Ναυπάκτου Ἱεροθέου: Ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ, κατά τόν ἅγιο Σιλουανό τόν Ἀθωνίτη

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης (1866-1938), πού ἑορτάζει σήμερα (24 Σεπτεμβρίου) ὑπῆρξε ἕνας ὥριμος ἐμπειρικός θεολόγος. Δέν σπούδασε σέ Πανεπιστημιακές Θεολογικές Σχολές, ἀλλά εἶχε ἐμπειρία τῆς νοερᾶς-καρδιακῆς προσευχῆς καί στήν συνέχεια ἐν Ἁγίω Πνεύματι γνώρισε τόν Χριστό. Αὐτή εἶναι ἡ ἐμπειρική θεολογία.

Στά γραπτά του τά ὁποῖα μᾶς διέσωσε ὁ ἅγιος Σωφρόνιος ὁ Ἀθωνίτης, μαθητής καί συνοδοιπόρος του, παρουσιάζει μέ ἕνα ἁπλό ἐξωτερικά τρόπο, ἀλλά μέ ἕνα ἐσωτερικό βάθος πολλές πλευρές τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὅταν διαβάζει κανείς τά γραπτά του, μέσα ἀπό τήν ὅλη ἡσυχαστική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἰδίως τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ νέου θεολόγου, τότε διαπιστώνει ὅτι ὁ ἅγιος Σιλουανός εἶναι «μέγας ἐμπειρικός θεολόγος».

Στήν συνέχεια θά ἀναφερθῶ στήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ, ὅπως φαίνεται στά γραπτά του.

Ἡ εἰρήνη εἶναι μεγάλο ἀγαθό στίς κοινωνίας μας, στίς οἰκογένειές μας, στά Ἔθνη, στόν κόσμο. Αὐτή διασαλεύεται συνεχῶς, δηλαδή τά πάντα βρίσκονται σέ μιά σύγχυση, σέ μιά ἀναστάτωση. Παντοῦ ζητοῦν τήν εἰρήνη καί εἰρήνη δέν ὑπάρχει. Εἶναι τό μόνιμο ζητούμενο μέσα στήν ψυχή μας, στήν οἰκογένειά μας, στήν κοινωνία μας καί σέ ὅλα τά Ἔθνη.

Κυρίως, ὅμως, ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ εἶναι μεγάλο ἀγαθό καί, βεβαίως, ἔχει σχέση μέ τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Δέν μιλᾶμε γιά μιά ἐξωτερική κοινωνική εἰρήνη, ἀλλά γιά τήν εἰρήνη ὡς καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού εἶναι ἡ εἰρήνη μέσα στήν καρδιά.

Οἱ ἄνθρωποι πιστεύουν συνήθως ὅτι ἡ εἰρήνη εἶναι ἡ ἀπουσία τοῦ πολέμου ἤ ἡ ἀπουσία τῶν ἀνταγωνισμῶν, ἤ ἀποτέλεσμα τῶν ἐξοπλισμῶν, ἀλλά ὅμως στήν πραγματικότητα ἡ εἰρήνη, ὅπως τήν θεωρεῖ ἡ Ἐκκλησία μας, εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Εἰρήνη δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀπουσία τοῦ πολέμου, διότι μπορεῖ νά μήν ὑπάρχουν πόλεμοι καί νά μήν ὑπάρχη εἰρήνη, ἀλλά κυρίως εἰρήνη εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Καί ὅταν κανείς ζῆ τόν Χριστό, ἀκόμη καί σέ μιά ἐμπόλεμη κατάσταση νά βρίσκεται, καί τότε ἔχει πραγματική εἰρήνη στήν καρδιά του.

1. Τί εἶναι ἡ εἰρήνη

Ἡ εἰρήνη εἶναι καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτό τό ἔχει τονίσει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Ὁ καρπός τοῦ Πνεύματός ἐστιν, ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη» (Γαλ. ε΄, 22). Μεταξύ τῶν καρπῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ εἰρήνη∙ εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία μετέχεται ὡς εἰρήνη, ὅταν βρίσκη κατάλληλο ἔδαφος μέσα στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁ Χριστός πρίν ἀπό τό Πάθος Του εἶπε στούς Μαθητές Του: «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν• οὐ καθώς ὁ κόσμος δίδωσι, ἐγώ δίδωμι ὑμῖν. Μή ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία, μηδέ δειλιάτω» (Ίωάν. ιδ΄, 27). Ὁ Χριστός βρίσκεται πρό τοῦ Πάθους Του καί δίνει στούς Μαθητές Του τήν εἰρήνη, ὄχι ὅπως τήν θέλει ὁ κόσμος, ἀλλά τήν εἰρήνη τήν δική Του, γι’ αὐτό καί τούς τονίζει νά μήν ταράσσεται ἡ καρδιά τους. Ἄλλη εἶναι ἡ εἰρήνη τοῦ κόσμου καί ἄλλη εἶναι ἡ εἰρήνη πού δίνει ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό ὁ Χριστός μετά τήν Ἀνάστασή Του, ὅταν παρουσιάστηκε στούς Μαθητές Του, τούς εἶπε: «Εἰρήνη ὑμῖν» (Ἰωάν. κ΄, 19).

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει: «Αὐτός γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν», (Ἐφ. β΄,14), δηλαδή ὁ Χριστός εἶναι ἡ δική μας εἰρήνη. Ἀλλοῦ γράφει: «Ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν φρουρήσει τάς καρδίας ὑμῶν καί τά νοήματα ὑμῶν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Φιλ. δ΄, 7). Ἐδῶ κάνει λόγο γιά μιά εἰρήνη ἡ ὁποία ὑπερέχει κάθε νοῦ, κάθε σκέψη, κάθε φαντασία καί αὐτή ἡ εἰρήνη λέει, θά φρουρήση τίς καρδιές σας καί τά νοήματά σας ἐν Χριστῷ. Ἀλλοῦ γράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Καί ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ βραβευέτω ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν» (Κολ. γ΄,15), δηλαδή ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ νά σᾶς κατευθύνη μέσα στήν καρδιά σας.

Αὐτήν τήν εἰρήνη ἔχει ὑπ’ ὄψη του ὁ ἅγιος Σιλουανός, ὅταν πολλές φορές γράφει γι’ αὐτό τό μεγάλο ἀγαθό τῆς εἰρήνης, πού καί ὁ ἴδιος ἔζησε στήν ζωή του.

«Ὅποιος ἔχει μέσα του τήν εἰρήνη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σκορπίζει εἰρήνη καί στούς ἄλλους. Ὅποιος, ὅμως, ἔχει μέσα του τό πονηρό πνεῦμα, σκορπᾶ καί στούς ἄλλους τό κακό». Ἑπομένως, ἡ εἰρήνη συνδέεται μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα καί ἐκεῖνος πού ἔχει εἰρήνη μέσα στήν καρδιά του εἰρηνεύει καί τόν ἑαυτό του καί τούς ἄλλους. Καί ἀλλοῦ φαίνεται ὅτι συνδέεται ἡ εἰρήνη μέ τήν ἀγάπη: «Ἂς ζοῦμε μέ εἰρήνη καί ἀγάπη, γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνεται στήν ἀγάπη. Ἔτσι λέει ἡ Γραφή καί ἀποδεικνύει ἡ πείρα» (σελ. 392). Ἄλλωστε, ἐμπειρικός θεολόγος ἦταν ὁ ἅγιος, ὁ ὁποῖος γνώριζε ὅτι ἡ εἰρήνη γιά τήν ὁποία μιλᾶμε μέσα στήν Ἐκκλησία εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Γράφει:

«Ψυχή πού γνώρισε τόν Χριστό, θέλει νά Τόν βλέπει πάντα μέσα της. Αὐτός ἔρχεται ἤρεμα στήν ψυχή καί τῆς δίνει εἰρήνη καί τήν βεβαιώνει χωρίς λόγια γιά τήν σωτηρία.

Ἄν γνώριζαν οἱ βασιλεῖς καί οἱ κυβερνῆτες τῶν λαῶν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, δέν θά ἔκαναν ποτέ πόλεμο. Ὁ πόλεμος προέρχεται ἀπό τίς ἁμαρτίες καί ὄχι ἀπό τήν ἀγάπη. Ὁ Κύριος μᾶς δημιούργησε κατά τήν ἀγάπη Του καί μᾶς παρήγγειλε νά ζοῦμε μέ ἀγάπη.

Ἄν οἱ ἄρχοντες τηροῦσαν τίς ἐντολές τοῦ Κυρίου καί ὁ λαός καί οἱ ὑπήκοοι ὑπάκουαν μέ ταπείνωση, θά ὑπῆρχε μεγάλη εἰρήνη καί ἀγαλλίαση πάνω στή γῆ. Ἐξαιτίας, ὅμως, τῆς φιλαρχίας καί τῆς ἀνυπακοῆς τῶν ὑπερηφάνων ὑποφέρει ὅλη ἡ οἰκουμένη».

Φαίνεται ἐδῶ καθαρά αὐτό πού λέει ὅτι ὅλη ἡ οἰκουμένη ὑποφέρει ἀπό τήν φιλαρχία καί τήν ἀνυπακοή τῶν ὑπερηφάνων καί, ἄν γνώριζαν ὅλοι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τότε θά ὑπῆρχε εἰρήνη.

«Ἄς ζοῦμε», λέει «μέ εἰρήνη καί ἀγάπη γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνεται στήν ἀγάπη. Ἔτσι λέει ἡ Γραφή καί ἀποδεικνύει ἡ πείρα». Ἑπομένως, πρέπει νά ἀγωνιζόμαστε γιά τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ, δηλαδή νά ζοῦμε μέ τόν Θεό καί νά ἔχουμε τήν εἰρήνη, ἀλλά, βεβαίως, πρέπει νά προσευχόμαστε γιά τήν εἰρήνη γιά νά ἀποκτοῦμε τήν εἰρήνη.

Γράφει: «Δέν μπορῶ νά καταλάβω γιατί οἱ ἄνθρωποι δέν ζητοῦν ἀπό τόν Κύριο τήν εἰρήνη. Ὁ Κύριος μᾶς ἀγαπᾶ τόσο πολύ, πού δέν θά μᾶς ἀρνηθεῖ τίποτα».

Κάνει λόγο γιά τήν εἰρήνη στήν ψυχή καί στό σῶμα, ὁ Χριστιανός πού ἔχει τήν εἰρήνη δέν εἰρηνεύει ἁπλῶς στήν ψυχή, ἀλλά καί στό σῶμα. Εἰρηνεύει, δηλαδή, ἡ ψυχή του ἀπό τούς λογισμούς. Δυστυχῶς, ἔρχονται διάφορες σκέψεις καί μᾶς ταράσσουν. Αὐτό εἶναι φοβερός πόλεμος πού γίνεται μέσα μας, χειρότερος ἀπό τόν Παγκόσμιο Πόλεμο. Ὅταν κανείς ἔχη πολλούς λογισμούς μέσα του, τοῦ δημιουργοῦν ταραχή καί τόν ὁδηγοῦν στήν ἱκανοποίηση τῶν παθῶν. Γι’ αὐτό, ὅταν ἔχη κανείς τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ, εἰρηνεύει ἡ ψυχή ἀπό τούς λογισμούς, ἀλλά εἰρηνεύει καί τό σῶμα, διότι δέν ἔχει τίς συνέπειες τῶν παθῶν. Ἔτσι, ὑπάρχει στενή σχέση μεταξύ τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος, πού σημαίνει, ὅταν ὑπάρχη εἰρήνη, εἰρηνεύει καί ἡ ψυχή καί τό σῶμα.

2. Πῶς ἀποκτᾶται ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ

Πρέπει νά ἀπαλλάσσεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό τό θυμό καί νά ἀγωνίζεται νά κόβη τό θέλημά του. Ἑπομένως, πρέπει νά γίνεται ἀγώνας στό θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς. Ξέρουμε ὅτι εἶναι τό λογιστικό μέρος ψυχῆς πού ἐκφράζεται μέ τούς λογισμούς, τίς σκέψεις, εἶναι τό ἐπιθυμητικό μέρος τῆς ψυχῆς, πού ἐκφράζεται μέ τήν ἐπιθυμία, καί τό θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς, πού ἐκφράζεται ὡς ὀργή κλπ. Ὁπότε, πρέπει νά ἀγωνιστοῦμε στό θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς. Γράφει:

«Ὁ Μέγας Παΐσιος κυριεύθηκε ἀπό θυμό καί παρακάλεσε τόν Κύριο νά τόν ἐλευθερώσει ἀπό τό πάθος αὐτό. Ὁ Κύριος ἐμφανίστηκε σέ αὐτόν καί τοῦ εἶπε: “Παΐσιε, ἄν θέλεις νά μήν ὀργίζεσαι, μήν ἐπιθυμεῖς τίποτα, μήν κρίνεις καί μή μισήσεις κανέναν καί θά ἔχεις τήν εἰρήνη”. Ἔτσι, κάθε ἄνθρωπος ἄν κόβει τό θέλημά του μπροστά στό Θεό καί τούς ἀνθρώπους, θά εἶναι πάντα εἰρηνικός στήν ψυχή. Ὅποιος, ὅμως, ἀγαπᾶ νά κάνει τό θέλημά του, αὐτός δέν θά ἔχει εἰρήνη».

Πολλές φορές γίνονται συγκρούσεις μέσα στό σπίτι, διότι ὁ καθένας θέλει νά κάνη τό δικό του θέλημα. Ὅμως, ὅταν ὑποχωρῆ κάποιος, τότε θά ὑπάρξη εἰρήνη. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά κόβη τό θέλημά του καί νά παραδίδεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί τότε ἔρχεται ἡ εἰρήνη. Γράφει:

«Ψυχή πού παραδόθηκε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ ὑπομένει εὔκολα κάθε θλίψη καί κάθε ἀσθένεια• γιατί καί τόν καιρό τῆς ἀσθένειας παραμένει στήν θεωρία τοῦ Θεοῦ καί προσεύχεται. “Κύριε, Ἐσύ βλέπεις τήν ἀσθένειά μου. Ἐσύ ξέρεις πόσο ἁμαρτωλός καί ἀδύναμος εἶμαι• βοήθησέ με νά ὑπομένω καί νά εὐχαριστῶ τήν ἀγαθότητά Σου”. Καί ὁ Κύριος ἀνακουφίζει τόν πόνο, καί ἡ ψυχή αἰσθάνεται τήν ἐγγύτητα τοῦ Θεοῦ καί μένει ἐν τῷ Θεῷ γεμάτη χαρά καί εὐγνωμοσύνη.

Ἄν ἀποτύχεις σέ κάτι, σκέψου: “Ὁ Κύριος βλέπει τήν καρδιά μου κι ἄν εἶναι θέλημά Του, ὅλα θά εἶναι γιά τό καλό καί τό δικό μου καί τῶν ἄλλων”. Ἔτσι ἡ ψυχή σου θά ἔχει πάντα εἰρήνη. Ἀλλά ἐάν ἀρχίζει κανείς νά παραπονεῖται: “Αὐτό δέν εἶναι καλό, ἐκεῖνο δέν εἶναι ὅπως πρέπει”, τότε ποτέ δέν θά ὑπάρχει εἰρήνη στήν ψυχή του, ἔστω καί ἄν νηστεύει καί προσεύχεται πολύ.

Οἱ Ἀπόστολοι εἶχαν παραδοθεῖ ὁλοκληρωτικά στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Μόνο ἔτσι διαφυλάσσεται ἡ εἰρήνη. Τό ἴδιο καί ὅλοι οἱ μεγάλοι ἅγιοι ἄνθρωποι ὑπέμειναν κάθε θλίψη παραδομένοι στό θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Κύριος μᾶς ἀγαπᾶ καί μποροῦμε νά μή φοβόμαστε τίποτε, ἐκτός ἀπό τήν ἁμαρτία• γιατί ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας χάνεται ἡ χάρη καί χωρίς τή χάρη τοῦ Θεοῦ ὁ ἐχθρός παρασύρει τήν ψυχή, ὅπως παρασύρει ὁ ἄνεμος τά ξερά φύλλα ἤ τόν καπνό.

Πρέπει νά θυμόμαστε πάντα ὅτι οἱ ἐχθροί ἔπεσαν ἀπό ὑπερηφάνεια καί προσπαθοῦν μέ κάθε τρόπο νά μᾶς σπρώξουν στήν ἴδια πλάνη - καί πολλούς ἐξαπάτησαν. Ὁ Κύριος ὅμως εἶπε: «Μάθετε ἀπ’ Ἐμοῦ τήν πραότητα καί τήν ταπείνωση καί εὑρήσετε ἀνάπαυσιν εἰς τάς ψυχᾶς ὑμῶν».

«Ὦ, Ἐλεῆμον Κύριε, δῶσε μας τήν εἰρήνη Σου, ὅπως ἔδωσες τήν εἰρήνη στούς Ἁγίους Ἀποστόλους: «Εἰρήνην τήν Ἐμήν δίδωμι ὑμῖν».

Κύριε, δῶσε ν’ ἀπολαύσουμε καί ἐμεῖς τήν εἰρήνη Σου. Οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι ἔλαβαν τήν εἰρήνη Σου καί τήν σκόρπισαν σέ ὅλο τόν κόσμο, καί σώζοντας τό λαό δέν ἔχασαν τήν εἰρήνη τοῦ Κυρίου, καί αὐτή δέν ἐλαττώθηκε μέσα τους.

Δοξασμένος νά εἶναι ὁ Κύριος γιατί μᾶς ἀγαπᾶ καί μᾶς δίνει τήν εἰρήνη Του καί τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος».

Ἐδῶ φαίνεται ὅλο τό νόημα τῆς εἰρήνης τοῦ Χριστοῦ. Ἐπίσης, πρέπει νά ἔχη κανείς ἀγάπη στούς ἐχθρούς καί νά προσεύχεται γι’ αὐτούς. Καί τότε ἡ καρδιά του θά εἶναι γεμάτη εἰρήνη. Γι’ αὐτό, γράφει ὅτι πρέπει νά ἐλευθερώνεται κανείς ἀπό τά πάθη καί ἀπό τόν φόβο τοῦ θανάτου.

Ἕνα ἄλλο στοιχεῖο τό ὁποῖο ἐκδιώκει τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ ἀπό τόν ἄνθρωπο εἶναι, ὅταν κανείς ἔχη τά πάθη μέσα του καί ὅταν φοβᾶται τίς ἀρρώστιες καί τόν θάνατο. Γράφει:

«Ψυχή ἁμαρτωλή, αἰχμάλωτη στά πάθη, δέν μπορεῖ νά ἔχει εἰρήνη καί χαρά ἐν Κυρίῳ, ἔστω καί ἄν ἔχει ὅλα τά πλούτη τῆς γῆς, ἔστω καί ἄν βασιλεύει σέ ὅλο τόν κόσμο. Ἄν σέ ἕνα τέτοιο βασιλιά, τήν ὥρα πού διασκεδάζει σέ συμπόσιο μέ τούς πρίγκιπές του, καθισμένος στό θρόνο του μέ ὅλη τήν δόξα του, τοῦ λέγαμε ξαφνικά “βασιλιά, σέ λίγο πεθαίνεις”, τότε ἡ ψυχή του θά ταραζόταν, θά ἔτρεμε ἀπό τό φόβο καί θά ἔβλεπε τήν ἀδυναμία του.

Πόσοι, ὅμως, εἶναι φτωχοί ἀλλά πλούσιοι σέ ἀγάπη γιά τό Θεό, πού ἄν τούς ἔλεγαν “τώρα πεθαίνεις”, θά ἀπαντοῦσαν εἰρηνικά: “Ἄς γίνει τό θέλημα τοῦ Κυρίου. Ἄς εἶναι δοξασμένος ὁ Κύριος γιατί μέ θυμήθηκε καί θέλει νά μέ πάρει ἐκεῖ, ὅπου πρῶτος εἰσῆλθε ὁ ληστής”.

Ὑπάρχουν φτωχοί πού δέν φοβοῦνται τό θάνατο, ἀλλά τόν συναντοῦν εἰρηνικά, ὅπως ὁ Συμεών ὁ Θεοδόχος, πού ἔψαλλε τήν ὠδή: “Νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλον σου, Δέσποτα, κατά τό ρῆμα Σου ἐν εἰρήνῃ”.

Τί εἴδους εἰρήνη ὑπῆρχε στήν ψυχή τοῦ δικαίου Συμεών, μποροῦν νά τό καταλάβουν μόνον ὅσοι ἀπέκτησαν τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ ἤ τουλάχιστον τή δοκίμασαν. Γι’ αὐτήν τήν εἰρήνη ἔλεγε ὁ Κύριος στοὺς μαθητές Του: “Εἰρήνην τήν Ἐμήν δίδωμι ὑμῖν”. Ὅποιος ἔχει αὐτή τήν εἰρήνη, πορεύεται εἰρηνικά στήν αἰώνια ζωή λέγοντας: “Δόξα Σοι, Κύριε, γιατί τώρα ἔρχομαι σέ Σένα καί θά βλέπω αἰώνια μέ εἰρήνη καί ἀγάπη τό Πρόσωπό Σου. Τό ἱλαρό, πράο βλέμμα Σου αἰχμαλώτισε τήν ψυχή μου καί αὐτή “ἐκλείπει” γιά Σένα».

Ὅταν κανείς ἔχη αὐτήν τήν εἰρήνη μέσα στήν καρδιά του, δέν φοβᾶται τίποτα οὔτε καί αὐτόν τόν ἴδιο τόν θάνατο, διότι ξέρει ὅτι μέ τόν θάνατο πορεύεται πρός τόν Θεό, ὅτι ὁ θάνατος εἶναι τό ἀκρωτήριο τῆς Καλῆς Ἐλπίδος μέ τό ὁποῖο ὁδηγεῖται στόν Θεό. Γράφει:

«Πρέπει νά ἀγαπᾶ κανείς ὅλους τούς ἀνθρώπους, ὅπως τόν ἑαυτό του, καί νά εἶναι κάθε ὥρα ἕτοιμος γιά τό θάνατο. Ὅταν ἡ ψυχή θυμᾶται τό θάνατο, ταπεινώνεται καί παραδίδεται ὁλόκληρη στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί ἐπιθυμεῖ νά ἔχει εἰρήνη μέ ὅλους καί νά τούς ἀγαπᾶ ὅλους.

Ὅταν ἔρθει στήν ψυχή ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ, τότε εἶναι εὐχαριστημένη νά κάθεται, ὅπως ὁ Ἰώβ, στήν κοπριά καί χαίρεται πού βλέπει τούς ἄλλους δοξασμένους καί ἡ ἴδια εἶναι ἡ πιό ἀσήμαντη ἀπό ὅλους».

Γιά νά ἔχη κανείς τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ πρέπει νά μελετᾶ τόν νόμο τοῦ Θεοῦ. Γράφει:

«Δέν μπορεῖ ἡ ψυχή νά ἔχει εἰρήνη, ἐάν δέν μελετᾶ ἡμέρα καί νύχτα τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Γιατί αὐτός ὁ νόμος γράφτηκε ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ πηγαίνει ἀπό τήν Γραφή στήν ψυχή. Καί ἡ ψυχή αἰσθάνεται γλυκύτητα καί εὐχαρίστηση, γι’ αὐτό καί δέν θέλει πιά νά ἀγαπᾶ τά ἐπίγεια, γιατί ἡ ἀγάπη γιά τά ἐπίγεια ἐρημώνει τό νοῦ. Ἡ ψυχή τότε κυριεύεται ἀπό ἀθυμία, ἀγριεύει καί παύει νά προσεύχεται. Καί ὁ ἐχθρός, βλέποντας ὅτι ἡ ψυχή ἀπομακρύνθηκε ἀπό τόν Θεό, τήν σαλεύει καί εὔκολα συγχύζει τό νοῦ μέ διάφορους ἄτακτους λογισμούς, καί ἔτσι περνᾶ ὅλη τήν ἡμέρα καί δέν μπορεῖ νά βλέπει καθαρά τόν Κύριο».

Ἐδῶ κάνει λόγο γιά τό ὅτι χάνεται ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ, ὅταν ἐρημώνεται καί συγχύζεται ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου.

3. Πῶς διατηρεῖται ἡ εἰρήνη

Ἕνα σημεῖο πού βλέπουμε στά γραπτά τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ εἶναι τό πῶς διατηρεῖται αὐτή ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ.

Ζοῦμε, πράγματι, σέ δύσκολες ἡμέρες καί ὑπάρχουν πολλά σκάνδαλα, ζοῦμε στούς ἔσχατους καιρούς, ὑπάρχουν παντοῦ πόλεμοι. Καί δέν ἐννοῶ μόνο τούς πολέμους πού γίνονται σέ διάφορα μέρη τῆς γῆς, ἀλλά ὑπάρχουν πόλεμοι μέσα στήν κοινωνία καί στήν οἰκογένεια. Τό ἐρώτημα εἶναι πῶς θά διατηρήσουμε τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ. Διότι δέν πρέπει ἁπλῶς νά ἀγωνιζόμαστε νά τήν ἀποκτήσουμε, ἀλλά πρέπει καί νά τήν διατηρήσουμε. Αὐτό εἶναι πραγματικά ἕνα δύσκολο ἔργο. Γράφει:

«Πῶς νά διατηρήσουμε τήν ψυχική εἰρήνη μέσα στά σκάνδαλα τῶν ἡμερῶν μας;

Κρίνοντας κατά τήν Γραφή καί τό χαρακτήρα τοῦ σύγχρονου κόσμου, ζοῦμε στούς ἔσχατους καιρούς. Ἐν τούτοις πρέπει νά διαφυλάξουμε τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς, γιατί χωρίς αὐτήν δέν σώζεται κανένας, ὅπως εἶπε ὁ μέγας εὐχέτης τῆς ρωσικῆς γῆς, ὁ ὅσιος Σεραφείμ τοῦ Σαρώφ. Ὅσο ζοῦσε ὁ Ὅσιος, ὁ Κύριος φύλαγε τήν Ρωσία μέ τίς προσευχές του. Μετά δέ τό θάνατό του ἐμφανίστηκε ἄλλος στύλος ἀπό τήν γῆ ὡς τόν οὐρανό, ὁ πατήρ Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης».

Καί μετά ἀναφέρεται στόν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, ὅτι ἄν καί ζοῦσε μέσα στόν κόσμο εἶχε μέσα του τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως, κρατᾶμε τήν εἰρήνη, ὅταν ἀγωνιζόμαστε καί, βέβαια, ὅταν προσευχόμαστε.

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Σιλουανός κάνει ἐρωτήσεις καί δίνει ἀπαντήσεις γιά τό πῶς μπορεῖ κανείς νά διατηρήση τήν εἰρήνη σέ ὁποιαδήποτε κατάσταση καί ἄν βρίσκεται. Ἄν κανείς εἶναι προϊστάμενος πού ἔχει ἀνθρώπους ἀνυπότακτους, πῶς θά κρατήση τήν εἰρήνη, πῶς θά διαφυλάξη τήν εἰρήνη; Ἐάν κανείς εἶναι ὑφιστάμενος καί ἔχη κακό προϊστάμενο, πῶς μπορεῖ νά κρατήση αὐτήν τήν εἰρήνη;

Δίνει πάρα πολλές σαφεῖς ὑποδείξεις πάνω στό θέμα αὐτό καί νομίζω ὅτι εἶναι μιά καταπληκτική χριστιανική κοινωνιολογία. Δηλαδή, διαβάζουμε διάφορα μαθήματα κοινωνιολογίας, γιά τό πῶς πρέπει νά ζοῦμε καί νά συμπεριφερόμαστε μέσα στήν κοινωνία, ἀλλά ὅταν διαβάση κανείς αὐτόν τόν λόγο τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ, τότε καταλαβαίνει πῶς ἀποκτᾶ κανείς αὐτήν τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ καί πῶς τήν διατηρεῖ.

Προφανῶς θά εἶχε δεχθῆ ἐρωτήσεις ἀπό διαφόρους πού τόν ρώτησαν πῶς θά ἀποκτήσουμε τήν εἰρήνη, τί πρέπει νά κάνουμε κλπ. Διότι ἦταν οἰκονόμος μέσα στό Μοναστήρι καί ὡς οἰκονόμος εἶχε ἐπικοινωνία μέ πολλούς ἐργάτες καί φαίνεται ὅτι διάφοροι τόν ρωτοῦσαν καί ἐκεῖνος ἀπαντοῦσε. Θά καταγράψω ἕνα τμῆμα αὐτοῦ τοῦ κειμένου.

«Ἐρώτηση: Πῶς μπορεῖ νά διατηρεῖ τήν εἰρήνη ὁ προϊστάμενος, ἄν ἔχει ἀνθρώπους ἀνυπότακτους;

Ἀπάντηση: Εἶναι δύσκολο καί θλιβερό γι’ αὐτόν, ἄν οἱ ὑφιστάμενοι δέν πειθαρχοῦν. Γιά νά διατηρεῖ, ὅμως, ὁ προϊστάμενος τήν εἰρήνη, πρέπει νά θυμᾶται ὅτι ἀκόμη κι ἄν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀνυπότακτοι, ἐντούτοις ὁ Κύριος τούς ἀγαπᾶ καί πέθανε “ἐν ὠδίναις” γιά τή σωτηρία τους. Πρέπει λοιπόν νά προσεύχεται ἐκτενῶς γι’ αὐτούς, καί τότε ὁ Κύριος θά δώσει στόν προσευχόμενο θερμή προσευχή καί θά γνωρίσει μέ τήν πείρα του ὅτι ὁ νοῦς τοῦ προσευχομένου ἔχει παρρησία καί ἀγάπη πρός τόν Θεό, καί παρόλο πού εἶναι ἄνθρωπος ἁμαρτωλός, ὁ Κύριος θά τόν ἀξιώσει νά γευθεῖ τούς καρπούς τῆς προσευχῆς. Καί ἄν ὁ προϊστάμενος συνηθίσει νά προσεύχεται μέ αὐτόν τόν τρόπο γιά τούς ὑποτακτικούς του, τότε θά ἔχει στήν ψυχή του βαθειά εἰρήνη καί ἀγάπη».

Ἐδῶ ὑποδεικνύει στόν προϊστάμενο ὅτι πρέπει νά κάνη ὅ,τι ἔκανε ὁ Χριστός, πού εἶχε εἰρήνη καί ἀγαποῦσε, δηλαδή καί αὐτός νά προσεύχεται στόν Θεό νά δίνη τήν εἰρήνη Του.

Ἐρώτηση: Πῶς μπορεῖ νά διατηρήσει τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς ὁ ὑποτακτικός, πού ἔχει προϊστάμενο θυμώδη καί κακό;

Ἐδῶ πρόκειται γιά ἕναν προϊστάμενο ὁ ὁποῖος ἔχει πολύ θυμό. Πῶς τότε θά διατηρήση τήν εἰρήνη του ὁ ὑποτακτικός;

Ἀπάντηση: «Ὁ θυμώδης ἄνθρωπος ὑποφέρει ὁ ἴδιος μεγάλο μαρτύριο ἀπό πονηρό πνεῦμα, ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειάς του. Ὁ ὑφιστάμενος, ὅποιος καί ἄν εἶναι, πρέπει νά τό καταλαβαίνει καί νά προσεύχεται γιά τόν ψυχικά ἄρρωστο προϊστάμενό του, καί τότε ὁ Κύριος, βλέποντας τήν ὑπομονή του, θά τοῦ δώσει ἄφεση ἁμαρτιῶν καί ἀδιάλειπτη προσευχή. Εἶναι μεγάλο ἔργο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ νά προσεύχεται κάποιος γι’ αὐτούς πού τόν ἀδικοῦν καί τόν προσβάλλουν. Ἐξαιτίας αὐτοῦ θά τοῦ δώσει ὁ Κύριος τή χάρη καί θά γνωρίσει μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα τόν Κύριο. Καί τότε, γιά χάρη τοῦ Κυρίου θά ὑπομείνει μέ χαρά ὅλες τίς θλίψεις, καί θά τοῦ δώσει ὁ Κύριος ἀγάπη γιά ὅλον τόν κόσμο, καί θά ἐπιθυμεῖ ὁλόψυχα τό καλό γιά ὅλους καί θά προσεύχεται γιά ὅλους ὅπως γιά τήν ἴδια τήν ψυχή του».

Δέν μπορεῖ κανείς νά ἔχη εἰρήνη, ἄν δέν προσεύχεται γιά τούς ἄλλους. Καί ἄν εἶναι κακός ὁ προϊστάμενος, πρέπει νά προσεύχεται γιά τόν προϊστάμενό του. Γράφει:

«Μόλις σέ προσβάλει κάποιος, προσευχήσου γι’ αὐτόν στό Θεό καί ἔτσι θά διατηρήσεις τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ στήν ψυχή σου.

Ὅποιος, ὅμως, γογγύζει καί κατηγορεῖ τόν προϊστάμενό του, αὐτός ὁ ἴδιος θά γίνει ἐξίσου ὀργίλος, καί θά ἐκπληρωθεῖ στό πρόσωπό του ὁ λόγος τοῦ προφήτη Δαβίδ: “Μετά ἐκλεκτοῦ ἐκλεκτός ἔσῃ καί μετά στρεβλοῦ διαστρέψεις” (Ψαλμ. ιζ΄, 27).

Ἔτσι, εἶναι δύσκολο καί γιά τόν ὑποτακτικό μοναχό νά διατηρεῖ τήν εἰρήνη, ἄν ἔχει γέροντα μέ κακό χαρακτήρα».

Ὁ ἅγιος Σιλουανός εἶναι προσγειωμένος, ξέρει ὅτι μπορεῖ νά ζῆ κανείς σέ ἕνα Μοναστήρι καί νά ἔχη Γέροντα μέ δύστροπο χαρακτήρα.

«Εἶναι βαρύς σταυρός γιά τόν ὑποτακτικό νά ζεῖ κοντά σέ τέτοιο γέροντα. Ὀφείλει, ὅμως, νά προσεύχεται γι’ αὐτόν, καί τότε θά διατηρεῖ τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος. Ἄν κάποιος εἶναι προϊστάμενος καί ἀναγκαστεῖ νά δικάσει ἕναν ἄλλο γιά κάποιο παράπτωμα, πρέπει νά παρακαλεῖ τόν Κύριο νά τοῦ δώσει συμπάσχουσα καρδιά, τήν ὁποία ἀγαπᾶ ὁ Κύριος, καί τότε θά κρίνει σωστά. Ἄν, ὅμως, κρίνει λαμβάνοντας ὑπόψη μόνο τά ἔργα τοῦ ὑποδίκου, τότε θά πέσει σέ λάθη καί δέν θά εἶναι εὐάρεστος τόν Κύριο».

Ἐδῶ κάνει λόγο γιά κάποιον πού πρόκειται νά δικάση, δηλαδή εἶναι ἐπιτετραμμένος νά δικάση, ὅπως ἕνας δικαστής πού δικάζει κάποιον πού ἔκανε μιά παράβαση νόμου καί αὐτός θά πρέπει νά ἔχη συμπάσχουσα καρδία. Τί σημαίνει συμπάσχουσα καρδία; Τρόπον τινά εἶναι νά μπῆ στήν δική του κατάσταση, νά δῆ πῶς ἔφθασε στό ἔγκλημα καί τί ἦταν αὐτό πού τόν ὁδήγησε ἐκεῖ καί νά τόν συμπαθήση, καί τότε θά τόν κρίνη καλύτερα. Ἐνῶ, ἀντίθετα, ἐάν δέν ἀποκτήση συμπάσχουσα καρδία, τότε θά πέση σέ λάθη καί δέν θά εἶναι εὐάρεστος στόν Κύριο. Συνεχίζει:

«Ὅποιος δικάζει εἶναι ἀνάγκη νά συμπονεῖ κάθε ψυχή, κάθε πλάσμα καί κτίσμα τοῦ Θεοῦ καί νά ἔχει καθαρή συνείδηση σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς ζωῆς του, καί τότε θά βρεῖ βαθειά εἰρήνη στήν ψυχή καί τό νοῦ. Ἄς ζοῦμε μέ εἰρήνη καί ἀγάπη, γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνεται στήν ἀγάπη. Ἔτσι λέει ἡ Γραφή».

Μέ αὐτά πού γράφει δίνει σαφεῖς ὁδηγίες καί σαφεῖς ἐντολές καί στόν προϊστάμενο καί στόν ὑφιστάμενο καί στόν ὑποτακτικό καί στόν Γέροντα καί στόν δικαστή, γιά νά μή στερηθῆ κανείς τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ γιά ἀσήμαντα πράγματα. Γι’ αὐτό καί γράφει:

«Διατήρησε στήν ψυχή σου τήν εἰρήνη τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γιά νά μήν τήν στερηθεῖς γιά ἀσήμαντα πράγματα. Ἄν δώσεις ἡ εἰρήνη στόν ἀδελφό σου, ὁ Κύριος θά σοῦ δώσει ἀσυγκρίτως περισσότερη. Ἄν, ὅμως, προσβάλεις τόν ἀδελφό, θά ἔλθει ἀναπόφευκτα ἡ θλίψη στήν ψυχή σου.

Ἄν σοῦ ἔρθει σαρκικός λογισμός, διῶξε τον ἀμέσως καί θά διαφυλάξεις τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς. Ἄν, ὅμως, τόν δεχθεῖς, ἡ ψυχή θά χάσει τήν ἀγάπη γιά τόν Θεό καί δέν θά ἔχεις πιά παρρησία στήν προσευχή.

Ἄν κόψεις τό θέλημά σου, νίκησες τόν ἐχθρό καί θά πάρεις ὡς ἔπαθλο τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς. Ἄν, ὅμως, κάνεις τό θέλημά σου, νικήθηκες ἀπό τόν ἐχθρό καί ἡ ἀθυμία θά τυραννεῖ τήν ψυχή σου. Ὅποιος ἔχει τό πάθος τῆς φιλοκτημοσύνης, δέν μπορεῖ νά ἀγαπᾶ τόν Θεό καί τόν πλησίον».

4. Πῶς χάνεται ἡ εἰρήνη

Εἴδαμε τί εἶναι εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ, πῶς ἀποκτᾶται, πῶς διατηρεῖται καί τώρα πρέπει νά δοῦμε πῶς χάνεται ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ.Γράφει:

«Πρέπει νά συμβουλεύουμε τόν ἀδελφό μέ πραότητα καί ἀγάπη. Ἡ εἰρήνη χάνεται, ἄν ἡ ψυχή εἶναι ματαιόδοξη ἤ ὑπεροπτική ἀπέναντι στόν ἀδελφό ἤ ἄν κρίνει ἤ νουθετεῖ κάποιον χωρίς πραότητα καί ἀγάπη. Ἄν τρῶμε πολύ ἤ προσευχόμαστε μέ ραθυμία ἤ μισοῦμε τόν ἀδελφό, μέ ὅλα αὐτά σκοτίζεται ὁ νοῦς καί χάνεται ἡ εἰρήνη καί ἡ παρρησία πρός τόν Θεό.

Ἄν, ὅμως, συνηθίσουμε νά προσευχόμαστε θερμά γιά τούς ἐχθρούς μας καί νά τούς ἀγαποῦμε, θά παραμείνει γιά πάντα ἡ εἰρήνη στίς καρδιές μας».

Κάνει λόγο γιά σκοτασμό τοῦ νοῦ. Ξέρει πολύ καλά ἀπό ὅ,τι διαβάζουμε στά κείμενά του, τί σημαίνει νοῦς καί τί σημαίνει φωτεινός νοῦς καί τί σημαίνει σκοτασμός τοῦ νοῦ, πῶς σκοτίζεται ὁ νοῦς. Γι’ αὐτό καί γράφει ὅτι πρέπει νά προσευχόμαστε γιά τήν εἰρήνη. Καί ὁ ἴδιος σέ ἕνα ἀπό τά κείμενά του παρακαλεῖ τόν Θεό γι’ αὐτήν τήν εἰρήνη:

«Σέ παρακαλῶ, Ἐλεῆμον Κύριε, δῶσε σέ ὅλον τό λαό Σου, ἀπό τόν Ἀδάμ μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων, νά Σέ γνωρίσουν, νά μάθουν ὅτι εἶσαι ἀγαθός καί γεμάτος εὐσπλαγχνία. Γιατί ἔτσι θά ἀπολαύσουν ὅλοι τήν εἰρήνη Σου καί θά δοῦν τό Φῶς τοῦ Προσώπου Σου.
Τό βλέμμα Σου ἱλαρό καί πράο αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή».

Βλέπετε, λοιπόν, τήν εὐρύτατη ἔννοια τῆς εἰρήνης, τό τί ἀκριβῶς εἶναι ἡ εἰρήνη καί πῶς θεωρεῖ ὁ ἅγιος Σιλουανός τήν εἰρήνη. Δηλαδή, ἡ εἰρήνη, ὅπως εἶπα στήν ἀρχή, δέν εἶναι ἡ ἀπουσία τοῦ πολέμου. Μπορεῖ νά μήν ὑπάρχουν πόλεμοι καί ὅμως νά μήν ὑπάρχη εἰρήνη, ἀλλά εἰρήνη εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εἶπε: «Εἰρήνη ὑμῖν», ὅταν ἐμφανίσθηκε στούς Μαθητές Του (Ἰω. κ΄, 20). Καί στήν θεία Λειτουργία μιλᾶμε συνέχεια γιά τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ. Πῶς ἀρχίζει ἡ θεία Λειτουργία: «Ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν». Στήν συνέχεια λέγει ὁ Ἱερεύς: «Εἰρήνη πᾶσι», «Ἔλεον εἰρήνης». Καί πῶς τελειώνει ἡ θεία Λειτουργία: «Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν».

Ὅλο τό πνεῦμα τῆς θείας Λειτουργίας εἶναι ἡ εἰρήνη. Καί καλούμαστε αὐτό τό εἰρηνικό πνεῦμα καί τό νόημα τῆς θείας Λειτουργίας νά τό ζοῦμε σέ ὅλη μας τήν ζωή μέ τήν προσευχή καί τήν κοινωνία μας μέ τόν Θεό.