«Ὁ Μοναχός» - 22 Αὐγούστου 2021 - Γραπτὰ Κηρύγματα Καλοκαιριοῦ 2021

Γραπτὰ Κηρύγματα Καλοκαιριοῦ 2021

Κυριακή, 22 Αὐγούστου.  «Ὁ Μοναχός»

Οἱ μοναχοί ὡς ἰδιαίτερη τάξη ἀναπτύχθηκε στήν πορεία τοῦ χρόνου. Ὑπῆρχαν ἀνέκαθεν οἱ ἀναχωρητές, ὅπως τό διαβάζουμε στήν πρός Ἑβραίους Ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, πού ζοῦσαν στά ὄρη, τά σπήλαια καί τίς ὀπές τῆς γῆς (βλ. Ἑβρ. κεφ. ια΄). Μετά τήν περίοδο τῶν διωγμῶν ἐμφανίσθηκε μιά τάση μεταξύ τῶν Χριστιανῶν νά ἐξέρχωνται ἀπό τίς πόλεις καί νά ζοῦν στά βουνά καί ἔτσι ὑπῆρξαν οἱ μοναχοί πού ζοῦσαν σέ Σκῆτες καί Μοναστήρια.

Ὅπως βλέπουμε στήν ἀρχαία Ἐκκλησία μεταξύ τῶν Κληρικῶν καί τῶν λαϊκῶν διαμορφώθηκε μία τάξη πού εἶναι ἡ μοναχική τάξη. Ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης τούς ὀνομάζει «θεραπευτές», ἐπειδή προσεύχονται στόν Θεό, καί εἶναι ἡ πρώτη τάξη στήν Ἐκκλησιαστική Ἱεραρχία μεταξύ τῶν λαϊκῶν. Δηλαδή, στήν Ἐκκλησιαστική Ἱεραρχία ἀνήκουν οἱ Ἐπίσκοποι, οἱ Πρεσβύτεροι, οἱ Διάκονοι καί ἀμέσως μετά ἡ τάξη τῶν λαϊκῶν, ἀπό τήν ὁποία πρῶτοι εἶναι οἱ μοναχοί.

Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Θεσσαλονίκης γράφει ὅτι οἱ μοναχοί ἀποτελοῦν ἰδιαίτερη τάξη, ἡ ὁποία εἶναι «εὐθύς μετά τούς ἱερωμένους».

Ἱδρυτής τοῦ κοινοβιακοῦ θεσμοῦ θεωρεῖται ὁ ὅσιος Παχώμιος, ὁ ὁποῖος συγκέντρωσε τούς ἐρημίτες καί ἀναχωρητές σέ Κοινόβια καί ἔτσι ἄρχισε νά λειτουργῆ ὁ κοινοβιακός θεσμός. Διοργανωτής τοῦ κοινοβιακοῦ θεσμοῦ εἶναι ὁ Μέγας Βασίλειος μέ τά κείμενα πού ἔγραψε μέ τίτλους «Ὅροι κατά πλάτος», «Ὅροι κατ’ ἐπιτομήν», «Ἀσκητική προδιατύπωσις» καί «Λόγος ἀσκητικός». Ὁ ἴδιος γιά ἕνα διάστημα ἦταν ἐρημίτης μοναχός, στόν Ἴριν ποταμό, γνώρισε δέ πολλούς μοναχούς καί μέ τήν γνώση αὐτή πού ἀπέκτησε διοργάνωσε, κατά τρόπο ὑποδειγματικό, τόν μοναχικό βίο.

Οἱ ἱεροί Κανόνες τῶν Τοπικῶν καί Οἰκουμενικῶν Συνόδων καθόρισαν τίς προϋποθέσεις τῆς μοναχικῆς πολιτείας. Ἔτσι, γιά νά γίνη ἡ μοναχική κουρά πρέπει νά δοκιμασθῆ ὁ ἄνθρωπος τρία χρόνια, καί ὁ χρόνος αὐτός συντέμνεται ἤ αὐξάνεται, πρέπει νά ὑπάρχη ἐλεύθερη ἐπιλογή χωρίς ἐξαναγκασμό, νά εἶναι κατάλληλη ἡλικία τοῦ προσερχομένου γιά νά λάβη τό μοναχικό σχῆμα. Κατά τήν εἰδική ἀκολουθία δίνονται μοναχικές ὑποσχέσεις, κυρίως τῆς ὑπακοῆς, τῆς παρθενίας καί τῆς ἀκτημοσύνης, καί βέβαια ὁ μοναχός ἀναλαμβάνει ὁρισμένες ὑποχρεώσεις, μεταξύ τῶν ὁποίων εἶναι ὅτι δέν μπορεῖ νά ἀναλάβη κοσμικές φροντίδες καί μέριμνες καί πολλά ἄλλα.

Ὁ Ἐπίσκοπος-Μητροπολίτης εἶναι τό κέντρο τῆς Ἐπισκοπῆς-Μητροπόλεώς του, γι’ αὐτό τά Μοναστήρια λειτουργοῦν κάτω ἀπό τήν δική του ἐπίβλεψη, ὅπως γίνεται καί μέ τίς Ἐνορίες. Βεβαίως, οἱ Ἱερές Μονές διοικοῦνται ἀπό τά Ἡγουμενοσυμβούλια, ἀλλά πάντοτε κάτω ἀπό τήν εὐλογία καί τήν ἔγκριση τοῦ Ἐπισκόπου-Μητροπολίτου. Ἔτσι, ἔχουν αὐτοτελῆ διοίκηση, ὅπως καί τά Ἐνοριακά Συμβούλια, ἀλλά δέν εἶναι οὔτε ἀνεξάρτητα οὔτε αὐτόνομα ἀπό τόν Μητροπολίτη τους.

Οἱ ἱεροί Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας καθορίζουν σαφῶς τίς σχέσεις μεταξύ τῶν Μητροπολιτῶν καί τῶν Ἱερῶν Μονῶν. Σημαντικοί Κανόνες εἶναι τῆς Τετάρτης (Δ΄) Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία συνεκλήθη στήν Χαλκηδόνα τό 451 μ.Χ.

Στόν τέταρτο (4) Κανόνα τῆς Συνόδου αὐτῆς γράφεται κατ’ ἀρχάς ὅτι ὅσοι μέ εἰλικρίνεια ἀκολουθοῦν τόν μοναχικό βίο, πρέπει νά θεωροῦνται ἄξιοι τῆς τιμῆς πού τούς ἁρμόζει. Ἐπειδή, ὅμως, κάποιοι, χρησιμοποιώντας τήν ἰδιότητα τοῦ μοναχοῦ, δημιουργοῦν προβλήματα στούς Χριστιανούς, ἀποφασίσθηκε κανένας νά μήν ἱδρύη Μοναστήρι ἤ Εὐκτήριο Οἶκο «παρά τήν γνώμην τοῦ τῆς πόλεως ἐπισκόπου», καί ὅσοι εἶναι μοναχοί στήν πόλη καί τήν χώρα νά ὑποτάσσωνται στόν Ἐπίσκοπο καί νά ἀγαποῦν τήν ἡσυχία καί τήν προσευχή, παραμένοντας στούς τόπους πού τάχθηκαν ὡς μοναχοί.

Τό ἴδιο καί ὁ ὄγδοος (8ος) Κανόνας τῆς ἴδιας Οἰκουμενικῆς Συνόδου διατάσσει, ὥστε οἱ Κληρικοί τῶν Μοναστηριῶν νά παραμένουν ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ Ἐπισκόπου κάθε πόλης, σύμφωνα μέ τήν παράδοση τῶν Πατέρων «καί μή κατά αὐθάδειαν ἀφηνιάτωσαν τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου».

Κατά τούς ἱερούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας ἡ μοναχική ζωή εἶναι ζωή μετανοίας, ὁ βίος τῶν μοναχῶν εἶναι «ἡσύχιος καί μονότροπος», ὁ μοναχός ὀφείλει νά ἀπέχη ἀπό τίς βιοτικές μέριμνες, νά ἀσχολῆται μέ τήν σωτηριώδη μελέτη, νά παραμένη μόνον στήν νηστεία καί τήν προσευχή.

Ὁ μοναχός, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων, ἀνήκει στήν ἀγγελική τάξη, εἶναι ἄγγελος μέσα σέ σῶμα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, συγγραφεύς τοῦ βιβλίου Κλίμαξ γράφει ὅτι «φῶς τῶν μοναχῶν εἶναι οἱ Ἄγγελοι καί φῶς ὅλων τῶν ἀνθρώπων ἡ ζωή τῶν μοναχῶν. Γι’ αὐτό ἄς προσπαθοῦν οἱ μοναχοί, ὥστε σέ ὅλα καί σέ ὅλους νά δίνουν τό καλό παράδειγμα "μηδεμίαν ἐν μηδενί διδόντες προσκοπήν" (Β΄ Κορ. στ΄, 3) εἴτε μέ τά ἔργα τους εἴτε μέ τά λόγια τους. Διότι "εἰ τό φῶς σκότος γένηται, τό σκότος πόσον;", δηλαδή ὅσοι ζοῦν στόν κόσμο, "πόσον ἆρα σκοτισθήσονται";».

Αὐτό σημαίνει ὅτι οἱ μοναχοί ἔχουν πρότυπό τους τούς ἀγγέλους, ὥστε καί οἱ ἄνθρωποι νά ἔχουν πρότυπο τούς μοναχούς. Ὅταν, ὅμως, οἱ μοναχοί εἶναι σκοτάδι, τότε πῶς θά φωτίσουν τούς ἀνθρώπους; Ἔτσι, εἶναι θαυμαστή ἡ ζωή τῶν μοναχῶν, ἀλλά ἔχουν ὑποχρέωση νά φανοῦν ἄξιοι αὐτῆς τῆς θέσεώς τους μέσα στήν Ἐκκλησία.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ μέγαλος αὐτός Πατέρας τοῦ ἑβδόμου (7ου) αἰῶνος, γράφει ὅτι κάποιος πού ἀπομακρύνεται ἀπό τόν κόσμο κάνει μοναχό τόν «ἔξω ἄνθρωπον», δέν κάνει ὅμως ἀμέσως μοναχό «τόν ἔσω ἄνθρωπον», πού εἶναι ὁ νοῦς, γι’ αὐτό, ὅπως γράφει, τόν μέν ἔξω ἄνθρωπον εὔκολο κάποιος τόν κάνει μοναχό, μόνον ἐάν θελήση, ἀλλά χρειάζεται πολύς ἀγώνας, ὥστε «τόν ἔσω ἄνθρωπον ποιῆσαι Μοναχόν». Καί ὁ ὅσιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος γράφει ὅτι ἀληθινός νηφάλιος εἶναι «ὁ ἐν καρδίᾳ μοναχός».

Ἡ Ἐκκλησία καί ὅλοι μας τιμᾶμε τούς μοναχούς, ὅταν εἶναι πραγματικοί μοναχοί κατά «τόν ἔσω ἄνθρωπον» καί ὅταν δέχωνται τό φῶς ἀπό τούς ἀγγέλους, γι’ αὐτό ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης δίνει ἕναν καταπληκτικό ὁρισμό γιά τό τί εἶναι μοναχός. Γράφει: «Μοναχός ἐστι, τάξις καί κατάστασις ἀσωμάτων» πού κατορθώνεται μέσα σέ ὑλικό καί ρυπαρό σῶμα.

Πάντως, ἡ τάξη τῶν μοναχῶν εἶναι τάξη ποιμαινομένη καί ὄχι ποιμαίνουσα, ἀλλά ἐμμέσως ἀσκεῖ ἐπίδραση στούς Χριστιανούς μέ τήν ζωή τους καί τήν προσευχή τους. Μερικές φορές μέ τήν ἄδεια καί τήν εὐλογία τοῦ Ἐπισκόπου μποροῦν νά ὁμιλοῦν δημοσίως καί νά ὠφελοῦν τούς Χριστιανούς.

Οἱ μοναχοί ὅταν παραμένουν στά ὅριά τους, ὅταν σέβωνται τούς κανονικούς θεσμούς τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν ὑπακούουν στόν Ἐπίσκοπο καί τήν Ἱερά Σύνοδο εἶναι οἱ ἐνδοκρινεῖς ἀδένες τῆς Ἐκκλησίας πού βοηθοῦν στήν ὑγεία τῶν μελῶν τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας. Γι’ αὐτό οἱ Χριστιανοί ἀναζητοῦν στά Μοναστήρια τήν αὐθεντική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, τήν εὐαγγελική ζωή, πού εἶναι ζωή μετανοίας καί ἀφιερώσεως στόν Χριστό.

Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις ἕνα Ὀρθόδοξο Μοναστήρι εἶναι εὐλογία γιά τήν Ἐκκλησία καί ἕνας ταπεινός μοναχός εἶναι πηγή πνευματικῆς ὑγείας γιά Κληρικούς καί λαϊκούς.

Ἐπανειλημμένως ἔχω γράψει ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι Πνευματικό Νοσοκομεῖο πού θεραπεύει τίς πνευματικές ἀσθένειες τῶν ἀνθρώπων. Μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική τά Ὀρθόδοξα Μοναστήρια πού διοικοῦνται μέ βάση τούς ἱερούς Κανόνες εἶναι θάλαμοι ἐντατικῆς θεραπείας, ὅπου γίνονται ἰδιαίτερες ἐξετάσεις καί οἱ μοναχοί ἀποκτοῦν ἐσωτερική μυστική προσευχή.

Καί ἐπειδή οἱ μοναχοί, ὅταν ζοῦν κατ’ αὐτόν τόν τρόπο, ἀποκτοῦν γνώση τῆς πνευματικῆς θεραπείας, γι’ αὐτό ἔχουν σημαντική θέση στήν Ἐκκλησία, μέ τήν ἀπαραίτητη προϋπόθεση, ὅμως, ὅτι δέν θά παραθεωρῆται ὁ συνοδικός θεσμός τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου

Ἱερόθεος