Π. Ἰωάννης Σ. Ρωμανίδης (1927-2001) - Thomas Shaw: Μιλώντας γιὰ τὸν Διάβολο

Ἀφιέρωμα στὸν Π. Ιωάννη Σ. Ρωμανίδη (1927-2001)

Από τον Thomas Shaw

(Τό ἀγγλικὸ κείμενο ἀρχικὰ ὑπῆρχε στὴν σελίδα:  http://www.theorthodoxreader.org/vol1999/reader_017.htm)

Πρόχειρη μετάφραση, Γιῶργος Γεωργᾶτος. Ἐπιμέλεια, μοναχός Θεολόγος Ἰβήριτης, ὡς ἐλάχιστη προσφορὰ στὴν μνήμη τοῦ δασκάλου π. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδη, τήν ἡμέρα τῆς νεκρώσιμης ἀκολουθίας του, 6η Νοεμβρίου 2001.

Δυὸ δεκαετίες πρίν, ἐνῶ ἤμουν ἀκόμα ἕνας νεαρὸς Ὀρθόδοξος Χριστιανός, εἶχα τὸ προνόμιο νὰ ἀκούσω τὸν Π. Ἀλέξανδρο Σμέμαν νὰ μιλᾶ. Δέν μπορῶ τώρα νὰ θυμηθῶ καθαρὰ γιὰ τί ἀκριβῶς μιλοῦσε, ἀλλὰ μιὰ πρόταση ἀκόμα ἀντηχεῖ στὰ αὐτιά μου: «Αὐτὸ ποὺ ἐκπλήσσει ὅσους μετέχουν στὸ κίνημα τοῦ Οἰκουμενισμοῦ εἶναι πώς, ἐνῶ αὐτοὶ συζητοῦν γιὰ τὸ μέγα θέμα τῆς ἐνώσεως τῶν ἐκκλησιῶν, οἱ Ὀρθόδοξοι ἀκόμα μιλοῦν γιὰ τὸν διάβολο».

Ἡ Ὀρθοδοξία ἀκόμα μιλᾶ γιὰ τὸν διάβολο, ἐπειδὴ συνεχίζουμε νὰ βλέπουμε τὴν ἐπίδρασή του στὸν πολιτισμὸ ποὺ μᾶς περιβάλλει καὶ νὰ γευόμαστε τὶς συνέπειες τοῦ πολέμου του κατὰ τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία ἦταν πάντοτε δυναμική, ἐπειδὴ οἱ Ὀρθόδοξοι πιστοὶ μαχόμαστε σὲ αὐτὸν τὸν ἀόρατο πόλεμο. Κάθε γενιὰ πρέπει νὰ ἀνακαλύπτει τὶς ἀλήθειες τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως ἐκ νέου, καὶ σὲ αὐτὴν τὴ διαδικασία τῆς ἀνακαλύψεως θὰ ὑπάρχουν διαφορὲς στὴν κατανόηση τοῦ περιεχομένου τῆς Παραδόσεως. Αὐτὸς ὁ δυναμισμὸς πάντοτε γεννοῦσε ἀμφιλεγόμενους θεολόγους μέσα στὴν Ἐκκλησία. Εἶναι αὐτοὶ ποὺ βγαίνουν ἔξω ἀπὸ τὶς ἀσφαλεῖς φόρμουλες καὶ προσπαθοῦν νὰ ἀναδιατυπώσουν τὴν Παράδοση χρησιμοποιώντας ἀσυνήθεις ὀδοδεῖκτες.

Ἕνας τέτοιος θεολόγος εἶναι ὁ Π. Ἰωάννης Ρωμανίδης. Τὸ ἔργο του, σὲ ἀντίθεση μὲ αὐτὸ τῶν σημερινῶν ὑπερειδικευμένων ἐπιστημόνων, παρουσιάζει μιὰ δυνατὴ ἐνιαία θέση, τὴν ὁποία αὐτὸς ἐφαρμόζει σὲ εὐρύτατα χρονικὰ καὶ τοπικὰ πλαίσια. Κάποιοι ἀπορρίπτουν τὴν τόλμη του ὡς ἁπλουστευτικὴ καὶ ὑπερβολικὰ δογματική.

Συνάντησα γιὰ πρώτη φορὰ τὸν Π. Ἰωάννη ὡς φοιτητὴς τῆς θεολογίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης. Ἤμουν παρὼν στὴν τελευταία παράδοσή του, Ὀρθόδοξης Δογματικῆς πρὶν ἀπὸ τὴ συνταξιοδότησή του. Παρακολούθησα τὰ μαθήματά του γιὰ τρία χρόνια καὶ διάβασα τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ ἔργα του, συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ «Φράγκοι, Ρωμιοσύνη, Φεουδαλισμὸς καὶ δόγμα» (ἔχει ἐκδοθεῖ ἀπὸ τὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ).

Ὁ Π. Ρωμανίδης εἶναι ὁ τελείως ἀφηρημένος καθηγητής. Τό παρατσούκλι του στὸν Τίμιο Σταυρὸ ἦταν "Π. Μεσάνυχτα", γιατί ἔδειχνε ὅτι δὲν εἶχε ἐπίγνωση τοῦ περιβάλλοντός του ὅταν μιλοῦσε. Ἄρχιζε πάντα τὴ διάλεξη μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Καθόταν κάτω καὶ μιλοῦσε μὲ ἁπαλὴ φωνή, ποὺ μόλις ἀκουγόταν. Ἐπειδὴ ξεκινοῦσε σχεδὸν ἀπὸ τὴ μέση μιᾶς σκέψης, φαινόταν πὼς ἡ διάλεξη εἶχε ἤδη ξεκινήσει πιὸ πρὶν μέσα του. Καθὼς ζεσταινόταν μὲ τὸ θέμα του, ἡ φωνὴ του ὑψωνόταν καὶ τὰ μάτια του ἔλαμπαν. Μερικὲς φορὲς σταματοῦσε νὰ μιλᾶ καὶ γιὰ μικρὰ χρονικὰ διαστήματα φαινόταν νὰ τὸν παίρνει ὁ ὕπνος. Τὸ ἀκροατήριο τῶν μαθημάτων του ἦταν πάντα πολυπληθές, γιατὶ ἦταν ὁ ἄνθρωπος ποὺ εἶχε κάτι νὰ πεῖ. Ἦταν παράξενο, γιατί, ἐνῶ ἡ εἰδικότητά του ἦταν ἡ δογματική, πάντα φαινόταν ὅτι δίδασκε ἱστορία. Συνεχῶς διηγόταν λεπτομέρειες γιὰ τὸ τί συνέβη στὴ Γαλλία καὶ στὴν Ἰταλία τοῦ 9ου καὶ τοῦ 10ου αἰῶνα ἤ στὴ Γαλλία καὶ στὴ Ρωσία τοῦ 18ου αἰῶνα. Τὸν κριτικάρανε γιὰ αὐτό. Στὸ κάτω-κάτω δὲν ἦταν εἰδικευμένος ἱστορικός! [Αὐτὸ δὲν εἶναι ἀλήθεια, φυσικά. Ἔχει σπουδάσει Ρωμαϊκὴ καὶ Ἰσλαμικὴ ἱστορία στὸ Χαρβαρντ (σ.τ.μ.)] Ἀλλά, ὡς Πατρολόγος, δίδασκε ὅτι οἱ Πατέρες δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνουν κατανοητοὶ χωρὶς τὴν κατανόηση τῆς ἱστορίας τῆς ἐποχῆς τους.

Ὁ Π. Ρωμανίδης ἔχει μιὰ θέση ποὺ ἐπιστέφει τὴν ὅλη θεολογία του: Ὁ σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νὰ θεραπεύσει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ἀσθένεια ποὺ προέκυψε ἀπὸ τὴν Πτώση (αὐτὴ ἡ πνευματικὴ ἀρρώστια χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ἀναζήτηση τῆς εὐδαιμονίας) καὶ νὰ τοῦ δώσει τὴ δυνατότητα νὰ γνωρίσει τὸν Θεό. Μιὰ δευτερεύουσα θέση του, ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν πρώτη, εἶναι πὼς οἱ δογματικὲς διαμάχες στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας προκαλοῦνται ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ δὲν κατανοοῦν τὴ λειτουργία της ὡς πνευματικοῦ νοσοκομείου. Ἔτσι, ἡ πραγματικὴ διαφορὰ μὲ τὴ Δύση εἶναι ἡ ἀπώλεια αὐτῆς τῆς κατανόησης ἡ ὁποία συνέβη γιατί στὴ Δύση κάποιες πολιτικὲς δυνάμεις μετέτρεψαν τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς θεσμοὺς σὲ ἁπλοὺς πολιτικοὺς θεσμούς. Ὡς διαχειριστὲς πολιτικῶν θεσμῶν, οἱ ἰθύνοντες τῆς Ἐκκλησίας ἐνδιαφέρθηκαν γιὰ τὴν εὐδαιμονία τοῦ ἀνθρώπου, ἀντὶ γιὰ τὸν δοξασμό του γιὰ τὴν ἁπλὴ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν του, ἀντὶ γιὰ τὴν κάθαρση.

Αὐτὴ εἶναι ἡ θέση του ποὺ ἀμφισβητεῖται. Σὲ οἰκουμενιστικοὺς κύκλους εἶναι ἀποδεκτὴ μιὰ πολιτισμικὴ ἑρμηνεία τοῦ σχίσματος Ἀνατολῆς-Δύσης. Σύμφωνα μὲ αὐτὴν τὴν ἀντίληψη, ἡ Δυτική, λατινόφωνη Ρωμαϊκὴ Ἐκκλησία καὶ ἡ Ἀνατολική, ἑλληνόφωνη Βυζαντινὴ Ἐκκλησία ἦρθαν σὲ διάσταση, ὀφειλόμενη σὲ πολιτικοὺς καὶ πολιτιστικοὺς παράγοντες. Τὰ οὐσιαστικὰ στοιχεῖα τῆς «ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας» παραμένουν τὰ ἴδια καὶ στὴν Ἀνατολὴ καὶ στὴ Δύση. Ἡ ἀποστολὴ τῆς θεολογίας τοῦ Οἰκουμενισμοῦ εἶναι νὰ ἐπανακτήσει αὐτὴν τὴ χαμένη ἀμοιβαία κατανόηση.

Ἡ θέση τοῦ Π. Ρωμανίδου ἀνασκευάζει αὐτὲς τὶς θεωρίες. Δὲν ὑπῆρξε ποτὲ κάποια «Βυζαντινὴ» Αὐτοκρατορία. Εἶναι μιὰ ἐφεύρεση τῶν δυτικῶν ἱστορικῶν τοῦ 18ου αἰῶνα. Οἱ ρωμαϊκοὶ πολιτικοὶ θεσμοὶ παρέμειναν ἀνέπαφοι ἀπὸ τὴν ἵδρυση τῆς Νέας Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, τὸν 4ο αἰῶνα, μέχρι τὴν πτώση της, τὸν 14ο [τὸ σωστό: 15ο (σ.τ.μ.)] αἰῶνα. Ὁ Π. Ρωμανίδης διηγεῖται λοιπὸν μιὰ διαφορετικὴ ἱστορία. Ὄχι τὴν ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Λατινικῆς Δύσης, ἀλλὰ τὴν ἱστορία τῶν Ρωμαίων καὶ τῶν Φράγκων. Ἡ ἱστορία του δὲν εἶναι γιὰ κάποιους ἀνθρώπους ποὺ χωρίζονται, ἀλλὰ γιὰ τοὺς Ρωμαίους ποὺ ἀγωνίζονται νὰ διατρανώσουν τὶς ἀλήθειες τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀκόμα καὶ ὅταν ἀντιμετωπίζουν ἀνυπέρβλητη ἀντίθεση. Ἡ θεωρία του γιὰ τοὺς κρίσιμους αἰῶνες ποὺ ὁδήγησαν στὸ σχῖσμα καὶ στὶς σταυροφορίες μιλᾶ γιὰ μιὰ συστηματικὴ ὑποδούλωση τοῦ Ρωμαϊκοῦ πληθυσμοῦ τῆς Δύσης στοὺς Φράγκους φεουδάρχες, οἱ ὁποῖοι τελικὰ κατόρθωσαν νὰ ὑποτάξουν ἀκόμα καὶ τὴ Ρωμαϊκὴ παποσύνη καὶ νὰ τὴν ἐντάξουν στὸ φεουδαλιστικὸ σχῆμα τους.

Ἡ ἀλήθεια τῆς θέσεώς του ἔχει ἀπαθανατιστεῖ στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα, ὅπου franchise (τὸ νὰ ἔχεις τὰ δικαιώματα ἑνὸς Φράγκου) σημαίνει τὸ νὰ ἔχεις δικαίωμα ψήφου, καὶ villain (οἱ Ρωμαῖοι κάτοικοι τῶν πόλεων) σημαίνει κακός ἄνθρωπος. Δὲν ἦταν ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τῆς Ἀνατολῆς αὐτὴ ποὺ ἀποξενώθηκε ἀπὸ τὶς ρῖζες καὶ τὶς παραδόσεις της, ἀλλὰ ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τῆς Δύσης, ποὺ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸν φεουδαλισμό. Ἔτσι, ἐνῶ ἄλλοι θεολόγοι συζητοῦν γιὰ τὸ μεγάλο ἔργο τῆς ἐνώσεως τῶν ἐκκλησιῶν, ὁ Ρωμανίδης συνεχίζει νὰ μιλᾶ γιὰ τὸν διάβολο.

Εἶναι ἡ ἱστορία ἑνὸς πολέμου ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου. Εἶναι ἡ ἱστορία τῆς Βαβυλώνιας αἰχμαλωσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Δύσης καὶ ἡ ἀπειλή ἐναντίον μας, ὡς Ὀρθοδόξων, ἄν δὲν καταλαβαίνουμε τὴν ἱστορία μας, τὴν κληρονομιά μας καὶ τὴν Ἱερὰ Παράδοσή μας σωστά. Ἄν ἐπιτρέψουμε ἡ Ἁγία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νὰ γίνει ἁπλῶς ἕνας ἀκόμα πολιτιστικὸς θεσμὸς μὲ τὰ ἰδιόμορφα λατρευτικὰ τυπικὰ καὶ πρακτικές της, ἄν ἐπιτρέψουμε ἡ Ἁγία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νὰ γίνει μιὰ θρησκεία, θὰ παίζουμε τὸ παιχνίδι τοῦ διαβόλου καὶ θὰ ὑποτάξουμε τοὺς ἑαυτοὺς μας στοὺς φεουδάρχες μας χωρὶς ἕνα κίχ.

Λόγω τῶν ἀμφισβητήσεων ποὺ περιβάλλουν τὴ δευτερεύουσα θέση τοῦ Π. Ρωμανίδου, πολλοὶ λησμονοῦν τὴν πρώτη καὶ πρωτεύουσα θέση του. Ἄς ἀφήσουμε τὸν Π. Ἰωάννη νὰ τὸ ἐκφράσει ὁ ἴδιος: «Εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ ἔχουμε μιὰ καθαρὴ εἰκόνα τοῦ γενικοῦ πλαισίου μέσα στὸ ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ Πολιτεία εἶδαν τὴ συνεισφορά τῶν δοξασθέντων στὴ θεραπεία τῆς ἀσθένειας τῆς θρησκείας, ἡ ὁποία διαστρέφει τὴν ἀνθρώπινη προσωπικότητα μέσω τῆς ἀναζητήσεως τῆς εὐδαιμονίας, τόσο σὲ αὐτήν, ὅσο καὶ στὴ μετὰ τὸν θάνατο τοῦ σώματος ζωή. Μέσα σὲ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ γενικὸ πλαίσιο ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἐνσωμάτωσε νομικὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴ διοικητικὴ διάρθρωσή της. Οὔτε ἡ Πολιτεία οὔτε ἡ Ἐκκλησία εἶδαν τὴν ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας ὡς μιὰ ἁπλῆ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν τῶν πιστῶν γιὰ τὴν εἴσοδό τους στὸν Παράδεισο στὴν ἄλλη ζωή ….

Τόσο ἡ Ἐκκλησία ὅσο καὶ ἡ Πολιτεία ἤξεραν καλὰ ὅτι ἡ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι μόνο ἡ ἀρχὴ τῆς θεραπείας τῆς ἀρρώστιας τῆς ἀνθρωπότητας ποὺ συνίσταται στὴν ἀναζήτηση τῆς εὐδαιμονίας. Αὐτὴ ἡ θεραπεία ξεκινᾶ μὲ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς, φθάνει στὴν ἐπαναφορὰ τῆς καρδιᾶς στὴ φυσικὴ της κατάσταση, τοῦ φωτισμοῦ, καὶ ὁ ὅλος ἄνθρωπος ἀρχίζει νὰ τελειοποιεῖται πέρα ἀπὸ τὶς φυσικὲς ἱκανότητές του διὰ τοῦ δοξασμοῦ τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὴν ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ. Τὸ ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς θεραπείας καὶ τελειώσεως εἶναι ὄχι μόνο ἡ μόνη κατάλληλη προετοιμασία γιὰ τὴ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ ἡ μεταμόρφωση τῆς κοινωνίας ἐδῶ καὶ τώρα ἀπὸ μιὰ συνάθροιση ἰδιοτελῶν καὶ ἐγωκεντρικῶν ἀτόμων σὲ μιά κοινωνία προσώπων μὲ μή-φίλαυτη ἀγάπη, ἡ ὁποία ‘οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς’».

Γιὰ ὅσους ἐνδιαφέρονται νὰ διαβάσουν τὰ ἔργα τοῦ Π. Ρωμανίδου, αὐτὰ εἶναι διαθέσιμα στὸ Διαδίκτυο στὴ διεύθυνση http://www.romanity.org