Π. Ἰωάννης Σ. Ρωμανίδης (1927-2001) - π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ: Ἐπικήδειος λόγος

Ἀφιέρωμα στόν Π. Ἰωάννη Σ. Ρωμανίδη (1927-2001)

π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ: Ἐπικήδειος λόγος γιά τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη

Ἕνας ἀπό τούς μεγαλυτέρους ὀρθοδόξους θεολόγους τοῦ 20ου αἰῶνος καί ἀνακαινιστῆς τῆς θεολογίας μας, μέ τήν ἐπιστροφή της στήν γνησιότητα τῆς ἁγιοπατερικῆς παραδόσεως, ὁ Πρωτοπρε-σβύτερος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, προπέμπεται ἀπό ὅλους μας, φίλους, συνεργάτες καί μαθητές του, στήν αἰώνια καί ἀληθινή Πατρίδα μας. Ἐκ μέρους τοῦ Τμήματος Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί τοῦ Προέδρου τοῦ κ. Δημ. Γόνη, ἔχω τήν τιμή νά καταθέσω λίγα λόγια ἀγάπης, σεβασμοῦ καί τιμῆς εἰς τόν Μεγάλον Συνάδελφο, πού ὁδεύει «εἰς τά ἄνω βασίλεια».

Ὁ ἴδιος ὁ ἐκλιπών ἔχει σημειώσει σέ μία ἀπό τίς σπάνιες αὐτοπαρουσιάσεις τοῦ τά ἑξῆς:

«Οἱ γονεῖς μου ἤσαν ἀπό τήν Ρωμαϊκήν Καστρόπολιν τῆς Ἀραβησσοῦ τῆς Καππαδοκίας, ὅπου ἐγεννήθη ὁ Ρωμαῖος αὐτοκράτωρ Μαυρίκιος (582-602) καί ὁ ὁποῖος διώρισεν ὡς Πάπαν τῆς Ρώμης τόν Ἅγιον Γρηγόριον τόν Μέγαν (590-604) καί ὁ ὁποῖος μέ τήν σειράν τοῦ διώρισεν ὡς πρώτον ἀρχιεπίσκοπον τοῦ Καντέρμπουρι τόν Αὐγουστίνον (597-604). Γεννήθηκα εἰς τόν Πειραιά, τάς 2-3-1927... Ἔφυγα ἀπό τήν Ἑλλάδα καί μετηνάστευσα εἰς τήν Ἀμερικήν, εἰς τάς 15 Μαΐου 1927 (εἰς ἡλικίαν 72 ἡμερῶν), μέ τούς γονεῖς μου καί ἐμεγάλωσα εἰς τήν πόλιν τῆς Νέας Ὑόρκης εἰς τό Manhattan, εἰς τήν 46ην Ὁδόν, μεταξύ της 2ας καί τῆς 3ης Λεωφόρου. Εἶμαι ἀπόφοιτός του Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Brookline, Μασσαχουσέτης, τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Yale, Διδάκτωρ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Harvard (School of Arts and Sciences), Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί Ἐπισκέπτης Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ του Πανεπιστημίου τοῦ Balamand τοῦ Λιβάνου ἀπό τό 1970».

Θά προσθέσουμε σ’ αὐτά ὅτι σπούδασε ἀκόμη στό Ρωσικό Σεμινάριο τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου τῆς Ν. Ὑόρκης, στό ἐπίσης Ρωσικό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου στό Παρίσι καί στό Μόναχό της Γερμανίας. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερός το 1951 καί ἔκτοτε διηκόνησε ὡς ἐφημέριος εἰς διάφορες ἐνορίες των Η.Π.Α. Μεταξύ των ἐτῶν 1958 καί 1965 ὑπηρέτησε ὡς καθηγητής στήν Θεολογική Σχολή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, παραιτήθηκε ὅμως τό 1965, διαμαρτυρόμενος διά τήν ἀπομάκρυνση τοῦ π. Γ. Φλωρόφσκυ ἀπό τήν Σχολή. Ἡ ἐκλογή του γιά τήν Ἕδρα τῆς Δογματικῆς στήν Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ἔγινε στίς 12 Ἰουνίου 1968, ἀλλά δέν διωρίζετο, διότι ἐκατηγορεῖτο ὡς «κομμουνιστής»! Τελικά ὁ διορισμός τοῦ ἔγινε τό 1970. Τό 1984, διά προσωπικούς λόγους, παρητήθη μέ πλήρη σύνταξη, ἀλλά δέν ἐθεωρήθη καλό νά τοῦ ἀπονεμηθῆ ὁ τίτλος τοῦ Ὁμοτίμου, κάτι πού ἔρχεται νά ἀποκαλύψη καί τίς δυσλειτουργίες τῆς [συντροφιᾶς(;)] μᾶς

Ἔχει συγγράψει πλῆθος μελετῶν, πολλές ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι ἀκόμη ἀνέκδοτες καί πρέπει νά συνεκδοθοῦν εἰς σειράν τόμων. Τά κατάλοιπά του εἶναι ἀνάγκη νά ἀσφαλισθοῦν διότι ἔχουν πολλά νά προσφέρουν καί ἀποκαλύψουν. Ἡ διδακτορική του διατριβή περί τοῦ Προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, κυριολεκτικά ἐπαναστατική, ἄνοιξε νέους δρόμους στήν θεολογία μας, ἀκολούθησαν δέ τά βιβλία του γιά τήν Ρωμηοσύνη, πού εἶχαν τήν ἴδια σημασία γιά τόν χῶρο τῆς Ἱστορίας. Καί τῶν δύο αὐτῶν χώρων τήν ἔρευνα καί κατανόηση, ἀνανέωσε ὁ π. Ἰωάννης. Τό ἔργο καί ἡ προσφορά του στήν ἐπιστήμη ἔχουν διερευνηθῆ συστηματικά στήν διδακτορική διατριβή τοῦ Andrew Sopko, Prophet of Roman Orthodoxy - The Theology of John Romanides, Canada 1998.

Ἐξ ἴσου ὅμως μεγάλη ὑπῆρξε ἡ συμβολή καί ἡ προσφορά του στήν Ἐκκλησία μας μέ τήν συμμετοχή του στούς Θεολογικούς Διαλόγους μέ Ἑτεροδόξους, ἰδιαίτερα μέ τόν Ἀγγλικανισμό ἀλλά καί Ἀλλοδόξους (Ἰουδαϊσμό καί Ἰσλάμ). Τό γεγονός δέ ὅτι μητρική του γλώσσα ἦταν ἡ Ἀμερικανική του ἐξασφάλιζε τήν ἄνεση πού χρειαζόταν, γιά νά ἀναπτύσση μέ κάθε ἀκρίβεια τίς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας μας. Στόν Διάλογο μέ τήν Παγκόσμια Λουθηρανική Ὁμοσπονδία (1978 κ.ε.) εἶχα τήν εὐκαιρία νά τόν γνωρίσω βαθύτερα, νά συνδεθῶ μαζί του μέ ἰσχυρά φιλία καί, τό κυριώτερο δί’ ἐμέ, νά γίνω πραγματικά μαθητής του, πέρα ἀπό τήν πολυετῆ καί συνεχῆ μελέτη τῶν ἔργων του. Στούς διαλόγους αὐτούς ἐφαίνετο ἡ εὐρεία γνώση του στήν πατερική παράδοση, ἀλλά καί τίς παραχαράξεις της, στήν Ἀνατολή καί τήν Δύση, κατ’ ἐξοχήν δέ ἡ γνώση τῆς θεολογίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἀκρογωνιαίου λίθου τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως. Ὁ π. Ἰωάννης ὑπεστήριζε τήν σχέση θεολογίας καί ἁγιοπνευματικής ἐμπειρίας, καί τούς σταθμούς τῆς πνευματικῆς πορείας τῶν Ἁγίων: κάθαρσις-φωτισμός-θέωσις, ὡς προϋπόθεση τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί τῆς αὐθεντικῆς ἀποδοχῆς των, κάτι πού ἔχει χαθεῖ στήν Δύση, ἀλλά καί στήν δυτικίζουσα δική μας θεολογική σκέψη. Ἡ στροφή αὐτή στήν πατερικότητα, ὡς ἐκκλησιαστική γνησιότητα, συνέχισε καί συνεπλήρωσε τήν ἀνάλογη κίνηση τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, τήν πορεία τοῦ ὁποίου ἀκολούθησε στόν Οἰκουμενικό Διάλογο, θεωρούμενος καί αὐτός συχνά ἐνοχλητικός καί ὄχι εὔκολος συνομιλητής. Κάποτε θά γραφοῦν ὅλα, γιά νά φανῆ ἡ ὑπεροχικότητα τοῦ ἐκλιπόντος, ἀλλά καί ἡ ἀληθινή συμβολή του στήν διεθνῆ καί οἰκουμενική παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας, ἔστω καί ἄν συχνά ἔμενε μόνος...

Θεωρώντας τό θεολογικό του ἔργο, διδακτικό, συγγραφικό καί ἀγωνιστικό, ἀναγκαζόμεθα ἐκ τῶν πραγμάτων νά κάνουμε λόγο γιά ἐποχή πρό καί μετά τόν Ρωμανίδη. Διότι ἔφερε ἀληθινή τομή καί ρήξη μέ τό σχολαστικό παρελθόν μας, πού λειτουργοῦσε ὡς βαβυλώνιος αἰχμαλωσία τῆς θεολογίας μας. Ἡ διατριβή τοῦ σφράγισε ἀποφασιστικά αὐτή τήν ἀναγεννητική πορεία, σέ σημεῖο, πού καί αὐτοί οἱ γιά διαφόρους λόγους ἐπικριταί ἤ ἰδεολογικά ἀντίπαλοί του νά προδίδουν στά γραπτά τους τήν ἐπιρροή τοῦ π. Ἰωάννου στήν θεολογική τους σκέψη. Συγκεκριμένα, ὁ π. Ἰωάννης:

α) Ἐπανέφερε τήν προτεραιότητα τῆς πατερικῆς ἐμπειρικῆς θεολογήσεως, παραμερίζοντας τόν διανοητικό-στοχαστικό-μεταφυσικό τρόπο θεολογήσεως.

β) Συνέδεσε τήν ἀκαδημαϊκή θεολογία μέ τήν λατρεία καί τήν φιλοκαλική παράδοση, καταδεικνύοντας τήν ἀλληλοπεριχώρηση θεολογίας καί πνευματικῆς ζωῆς καί τόν ποιμαντικό θεραπευτικό χαρακτήρα τῆς δογματικῆς θεολογήσεως.

γ) Διεῖδε καί υἱοθέτησε στήν θεολογική μέθοδο τόν στενό σύνδεσμο δόγματος καί ἱστορίας γι’ αὐτό μπόρεσε νά κατανοήση ὅσο λίγοι τήν ἀλλοτρίωση καί πτώση τῆς θεολογίας στήν Δυτική Εὐρώπη, πού ἐπῆλθε μέ τήν φραγκική κατάκτηση καί ἐπιβολή. Ἡ καλή γνώση τῆς ἱστορίας, ἐξ ἄλλου, Φραγκοσύνης καί Ρωμαιοσύνης (προοριζόταν γιά καθηγητής τῆς Ἱστορίας στό Yale) τόν βοήθησε νά διαπιστώση καί ἀναλύση τήν διαμετρική διαφορά Φράγκικου καί Ρωμαίϊκου πολιτισμοῦ, εἰσάγοντας ρωμαίϊκα κλειδιά στήν διερεύνηση τῆς ἱστορίας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας.

δ) Βοήθησε, ἔτσι, τήν πληρέστερη ἔρευνα καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἔξω ἀπό τίς κατασκευασμένες δυτικές θέσεις, μέ τήν ὀρθή –ὡς ἀπόλυτα τεκμηριωμένη– χρήση τῶν ἱστορικῶν μας ὀνομάτων, τῆς σημασίας καί δυναμικῆς τους στήν ἱστορική μας πορεία.

Εἶναι γεγονός, ὅτι οἱ ἑτερόδοξοι ἀνεγνώριζαν περισσότερο ἀπό μᾶς τήν προσωπικότητα τοῦ π. Ἰωάννου καί τήν σημασία του γιά τήν Ὀρθοδοξία. Ἐθεωρεῖτο ὁ καλύτερος ὀρθόδοξος ἐρευνητής τοῦ ἰ. Αὐγουστίνου, πού βοηθοῦσε καί τήν δυτική θεολογία στήν κατανόησή του, χαρακτηρίσθηκε δέ «ὁ μεγαλύτερος σίγουρά των ἐν ζωή ὀρθοδόξων θεολόγων, τοῦ ὁποίου τά συγγράμματα ἀποτελοῦν κριτική μελέτη τοῦ ἔργου τοῦ Αὐγουστίνου ὑπό τό φῶς τῆς πατερικῆς Θεολογίας». Πρέπει δέ νά λεχθῆ, ὅτι στόν π. Ἰωάννη ὀφείλεται ἡ σπουδαία ἐπισήμανση, ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ Βαρλαάμ τοῦ Καλαβροῦ γιά τίς θεοπτικές ἐμπειρίες τῶν προφητῶν ὡς «φαινομένων φυσικῶν, γινομένων καί ἀπογινομένων», ἀνάγεται στό περί Τριάδος ἔργο τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου.

Σεβαστέ καί ἀγαπητέ π. Ἰωάννη

Οἱ φίλοι, συνεργάτες καί συνόμιλοί σου, σού ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας γιά ὅσα μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ μᾶς ἔδωσες. Οἱ χιλιάδες τῶν ἀμέσων ἤ ἐμμέσων μαθητῶν σου ἐπίσης. Κρατοῦμε τήν θεολογική παρακαταθήκη σου ὡς βακτηρία στό σκοτάδι, πού ἐξαπλώνει παντοῦ ὁ ὑπολογισμός, ἡ ἀδιαφορία καί τό συμφέρον. Μᾶς συνέδεσες μέ τήν πατερικότητα στόν χῶρο τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας, παραπέμποντας συνεχῶς στήν λατρεία καί τήν ἄσκηση, ὅπου καλλιεργεῖται ἡ ἀληθινή θεολογία. Σέ εὐχαριστοῦμε! Αἰωνία σου ἡ μνήμη καί καλή ἀντάμωση στό οὐράνιο θυσιαστήριο, Συνάδελφε καί Συλλειτουργέ, πεφιλημένε.