταθῆ σέ μερικά μεμονωμένα περιστατικά, δέν μπορεῖ, δηλαδή, νά ἑστιάση τόν φακό του σέ μερικά γεγονότα, πρέπει δηλαδή νά δῆ τό σύνολο. Ἄρα, λοιπόν, θεωρῶ -καί αὐτή ἦταν ἡ ὅλη ὁμιλία μου- θεωρῶ ὅτι γιά νά μπορέση κανείς νά δῆ τί ἦταν αὐτό, ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ὅτι, δηλαδή, ἦταν μία ἁγία Ἐπα-νάσταση. Δέν εἶχε καμία σχέση οὔτε μέ τήν Γαλλική Ἐπανάσταση οὔτε μέ ἄλλες ἐπαναστάσεις. Ὅμως, πρέπει νά δῆ τί ἔγινε πρίν ἀπό τήν Ἐπανάσταση, τί ὑπῆρχε πρίν ἀπό τήν Ἐπανάσταση, τί ἔγινε κατά τήν διάρκεια τῆς Ἐπαναστάσεως καί τί ἔγινε μετά τήν συγκρότηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους.

Γι’ αὐτό θεωρῶ ὡς μία κλασική ἔκφραση τοῦ Σπυρίδωνος Τρικούπη, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁ ἱστορικός τῆς Ἐπαναστάσεως πού λέει ὅτι ἡ Ἐπανάσταση αὐτή, ὅλος αὐτός ὁ ἀγώνας τῶν Ἑλλήνων ἔχει διπλό χαρακτηρισμό: Ἦταν «ἐπανάσταση καί ἀποστασία». Θέλει συζήτηση αὐτό τό θέμα, τί θά πῆ ἀποστασία, ἀλλά ἄς δοῦμε αὐτό τό πρῶτο πού θέτετε.

Ἦταν, πράγματι οἱ Ρωμηοί, 400 χρόνια στήν σκλαβιά καί σέ μερικές περιοχές πῆγε καί 500 καί 600 χρόνια, ἄν σκεφθῆ κανείς ὅτι πρίν ἀπό τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, πρίν ἀπό τόν ὀθωμανικό ζυγό ὑπῆρχε ἡ Ἐνετοκρατία, ἡ Φραγκοκρατία ἀπό τό 1204 σέ διάφορες περιοχές. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἦταν περιοχές πού ἦταν 500 καί 600 χρόνια κάτω ἀπό ξένη δυναστεία, εἶχαν χάσει τήν ἐλευθερία. Λοιπόν, ὅλη αὐτήν τήν περίοδο πρέπει νά τήν μελετήση κανείς.

Εἶναι ἡ Ἐκκλησία ἡ ὁποία λειτούργησε ὡς ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, τίς κατά τόπους Ἱερές Μητροπόλεις, μέ τήν λατρεία, μέ τήν θεία Λειτουργία πού κρατοῦσε ὅλη αὐτήν τήν παράδοση τήν ὁποία εἶχαν οἱ Ἕλληνες ἤ Ρωμηοί τότε, ὅπως λέγονταν. Ἦταν οἱ Νεομάρτυρες, οἱ ὁποῖοι καθ’ ὅλη τήν διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐτῶν πού ἦταν κάτω ἀπό τόν τουρκικό ζυγό, ὄχι μόνο στό χῶρο τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά καί σέ ἄλλους χώρους τῶν Βαλκανίων, στήν χερσόνησο τοῦ Αἵμου, μαρτύρησαν γιά νά μήν γίνουν μουσουλμάνοι, μαρτύρησαν γιά νά ὁμολογήσουν τόν Χριστό. Ὑπῆρχαν πολλά κύματα ἀνθρώπων πού ἐξισλαμίζονταν καί αὐτοί παρέμειναν στήν πίστη στόν Χριστό. Καί κάθε φορά πού ἕνας Νεομάρτυρας μαρτυροῦσε, ὅπως εἶναι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ μεγαλύτερος ἀπό τούς μάρτυρες αὐτούς, καί σέ κάθε μέρος ὑπῆρχαν, ἦταν μία «ἐθνική ἑορτή» καί ἦταν ἕνα ἰσχυρό μήνυμα ὅτι πρέπει νά παραμείνουν στίς ὀρθόδοξες παραδόσεις.

Ὁπότε, λοιπόν, ἦταν οἱ Νεομάρτυρες, ἦταν ὅλη ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ἦταν ἡ παιδεία τήν ὁποία καλλιεργοῦσε ἡ Ἐκκλησία, πού κράτησαν στήν γλώσσα καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή ὅλους τους ὑπόδουλους Ἕλληνες. Αὐτό ποῦ φαίνεται; Φαίνεται στόν τύπο τοῦ ἐπαναστάτη, δηλαδή αὐτῶν πού ἐπαναστάτησαν, τῶν ὁπλαρχηγῶν. Καί πρέπει νά μελετήση κανείς ποιός ἦταν ὁ τύπος αὐτός. Ἦταν ὁ τύπος τοῦ Ρωμηοῦ πού πίστευε στόν Θεό, στήν Ἐκκλησία καί στήν πατρίδα.

Ἕνα χαρακτηριστικό παράδειγμα νά σᾶς πῶ, τό ὁποῖο τό λέει ὁ Κολοκοτρώνης στά Ἀπομνημονεύματά του, ὅτι κάποιος Ἄγγλος, ὁ Hοmilton, ὅταν μπῆκαν μέσα στήν Τρίπολη, συνάντησε τόν Κολοκοτρώνη καί τοῦ εἶπε ὅτι πρέπει νά συμβιβαστοῦν. Καί ὁ Κολοκοτρώνης τοῦ ἀπάντησε, ὅπως ὁ ἴδιος το περιγράφει: «Αὐτό δέν γίνεται ποτέ. Ἐλευθερία ἤ θάνατος. Ἐμεῖς Καπετάν Ἄμιλτον ποτέ συμβιβασμό δέν ἐκάμαμε μέ τούς Τούρκους». Καί συνεχίζει: «Ὁ βασιλεύς μας ἐσκοτώθη –ἐννοεῖ τόν Κωνσταντῖνο τόν Παλαιολόγο– καμμιά συνθήκη δέν ἔκαμε. Ἡ φρουρά του εἶχε παντοτινό πόλεμο μέ τούς Τούρκους καί δύο φρούρια ἦταν πάντοτε ἀνυπότακτα». Τόν ρωτάει ὁ Hοmilton: «Ποιά εἶναι ἡ βασιλική φρουρά του; Ποιά εἶναι τά φρούριά του;». Καί ὁ Κολοκοτρώνης ἀπάντησε: «Ἡ φρουρά τοῦ βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι κλέφτες καί τά φρούρια εἶναι ἡ Μάνη καί τό Σούλι καί τά βουνά».

Κοιτάξτε συνείδηση πού εἶχε, ὅτι ὑπῆρχε πάντοτε μία ἑτοιμότητα, ἕνας ἀγώνας, ἕνας ἀγώνας ἐλευθερίας, χωρίς συμβιβασμό. Ὅμως, ὑπῆρχαν καί ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν.

Α.Μ. Καί ὑπῆρχε καί ἡ συνέχεια, Σεβασμιώτατε, δηλαδή αὐτή ἡ ἁλυσίδα δέν διασπάστηκε ποτέ, δέν κόπηκε.

ΣΕΒ. Ἀκριβῶς. Γι’ αὐτό καί ἔχουμε διαρκεῖς ἐπαναστάσεις καί αὐτόν τόν ρόλο τόν ἔπαιξε ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη παράδοσή της μέ τούς Ἀρχιερεῖς, μέ τούς Ἱερεῖς μέ τούς μοναχούς, μέ τά Μοναστήρια. Ὅταν οἱ Ρωμηοί πήγαιναν στίς Ἐκκλησίες καί διάβαζαν τήν ἀκολουθία κατά τά Χριστούγεννα, τό Πάσχα, μέ τούς ἰαμβικούς κανόνες παρέμειναν πιστοί καί στήν παράδοση καί στήν γλώσσα καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή. Κράτησαν ἄσβεστη τήν δάδα τῆς ἐλευθερίας. Καί γι’ αὐτό ὅταν ἔγινε ἡ Ἐπανάσταση, ὑπῆρχαν ἄνθρωποι πού ἤθελαν νά ἐπαναστατήσουν, ἤθελαν νά συγκροτήσουν τό Ρωμαίϊκο, ὅπως λεγόταν.

Α.Μ. Καί αὐτό δέν σταματάει ποτέ, καί ὅπως εἴπατε ἔγιναν πολλές ἐπαναστάσεις πού βάφτηκαν στό αἷμα, σκοτώθηκαν ἄνθρωποι. Ἔχουμε τούς Νεομάρτυρες καί συνεχίζεται καί αὐτή ἡ παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας καί μιλᾶμε καί ἐφαρμόζεται ἄς ποῦμε καί ἡ φιλοκαλική ἀναγέννηση; Γυρίζουμε πρός τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί πάλι;

ΣΕΒ. Ὑπάρχει μεγάλη εὐλογία ἀπό τόν Θεό τό ὅτι τίς παραμονές τῆς πτώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως τό 1453, ἕναν αἰώνα προηγουμένως εἶχε ἀναπτυχθῆ ὅλη αὐτή ἡ θεολογία τοῦ ἡσυχασμοῦ, ὅλη αὐτή ἡ παράδοση πού ἀργότερα ὀνομάστηκε φιλοκαλική παράδοση. Ὅλη αὐτή ἡ θεολογία τοῦ ἡσυχασμοῦ μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ἔδειξε τήν διαφορά πού ὑπάρχει μεταξύ τῆς θεολογίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί τοῦ Βαρλαάμ, πού ἦταν ἕνας δυτικός θεολόγος. Λοιπόν, ὅλο αὐτό τό ἡσυχαστικό ρεῦμα, μέ τήν προσευχή, μέ τήν σχέση μεταξύ νοερᾶς προσευχῆς καί θείας Λειτουργίας, ἦταν εὐλογία ἀπό τόν Θεό πού προηγήθηκε πρίν ἀπό τήν ὑποδούλωση καί ὅλο αὐτό τό ρεῦμα πέρασε στή διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας. Αὐτό δίδασκε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός.

Α.Μ. Καί ἦταν αὐτό πού τούς κράτησε ἀπό ὅ,τι φαίνεται, δηλαδή κράτησε τήν ψυχή τους.

ΣΕΒ. Ναί, εἶναι αὐτό πού σᾶς ἔλεγα προηγουμένως, ἦταν ἡ ρωμαίϊκη ζωή, ἡ φιλοκαλική παράδοση πού τό ἀποκορύφωμά της ἦταν μέ τόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη. Ὅταν διαβάση κανείς τά κείμενα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ἰδιαιτέρως δέ τό «Νέο Μαρτυρολόγιο», πού περιγράφει 100 περίπου βίους Νεομαρτύρων, βλέπει αὐτό πού πολλοί λένε καί θεωροῦν ὅτι αὐτό τό κείμενο ἦταν ἕνα ἐπαναστατικό κείμενο. Τό βιβλίο αὐτό ἦταν ἐθνεγερτικό, γιατί μέσα ἀπό κεῖ ὁ ἅγιος Νικόδημος πετοῦσε διάφορα συνθήματα: Νά παραμείνετε πιστοί στήν πίστη σας, ἀδελφοί, νά μή χάσετε τό Θεό, νά μή χάσετε τόν Χριστό, νά παραμείνετε στήν Ἐκκλησία. Ἦταν ἕνα ἐπαναστατικό βιβλίο τό ὁποῖο κυκλοφοροῦσε τότε καί τό διάβαζαν.

Ἀλλά δέν εἶναι μόνο αὐτό. Εἶναι καί τό ὅτι σέ κάθε τόπο ὑπάρχει ἕνας Νεομάρτυρας. Ἐδῶ στήν Αἰτωλοακαρνανία ἔζησε, μεγάλωσε καί μεγαλούργησε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, περιόδευσε στήν Ἤπειρο καί ἐμαρτύρησε στήν Βόρεια Ἤπειρο. Στά Γιάννενα ἐγώ μεγάλωσα μέ τόν ἅγιο Γεώργιο τόν Νεομάρτυρα, στό Ἀγρίνιο ἐδῶ εἶναι ἅγιος Ἰωάννης ὁ μαρτυρήσας ἐν Βραχωρίῳ, ὅπως λεγόταν τότε τό Ἀγρίνιο, στήν Μυτιλήνη, στήν Ὕδρα, παντοῦ ὅπου νά ψάξη κανείς, θά βρῆ κάποιον Νεομάρτυρα πού ἐμαρτύρησε γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, γιά νά παραμείνη πιστός στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Καί γύρω ἀπό τόν τάφο του καί γύρω ἀπό τήν ἑορτή του συνέρχονταν οἱ Χριστιανοί καί αὐτό ἦταν μία ἑστία θά ἔλεγα ἐπαναστατική καί μία ἑστία ἐλευθερίας, πέρα ἀπό τούς κλέφτες καί τούς ἁρματωλούς πού ἀγωνίζονταν στά βουνά.

Α.Μ. Ξέρετε μέ αὐτά πού λέτε, Σεβασμιώτατε, μοῦ θυμίσατε τήν Ναυμαχία τοῦ Γέροντα -καί τό λέω αὐτό μιᾶς καί μιλᾶτε γιά τό ὀρθόδοξο ἦθος τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων- θυμήθηκα λοιπόν ὅτι 29 τοῦ μηνός Αὐγούστου τοῦ 1824 γίνεται αὐτή ἡ Ναυμαχία, νικᾶνε οἱ Ἕλληνες μέ ναύαρχο τόν Ἀνδρέα Μιαούλη τόν τουρκικό καί αἰγυπτιακό στόλο καί ὅταν τελειώνη ἡ μάχη καί εἶναι ὅλοι μπαρουτοκαπνισμένοι, ὁ Μιαούλης δίνει στό πλήρωμα ψωμί καί ἐλιές γιατί εἶναι μεγάλη νηστεία ἐκείνη μέρα, εἶναι τοῦ Ἁη Γιαννιοῦ καί παρότι θά εἶχαν κάθε λόγο νά φᾶνε κάτι διαφορετικό, ἀκολουθοῦν τήν νηστεία τῆς Ἐκκλησίας.

ΣΕΒ. Ναί, αὐτό τό βλέπουμε σέ ὅλους τούς ὁπλαρχηγούς τῆς Ἐπαναστάσεως, πού εἶχαν αὐτό τό ἦθος. Καί κυρίως βέβαια αὐτό τό βλέπουμε στόν Μακρυγιάννη. Ὅταν διαβάση κανείς «τά Ἀπομνημονεύματα» τοῦ Μακρυγιάννη, βλέπει ὅλη αὐτήν τήν παράδοση τήν ὁποία εἶχαν. Καί ἐκεῖνο πού θέλω νά πῶ εἶναι ὅτι αὐτή ἦταν ἡ παράδοση μέ τήν ὁποία μεγάλωσαν οἱ Ρωμηοί, εἶναι ἡ ρωμαίϊκη παράδοση, ἡ φιλοκαλική παράδοση, ἡ ἡσυχαστική παράδοση.

Α.Μ. Πῶς ἀλλάζει αὐτό, Σεβασμιώτατε, καί ἐρχόμαστε στήν ἄλλη φάση μέ τήν ἵδρυση τοῦ Κράτους; Τί ἀλλάζει καί διαφοροποιεῖται ἡ ζωή;

ΣΕΒ. Νομίζω ὅταν διαβάση κανείς διάφορα κείμενα, φαίνεται καθαρά τό τί ἀκριβῶς ἔγινε. Ἐγώ διάβασα ἕνα πολύ σημαντικό βιβλίο –βέβαια τά περιγράφει ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός, ὁ π. Ἰωάννης ὁ Ρωμανίδης, ἀλλά θά ἔλεγα τά εἶδα καθαρά– ἕνα ἄλλο βιβλίο πού μπορεῖ κανείς νά τό θεωρήση ὡς ἀντικειμενικό βιβλίο. Μπορεῖ νά κατηγορήση κανείς καί νά πεῖ, ἐσεῖς οἱ Ἱερεῖς τά λέτε αὐτά ἐπειδή εἴσαστε Ἱερεῖς καί εἴσαστε στήν Ἐκκλησία. Ἀλλά διάβασα ἕνα βιβλίο τῆς Ἕλλης Σκοπετέα, ἡ ὁποία πέθανε τώρα καί ἦταν καθηγήτρια στό Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης, πού εἶναι καταπληκτικό βιβλίο. Ὅσοι ἐνδιαφέρονται γιά νά δοῦν τί ἀκριβῶς ἔγινε μέ τήν Ἐπανάσταση, καί κυρίως μετά τήν Ἐπανάσταση ἄς τό διαβάσουν. Γιατί ἡ συγγραφέας συλλέγει τό ὑλικό μέσα ἀπό ἐφημερίδες καί περιγράφει τήν περίοδο 1830 μέ 1880, καταγράφει τό τί ἀκριβῶς ἔγινε ἐκείνη τήν περίοδο. Τό βιβλίο της τιτλοφορεῖται: «Τό πρότυπο Βασίλειο καί ἡ Μεγάλη Ἰδέα».

Στό βιβλίο αὐτό, μεταξύ τῶν ἄλλων, γράφεται ὅτι στήν πρώτη περίοδο μετά τήν Ἐπανάσταση καί τήν συγκρότηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ὑπάρχει μία τεράστια διαφωνία μεταξύ τῶν αὐτοχθόνων καί τῶν ἑτεροχθόνων. Γίνεται μιά μεγάλη συζήτηση γιά τά πρῶτα Συντάγματα, γιά τό ποιοί ἀκριβῶς εἶναι οἱ Ἕλληνες, δηλαδή γιά τό Σύνταγμα τῆς Ἐπιδαύρου τό 1822, πού ἦταν καί ἡ διακήρυξη τῆς ἀνεξαρτησίας, τό Σύνταγμα τοῦ Ἄστρους τό 1823, τό Σύνταγμα τῆς Τροιζήνας τό 1827. Ὅταν γράφουν τό Σύνταγμα προσπαθοῦν νά καθορίσουν ποιοί εἶναι Ἕλληνες, γιατί μέχρι τότε λέγονταν Ρωμηοί. «Ἐγώ Ρωμηός γεννήθηκα, Ρωμηός καί θά πεθάνω». Λοιπόν, ἄρχισαν νά συζητοῦν ποιοί τελικά εἶναι οἱ Ἕλληνες.

Καί γράφεται ὅτι Ἕλληνες εἶναι ὅσοι εἶναι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος καί πιστεύουν στόν Χριστό, Ἕλληνες εἶναι καί αὐτοί οἱ ὁποῖοι θά ἔρθουν, οἱ ἑτερόχθονες πού θά ἔρθουν καί θά κατοικήσουν ἐδῶ καί θά ἀγωνιστοῦν. Προσπαθοῦν νά δώσουν ταυτότητα γιά τό ποιοί εἶναι τελικά οἱ Ἕλληνες.

Γιατί τό λέω αὐτό; Διότι περιγράφεται στό καταπληκτικό αὐτό βιβλίο, πού προανέφερα καί εἶναι ἐντελῶς ἀντικειμενικό, ἐπειδή παρουσιάζει γεγονότα, ὅτι οἱ Μεγάλες Δυνάμεις πού ἀντιδροῦσαν στήν Ἐπανάσταση τό 1821 καί ἦταν ἐναντίον κάθε ἐπαναστάσεως, τελικά δέχθηκαν νά συγκροτηθῆ ἕνα πρῶτο Κράτος στήν Πελοπόννησο, καί μετά ἐπεκτάθηκε στήν Στερεά Ἑλλάδα μέ τόν Καποδίστρια, μέ τρεῖς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις: Ἡ πρώτη εἶναι, τό κρατικό αὐτό μόρφωμα πρέπει νά συνδεθῆ μέ τήν ἀρχαία Ἑλλάδα, νά πάψη νά ἔχη σχέση μέ τό Βυζάντιο, αὐτό πού λένε Ρωμηοσύνη, Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, δηλαδή νά μή γίνη ἀνασύσταση τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Καί ἄρχισαν λοιπόν νά ἱδρύονται ἀρχαιολογικές ἑταιρεῖες, νά γίνονται ἀνασκαφές, γιά νά συνδεθῆ αὐτό τό νέο Κράτος μέ τήν ἀρχαία Ἑλλάδα. Τό δεύτερον, εἶναι νά ἀποσυνδεθῆ ἀπό τόν ὀμφάλιο λῶρο μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, καί ἔτσι ἀνακηρύχθηκε τό Αὐτοκέφαλο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, νά παύση νά ὑπάρχη αὐτή ἡ σχέση μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Καί τό τρίτον, εἶναι νά προσανατολισθῆ πρός τήν Εὐρώπη.

Οἱ τρεῖς αὐτές προϋποθέσεις ἐτέθησαν καί ἔγιναν ἀποδεκτές. Γι’ αὐτό καί στά Συντάγματα ἀρχίζουν καί λένε ποιοί εἶναι Ἕλληνες. Γιατί ποιοί εἶναι Ἕλληνες; Γιατί δέν ὑπῆρχε τότε αὐτή ἡ νοοτροπία. Διερωτῶνται ποιοί εἶναι Ἕλληνες οἱ ὁποῖοι θά εἶναι στήν ἐπικράτεια τῆς Ἑλλάδος; Δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ νοοτροπία τῆς Ἑλλάδος ὡς ἰδιαίτερο Κράτος πού ἀποτελεῖτο ἀπό Ἕλληνες. Δηλαδή, προσπάθησαν νά δώσουν ταυτότητα στό νέο Κράτος, ὅτι Ἕλληνες εἶναι αὐτοί πού πιστεύουν στόν Χριστό καί εἶναι αὐτόχθονες ἤ αὐτοί πού θά ἔρθουν ἀπό τά ἄλλα μέρη τά ὁποῖα δέν ἐλευθερώθηκαν. Ἔτσι, λοιπόν, δημιουργεῖται μία καινούργια πραγματικότητα.

Τό βιβλίο λέγεται «Πρότυπο Βασίλειο καί Μεγάλη Ἰδέα». Τό «Πρότυπο Βασίλειο» εἶναι μία ἔκφραση ἡ ὁποία προέρχεται ἀπό τόν Γεώργιο τόν Βασιλιά τό 1863, πού στήν πρώτη ὁμιλία τήν ὁποία ἔκανε εἶπε θά κηρύξουμε τό «Πρότυπο Βασίλειο ἐν τῇ Ἀνατολῇ». Καί «ἡ Μεγάλη Ἰδέα» εἶναι ὅτι οἱ ἄνθρωποι κατάλαβαν ὅτι ἐμεῖς δέν ἀγωνιστήκαμε γιά νά ἀπελευθερώσουμε τήν Πελοπόννησο καί τήν Στερεά Ἑλλάδα, ἐμεῖς ἀγωνιστήκαμε γιά νά ἀνασυσταθῆ ὅλη ἡ Ρωμηοσύνη. Ὁπότε, λοιπόν, ἀναπτύσσεται ἡ Μεγάλη Ἰδέα ἀπό τόν Ἰωάννη Κωλέττη. Αὐτός εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος «ἔγραψε» τήν ληξιαρχική πράξη γεννήσεως τῆς «Μεγάλης Ἰδέας» μέ μία ὁμιλία τήν ὁποία ἔκανε στήν Ἐθνοσυνέλευση τῶν Ἑλλήνων στίς 14-1-1844, γιά νά ἐλευθερωθοῦν κι ἄλλα μέρη καί τά λοιπά.

Καί εἶναι πάρα πολύ χαρακτηριστικό τό γεγονός, πού τό ἔχει σημειώσει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης καί τώρα ἔχει ἀποκαλυφθῆ καί ἀπό διάφορες ἔρευνες πού γίνονται, ὅτι ὁ μέν Βασιλεύς Ὄθων ὀνομάστηκε Βασιλεύς τῆς Ἑλλάδος, τότε λεγόταν Βασίλειο τῆς Ἑλλάδος, ἐνῶ ὅταν ἦρθε ἀργότερα ὁ Γεώργιος, λεγόταν Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων. Ξέρετε τί σημασία ἔχει αὐτό; Πάρα πολύ μεγάλη σημασία.

Ὁ μέν Ὄθων λέγεται Βασιλεύς τῆς Ἑλλάδος, αὐτῆς τῆς συγκεκριμένης περιοχῆς, ὁ δέ Γεώργιος τό 1863 λέγεται βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ἐπειδή ἐν τῷ μεταξύ στίς 31 Ἰανουαρίου 1836 στό Λονδίνο ὑπεγράφη ἕνα Πρωτόκολλο γιά τήν μετανάστευση καί ἐκεῖ ἔκαναν τήν διάκριση μεταξύ Ἑλλήνων πού κατοικοῦν στήν Ἑλλάδα καί τῶν Γραικῶν πού παρέμεναν στίς ἄλλες περιοχές τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Γιατί δέν λεγόταν ἀπό τήν ἀρχή Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά λεγόταν Βασιλεύς τῆς Ἑλλάδος; Ἀκριβῶς, ὅταν πιά καθορίστηκε ποιοί εἶναι οἱ Ἕλληνες καί οἱ ἐκτός τῆς Ἑλλάδος δέν θεωροῦνται Ἕλληνες, λέγονται Γραικοί καί Ρωμαῖοι, τότε ὁ Γεώργιος ὀνομάστηκε Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων. Θέλω νά πῶ ὅτι ἔγινε μία ἀποστασία ἀπό τήν Ρωμηοσύνη.

Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικό πού θέλω νά σᾶς πῶ εἶναι ὅτι ὁ Καποδίστριας πού ἐξελέγη πρῶτος Κυβερνήτης Ἑλλάδος, τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1828, καί αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό, ὑπέβαλε σχέδιο στόν Τσάρο γιά ἀναδιοργάνωση τῶν Βαλκανίων καί θεωροῦσε ὡς πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη καί πρότεινε νά δημιουργηθοῦν πέντε ἡμιαυτόνομα κράτη. Ποιά εἶναι αὐτά τά ἡμιαυτόνομα κράτη; Τῆς Δακίας (σημερινή Ρουμανία), τῆς Σερβίας, τῆς Ἠπείρου, τῆς Μακεδονίας καί τῆς Ἑλλάδος. Αὐτό εἶναι τό σχέδιο τό ὁποῖο ὑπέβαλε ὁ Καποδίστριας στόν Τσάρο.

Κοιτάξτε ὁ πρῶτος Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος τί γνώμη εἶχε γιά τήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, τό λεγόμενο Βυζάντιο. Ἀπερρίφθη αὐτή ἡ πρόταση τοῦ Καποδίστρια ἀπό τόν Τσάρο, ὁ ὁποῖος προχώρησε καί μέ μερικούς δίγλωσσους Ρωμαίους, βλαχό-φωνους, σλαβόφωνους κλπ. καί καλλιέργησε τήν ρουμανική, τήν βουλγαρική καί τήν σερβική συνείδηση. Καί ἔτσι ἔχουμε τά ἀνεξάρτητα Κράτη στά Βαλκάνια γιά νά σπάσουν τήν δυνατότητα τῆς ἀνασυστάσεως τῆς παλαιᾶς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.

Α.Μ. Πού εἶναι ὅλα τά ἔθνη βαπτισμένα στό Χριστό, δηλαδή ὅλα τά ἔθνη πού εἶναι Ὀρθόδοξα;

ΣΕΒ. Ναί, αὐτό θέλω νά πῶ. Θέλω νά πῶ ὅτι πρῶτον, οἱ ἐπαναστάτες, οἱ ὁπλαρχηγοί εἶχαν τήν αἴσθηση τῆς Ρωμηοσύνης, πίστευαν στόν Χριστό, στήν Ἐκκλησία, μέ κέντρο τό Πατριαρχεῖο· δεύτερον ὁ Καποδίστριας πού ἔρχεται ὡς πρῶτος Κυβερνήτης πάλι ἔχει αὐτή τήν συνείδηση γι’ αὐτό ὑποβάλλει στόν Τσάρο αὐτό τό σχέδιο δημιουργίας ἡμιαυτόνομων Κρατῶν μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη· ἔρχεται ὁ Ἰωάννης Κωλέττης τό 1844 καί δημιουργεῖ τήν Μεγάλη Ἰδέα, ὑπάρχει αὐτή ἡ Μεγάλη Ἰδέα, δηλαδή ἀκόμη καί τέταρτον ὁ Ὄθων καλλιεργεῖ αὐτήν τήν Μεγάλη Ἰδέα, καί ἴσως εἶναι μία αἰτία, τό λένε αὐτό πολλοί, γιά τήν ὁποία τόν ἐκθρόνισαν. Καί τόν Καποδίστρια τόν σκότωσαν, ἐπειδή ὁ Καποδίστριας εἶχε αὐτήν τήν ἄποψη, νά ἐπεκταθῆ τό νέο Κράτος μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη. Ἔρχεται ὁ Ὄθων τόν ὁποῖον ἐκθρόνισαν, γιατί εἶχε ὄντως τήν Μεγάλη Ἰδέα. Ἄν δῆτε μερικά βιβλία τά ὁποῖα ἔχουν δημοσιευθῆ γιά τόν Ὄθωνα, θά δῆτε ὅτι μέχρι τέλους εἶχε τήν ἄποψη αὐτή, ὅτι δέν πρέπει ἐμεῖς νά μείνουμε στά στενά ὅρια τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά πρέπει νά ἐπεκταθοῦμε.

Καί ἔπειτα ἔρχεται ὁ Βασιλεύς Γεώργιος ὡς Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων τό 1863 καί ὄχι ἁπλῶς τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά τῶν Ἑλλήνων καί ἔλεγαν, αὐτοί εἶστε οἱ Ἕλληνες πέρα ἀπό αὐτήν τήν ἐπικράτεια δέν ὑπάρχουν Ἕλληνες, εἶναι Γραικοί, δέν ὑπάρχουν Ἕλληνες πρός ἀπελευθέρωση, οἱ ἐκτός τῆς Ἑλλάδος εἶναι Γραικοί, εἶναι Ρωμηοί.

Α.Μ. Ὁπότε στενεύουν τά ὅρια καί ἐξυπηρετοῦνται τά συμφέροντα τῶν Μεγάλων Δυνάμεων, ὅπως πολλές φορές στήν ἱστορία τό βλέπουμε, ἐπανέρχεται ξανά καί ξανά. Συγγνώμη πού σᾶς διέκοψα, Σεβασμιώτατε, ἔχουμε περίπου δύο λεπτά στήν διάθεσή μας γιά νά ὁλοκληρώσουμε αὐτήν τήν συζήτηση. Πολλά καί ἐνδιαφέροντα μᾶς εἴπατε καί βέβαια μᾶς δίνετε καί τήν ἀφορμή νά μελετήσουμε, νά διαβάσουμε πολύ περισσότερο τά γεγονότα, ψάχνοντάς τα καί διαβάζοντάς τα μέσα ἀπό τίς πηγές τους.

ΣΕΒ. Ναί, εἶναι πολύ σημαντικό αὐτό νά διαβάσουμε μέσα ἀπό τίς πηγές, ὄχι γιά νά γίνη ἡ ἐθναποδόμηση. Γιατί ὑπάρχουν μερικοί σύγχρονοι ἱστορικοί πού προσπαθοῦν νά ἀποδομήσουν τήν ἱστορία, ἀλλά πρέπει νά τά βλέπουμε μέσα ἀπό τήν Ρωμηοσύνη. Νά δοῦμε τί ἦταν τελικά αὐτή ἡ Ρωμηοσύνη, καί γιατί οἱ ξένες δυνάμεις ἤθελαν νά τήν καταργήσουν καί δημιούργησαν αὐτά τά ἀνεξάρτητα Κρατίδια, καί ἀργότερα τήν διέλυσαν μέ τήν Μικρασιατική Καταστροφή; Τί εἶναι αὐτή ἡ Ρωμηοσύνη; Εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση μέ τήν ἑλληνικότητα.

Τώρα, μέ τήν ἀνεξαρτησία τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους δημιουργήθηκε μία πραγματικότητα, δέν θά ἐπανέλθουμε στά παλιά. Ὁπότε τώρα τί πρέπει νά κάνουμε ἀπό δῶ καί στό ἑξῆς; Θά πρέπει νά παραμείνουμε σέ αὐτή τήν φιλοκαλική παράδοση, ἡ ὁποία ἐνέπνευσε καί κράτησε τούς Ρωμηούς στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί στήν ἑλληνική συνείδηση. Νά παραμείνουμε σέ αὐτήν τήν παράδοση, στό πνεῦμα τῆς Ρωμηοσύνης, νά δοῦμε πῶς θά συγκροτηθοῦμε τώρα καί πῶς ζώντας στήν Εὐρώπη φυσικά -δέν μπορεῖ κανείς νά καταργήση αὐτήν τήν πραγματικότητα- νά δοῦμε καί πῶς στήν Εὐρώπη ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἔχουν τέτοιες παραδόσεις καί ἐπιστρέφουν καί στήν Ὀρθοδοξία, νά δοῦμε κι ἄλλους Ρωμηούς πού ὑπάρχουν στήν Εὐρώπη καί στήν Ἀνατολή. Ἑπομένως, νά μήν σταθοῦμε ἁπλῶς στό ὅτι ἀποκτήσαμε τήν ἐλευθερία μας, γίναμε Κράτος καί τελειώσαμε. Θά παραμείνουν τά ὅρια αὐτά, αὐτό εἶναι τό Κράτος, τό Ἑλληνικό Κράτος, δέν ἔχουμε καμμία ἐπεκτατικότητα, ἀλλά πρέπει νά δοῦμε τό πνεῦμα τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, τό πνεῦμα τῶν Ρωμηῶν στά 400, 500 καί 600 χρόνια σκλαβιᾶς καί νά παραμείνουμε σέ αὐτό τό πνεῦμα ζώντας μέσα στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση καί μεταδίδοντας Ὀρθοδοξία, Χριστό, Ἐκκλησία.

Α.Μ. Ἐμεῖς θά θέλαμε πολύ νά σᾶς εὐχαριστήσουμε, Σεβασμιώτατε, γιά ὅσα μᾶς εἴπατε σήμερα, ἦταν πολύ ἐνδιαφέροντα καί νομίζω ὅτι δίνουν στόν καθένα μας ἀφορμή νά δῆ ξανά τά γεγονότα αὐτά καί, γιατί ὄχι, ἴσως χρειάζεται νά αὐτοπροσδιοριστοῦμε, νά ξεκινήσουμε πάλι ἀπό τήν ἀρχή.

ΣΕΒ. Νά εἶστε καλά, δέν μπορεῖ βέβαια κανείς νά ἀναλύση ὅλα αὐτά σέ λίγα λεπτά, ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἁπλῶς τόνισα μερικές πραγματικότητες.

Α.Μ. Ἔχετε δίκιο, Σεβασμιώτατε, πραγματικά θά μπορούσαμε πολλή ὥρα νά μιλήσουμε γιά τό θέμα αὐτό. Θέλουμε πολύ νά σᾶς εὐχαριστήσουμε πού ἀξιοποιήσατε τό χρόνο μέ τόν καλύτερο τρόπο.Καλή σας μέρα.

ΣΕΒ. Να εἶστε καλά, εὐχαριστῶ πάρα πολύ.–