Ἡ Οἰκουμενικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας

Συνέντευξη τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

στὸν Δημοσιογράφο Παναγιώτη Τσούμα

Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα Ἐμπρός, τὴν 21-5-2004

Ἡ κρίση στὶς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μὲ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο κυριάρχησε στὴν ἐπικαιρότητα τὸν τελευταῖο καιρό, καί, ὅπως εἶναι παρατηρημένο, στὴν ἐνημέρωση ἐπικράτησε μᾶλλον ἡ ἐπιφάνεια τῶν γεγονότων, ἀρκετὲς μάλιστα φορὲς παραποιημένη.

Ὁ Μητροπολίτης μας ἀσχολήθηκε μὲ τὸ ἐκκλησιαστικὸ αὐτὸ ζήτημα, συμμετεῖχε σὲ σχετικὴ Ἐπιτροπὴ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ συνέγραψε δύο βιβλία γιὰ τὶς σχέσεις Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

Ἡ συνέντευξη ποὺ παραχώρησε στὸν δημοσιογράφο τῆς τοπικῆς ἐφημερίδος "Ἐμπρὸς" κ. Παναγιώτη Τσούμα εἶναι ἐνημερωτικὴ καὶ συγχρόνως ἀναλυτική.

***

1. Ἐρώτηση: Ποιὲς εἶναι οἱ ἐντυπώσεις σας ἀπὸ τὶς συζητήσεις ποὺ ἔγιναν αὐτὴν τὴν ἐποχὴ στὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημερώσεως γιὰ τὴν κρίση μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν;

Ἀπάντηση: Τὶς περισσότερες φορὲς αἰσθάνθηκα βαθειὰ θλίψη. Φαινόταν καθαρὰ ἡ ἄγνοια μερικῶν γιὰ τὰ θέματα αὐτά, ἡ ἀποσπασματικὴ θεώρηση ποὺ εἶχαν, ἡ συνειδητὴ ἢ ἀσυνείδητη προσπάθεια παραπληροφόρησης.

Γιὰ παράδειγμα νὰ ἀναφέρω ὅτι μοῦ ἔκανε τεράστια ἐντύπωση ὅτι ἀκόμη καὶ νομικοὶ ἔγραψαν ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ Πολιτεία ὑπήγαγε διοικητικῶς τὶς Μητροπόλεις τῶν λεγομένων Νέων Χωρῶν στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μὲ τὸν νόμο 3615 τοῦ 1928 ποὺ προηγήθηκε τῆς Πατριαρχικῆς Πράξεως, ἡ ὁποία ἐξεδόθη ἀργότερα τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1928, ἀφήνοντας νὰ ἐννοηθῇ ὅτι εἶναι ἰσχυρότερος ὁ νόμος τῆς Πολιτείας ἀπὸ τὴν Πατριαρχικὴ Πράξη. Ἐνῷ ἀγνοοῦν ὅτι τόσο ἀπὸ τὰ Πρακτικὰ τῆς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου τοῦ Ἰανουαρίου 1928 ποὺ δημοσιεύθηκαν, ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν εἰσηγητικὴ ἔκθεση στὴν Βουλὴ προκειμένου νὰ ψηφισθῇ ὁ νόμος, φαίνεται καθαρὰ ὅτι, πρὶν τὴν ψήφιση τοῦ Νόμου, ὑπῆρξε συμφωνία μεταξὺ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Ἑλληνικῆς Πολιτείας, ἡ δὲ Ἑλληνικὴ Πολιτεία, προκειμένου νὰ ἐκδώση τὸν νόμο, εἶχε ὑπ' ὄψη τῆς ἀποσταλὲν Σχέδιο Πατριαρχικῆς Πράξεως. Τὸ ὅτι δὲν συμπεριλήφθησαν ὅλοι οἱ ὅροι τοῦ Σχεδίου Πράξεως στὸν Νόμο, αὐτὸ δὲν εἶναι σοβαρὸ πρόβλημα, ἀφοῦ ὁ κυρωτικὸς νόμος δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἐπαναλαμβάνη πλήρως τὴν κυρουμένη διεθνῆ Πράξη, ὅπως σημειώνει ὁ Καθηγητὴς Κωνσταντῖνος Βαβοῦσκος. Ἐπίσης, στὸν μεταγενέστερο Νόμο 5438 τῆς 17ης Αὐγούστου 1932 (Καταστατικὸς Χάρτης) μνημονεύεται ρητῶς ὅτι ἡ διοίκηση τῶν Μητροπόλεων αὐτῶν γίνεται σύμφωνα μὲ τὸν νόμο 3615, ἀλλὰ καὶ σύμφωνα μὲ τὴν Πατριαρχικὴ Πράξη τοῦ 1928.

Ὅμως τελικὰ τὸ πρόβλημα ποὺ ἀνέκυψε δὲν εἶναι νομικό, ἀλλὰ καθαρὰ ἐκκλησιολογικό, ἐπειδὴ ἡ εὐχαριστιακὴ συγκρότηση τῆς Ἐκκλησίας δὲν γίνεται μὲ τοὺς νόμους τῆς Πολιτείας, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, διὰ τῶν δογμάτων καὶ τῶν ἱερῶν Κανόνων, καὶ γι' αὐτὸ τὰ νομικὰ ἐπιχειρήματα εἶναι ἀνεπαρκῆ.

Ἐπίσης, μοῦ ἔκανε ἀλγεινὴ ἐντύπωση ἡ ἀδιακρισία μερικῶν, ὁ φανατισμός τους καὶ ὁ ἀπόλυτος τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο μιλοῦσαν καὶ ἀντέκρουαν τὶς ἀπόψεις τῶν ἄλλων. Δὲν διαλέγονται μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο Κληρικοὶ καὶ γενικὰ ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας.

Ἀκόμη κακὴ ἐντύπωση μοῦ ἔκαναν οἱ δημοσκοπήσεις γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ καὶ τὰ ποσοστὰ ποὺ δίνονταν στὸν Πατριάρχη καὶ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο. Κατ' ἀρχὰς σὲ κανονικὰ θέματα δὲν ἔχουν θέση οἱ δημοσκοπήσεις. Μπορεῖτε νὰ φαντασθῆτε το νὰ γίνονται δημοσκοπήσεις γιὰ δογματικὰ καὶ κανονικὰ ζητήματα; Ἔπειτα τὰ ἐρωτήματα ποὺ ἔθεταν γιὰ τὸ ποιός ἔχει δίκαιο ἢ ἄδικο ἦταν κενὰ περιεχομένου. Καὶ αὐτὸ γιατί, ὅπως εἶπε κάποιος, ἂν ἐτίθετο πρῶτα τὸ ἐρώτημα: "Ἔχετε διαβάσει τὴν Πατριαρχικὴ Πράξη τοῦ 1928 καὶ τὸν Καταστατικὸ Χάρτη;", τότε θὰ διαπιστωνόταν ὅτι τὸ 99% τῶν ἀνθρώπων, ἀκόμη δὲ καὶ τῶν Κληρικῶν, δὲν εἶχε διαβάσει τὰ κείμενα αὐτά, ὁπότε δὲν εἶχε νόημα ἡ ἐρώτηση γιὰ τὸ ποιός ἔχει δίκαιο.

2. Ἐρώτηση: Σεβασμιώτατε, στὸ βιβλίο σας "Ἐκκλησιαστικοὶ Ἀναβαθμοὶ" καὶ στὸ κεφάλαιο "Ἡ πόλις ἑάλω ἀλλὰ ζῇ" ἐκφράζετε τὴν ἄποψη ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινούπολης εἶναι ὁ μόνος θεσμὸς ποὺ ἐξακολουθεῖ νὰ ἐκφράζη τὸ οἰκουμενικὸ πνεῦμα τῆς ρωμηοσύνης. Πιστεύετε ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ὑπὸ τὴν νῦν ἡγεσία της ἀσπάζεται αὐτὴ τὴν ἄποψη;

Ἀπάντηση: Πάντοτε πίστευα καὶ τὸ ἔχω δημοσιοποιήσει σὲ διάφορα κείμενά μου, κυρίως στὰ δύο βιβλία ποὺ ἔγραψα γιὰ τὴν σχέση μεταξὺ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἐκφράζει τὴν οἰκουμενικότητα τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ τὴν οἰκουμενικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶναι τὸ τελευταῖο ἀπομεινάρι τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, τοῦ λεγομένου Βυζαντίου. Εἶναι γνωστὴ ἡ ἔκφραση ὅτι ἡ Ἐκκλησία, μὲ πρωτεύοντα ρόλο τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ἀποδείχθηκε τὸ "Βυζάντιο μετὰ τὸ Βυζάντιο" ὅπως εἶπε ὁ μεγάλος Ρουμάνος ἱστορικὸς Γιόρκα. Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο εἶναι ἕνας ἀκοίμητος ὀφθαλμὸς τῆς οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας, τὸ συντονιστικὸ κέντρο τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, οἱ δὲ Μητροπόλεις του ἐπεκτείνονται ἀπὸ τὴν Κορέα μέχρι τὴν Ἀμερική. Γι' αὐτὸ λυπᾶμαι πολὺ ὅταν γίνεται λόγος γιὰ "Τοῦρκο Πατριάρχη", γιατί ὅσοι τὸ λένε αὐτὸ διαπνέονται ἀπὸ μιὰ ἐθνικιστικὴ νοοτροπία ἢ τοὐλάχιστον ὁμιλοῦν ἀδιάκριτα. Πιστεύω ὅτι ἡ ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ποὺ εἶναι ἡ Ἱεραρχία, ἐκτιμᾶ τὴν σπουδαιότητα τοῦ θεσμοῦ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, χωρὶς νὰ ἀποκλείονται καὶ οἱ ἐξαιρέσεις, ἀπὸ ἄγνοια ἢ ἄλλα αἴτια ποὺ εἶναι ἐλλαδοκεντρικά.

3. 'Ἐρώτηση: Ἡ κρίση ποὺ ξέσπασε τελευταία, μὲ ἀφορμὴ κυρίως τὴν ἐκλογὴ νέου Μητροπολίτη στὴν Θεσσαλονίκη, φαίνεται νὰ εἶναι μόνο ἡ κορυφὴ τοῦ παγόβουνου. Ἀκούγεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος προωθεῖ σχέδιο ἀναβάθμισής της σὲ Πατριαρχεῖο τοῦ ἀπανταχοῦ Ἑλληνισμοῦ; Ἂν αὐτὸ ἔχει βάση, ποῦ ὁδηγούμαστε;

Ἀπάντηση: Χαίρομαι γιατί ἔχετε ἀντιληφθῆ ὅτι ἡ Μητρόπολη τῆς Θεσσαλονίκης ἦταν ἁπλῶς ἡ ἀφορμὴ καὶ τὸ παγόβουνο ποὺ φαίνεται. Τὰ αἴτια εἶναι ἄλλα καὶ βαθύτερα. Πιστεύω ὅτι τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι νομικό, ἀλλὰ βαθύτατα ἐκκλησιολογικό. Γράφηκε στὰ Μ.Μ.Ε. ὅτι παρατηροῦνται διάφορες ἐπιδιώξεις γιὰ ἀναβάθμιση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος σὲ Πατριαρχεῖο ὁλοκλήρου τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἐκεῖνο ποὺ γνωρίζω εἶναι ὅτι τέτοιες ἀντιλήψεις καλλιεργήθηκαν στὴν ἐποχὴ τῆς δικτατορίας τῶν συνταγματαρχῶν, ποὺ καὶ τότε δημιουργήθηκε μεγάλη κρίση στὶς σχέσεις μεταξὺ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, μὲ συνέπεια τὴν πτώση τοῦ τότε Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου. Ἐπίσης, καὶ σήμερα μερικοὶ πολιτικοὶ ἄνδρες, ὅπως λέγεται, διακατέχονται ἀπὸ μερικὲς τέτοιες τάσεις μεγαλοϊδεατισμοῦ, μὲ ἄλλη βέβαια μορφή. Σύμφωνα μὲ αὐτὲς πρέπει κατ' ἀρχὰς νὰ γίνη ἑνοποίηση τοῦ κρατικοῦ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο στὴν Ἑλλάδα καὶ στὴν συνέχεια νὰ ἀκολουθήση ἡ προσάρτιση τῶν ἑλληνικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς διασπορᾶς στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὴν ἀπόσπασή τους ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Ἔτσι, κατ αὐτούς, ἡ Ἀθήνα θὰ γίνη τὸ κέντρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μιὰ ἀρχὴ καὶ ἕνα πρῶτο πείραμα πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ εἶναι ἡ συγκρότηση τοῦ "Συμβουλίου Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ" (ΣΑΕ).

Πρόκειται γιὰ ἐπικίνδυνες θεωρίες καὶ ἀπόψεις, διότι χρησιμοποιεῖται ἡ Ἐκκλησία γιὰ πολιτικοὺς καὶ ἐθνικοὺς σκοπούς. Δὲν νομίζω ὅτι τέτοιες ἰδέες καλλιεργοῦνται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἐνῷ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τὸ ἀρνήθηκε αὐτό. Ὅμως τέτοιες ἐπικίνδυνες ἰδέες ὑποθάλπονται ἀπὸ μερικοὺς πολιτικοὺς καὶ ἐκκλησιαστικοὺς κύκλους, οἱ ὁποῖοι τελικὰ πέφτουν στὴν παγίδα τοῦ ἐθνικισμοῦ, εἴτε τοῦ πανσλαυϊστικοῦ, εἴτε τοῦ παναραβικοῦ ἐθνικισμοῦ, καθὼς ἐπίσης δίνουν ἐπιχειρήματα στὴν λεγόμενη "Σκοπιανικὴ Ἐκκλησία". Καὶ οἱ Σκοπιανοὶ ἰσχυρίζονται, ὅτι ἀφοῦ δημιουργήθηκε Σκοπιανικὸ Κράτος, γιατί νὰ μὴ ἔχουν καὶ αὐτοὶ τὴν δική τους ἀνεξάρτητη "Μακεδονικὴ" Ἐκκλησία, στὴν ὁποία θὰ συμπεριλαμβάνονται καὶ οἱ "Μακεδόνες" τῆς Αὐστραλίας καὶ τῶν ἄλλων μερῶν τοῦ κόσμου. Γι' αὐτὸ θεωρῶ ὅτι ἡ ὕπαρξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, μεταξὺ τῶν ἄλλων, ἀπομονώνει κάθε ἐθνοφυλετικὴ τάση, ἀποφεύγοντας τὸν κίνδυνο ποὺ προέρχεται ἀπὸ αὐτὲς καὶ γι' αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ στηρίζουμε.

4. Ἐρώτηση: Τελικά, Σεβασμιώτατε, μήπως οἱ διαφορὲς μεταξὺ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος δὲν ὀφείλονται σὲ διαφορετικὲς ἑρμηνεῖες τοῦ ὑφισταμένου κανονικοῦ καὶ νομικοῦ πλαισίου, ἀλλὰ σὲ προσωπικὲς φιλοδοξίες κυρίως;

Ἀπάντηση: Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἕνα πνευματικὸ Νοσοκομεῖο ποὺ θεραπεύει τὴν πνευματικὴ ἀσθένεια τῶν ἀνθρώπων. Ἔτσι μέσα στὴν Ἐκκλησία ὑπάρχουν θεραπευθέντες, ποὺ εἶναι οἱ ἅγιοι, θεραπευόμενοι ποὺ εἶναι ὅσοι ἀγωνίζονται νὰ θεραπευτοῦν, καὶ ἀθεράπευτοι ὅσοι δὲν θέλουν νὰ θεραπευτοῦν. Εἶναι δὲ φυσικὸ νὰ ὑπάρχη αὐτὴ ἡ διάκριση, γιατί αὐτὸ συνδέεται μὲ τὴν προσωπικὴ ἐλευθερία, καὶ ἔτσι ὑπάρχουν ἄνθρωποι, Κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, μὲ διάφορα πάθη μέσα στὴν Ἐκκλησία.

Γεγονὸς ὅμως εἶναι ὅτι στὴν συγκεκριμένη περίπτωση ἔγιναν ἄστοχες κινήσεις καὶ προτάσεις ἀπὸ Ἀρχιερεῖς ποὺ πυροδότησαν τὴν κατάσταση. Τὸ πρόβλημα ξεκίνησε ἀπὸ τὸ 1998 ὅταν ἕνας Ἀρχιερεὺς πρότεινε στὴν Ἱεραρχία νὰ μνημονεύεται ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν ἀπὸ τοὺς λειτουργοῦντας Ἀρχιερεῖς, ἐνῷ τώρα μνημονεύεται ἡ Ἱερὰ Σύνοδος, ἐπειδὴ τὸ σύστημα διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι Συνοδικό. Στὴν συνέχεια, ἄλλος Ἀρχιερεὺς ἔκανε σχετικὴ εἰσήγηση στὴν Ἱεραρχία νὰ μνημονεύεται ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἀκόμη καὶ στὶς Ἐπαρχίες τῆς Βορείου Ἑλλάδος, τῶν ὁποίων οἱ Ἀρχιερεῖς μνημονεύουν τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, καθὼς ἐπίσης καὶ ἄλλοι Ἀρχιερεῖς τὸ ἐφήρμοσαν στὴν πράξη, γιὰ προσωπικούς τους λόγους. Ὅμως τὸ Πατριαρχεῖο ἀντέδρασε τότε γιὰ πρώτη φορά, μὲ ἀποστολὴ Πατριαρχικοῦ Γράμματος, γιατί κάτι τέτοιο θὰ ἀνέτρεπε τὸ ἐκκλησιαστικὸ θεσμικὸ σύστημα διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἄρχισε ἡ κρίση στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ἠμουν μέλος τῆς σχετικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς καὶ γνωρίζω ὅλες τὶς λεπτομέρειες γιὰ τὸ πῶς ἄρχισε ἡ κρίση μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν.

5. Ἐρώτηση: Ἔχει συνειδητοποιήσει, νομίζετε, ἡ ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τί θὰ σήμαινε γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ τυχὸν περαιτέρω ἀποδυνάμωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅπως ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας καὶ ἐνδεχομένως τὸ Βατικανὸ ἐπιδιώκουν;

Ἀπάντηση: Ἡ ὅλη ἐξέλιξη τῆς καταστάσεως καὶ ἡ παραπληροφόρηση γύρω ἀπὸ τὸ θέμα αὐτὸ συντελεῖ στὴν ἀποδυνάμωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας, μετὰ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1453, ἀνέπτυξε τὴν θεωρία τῆς Τρίτης Ρώμης καὶ διεκδικεῖ τὴν πρωτοκαθεδρία ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, περιθωριοποιῶντας τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Καὶ τώρα τὸ ἐπιδιώκει μὲ τὴν προσπάθεια ἀναβαθμίσεως μερικῶν Τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. Τὸ Βατικανὸ ἐπίσης ἐπιδιώκει ἢ χαίρεται μὲ τὰ προβλήματα ποὺ δημιουργοῦνται στὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Προσωπικὰ πίστευα ἀπὸ παλαιὰ ὅτι ἡ ἐπιμονὴ τοῦ Πάπα νὰ ἔλθη στὴν Ἀθήνα ἐκινεῖτο σὲ αὐτὴν τὴν προοπτική. Αὐτὸν τὸν κίνδυνο τὸν ἔχουν συνειδητοποιήσει πολλοὶ Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

6. Ἐρώτηση: Ἡ παρατηρούμενη ἀπὸ πολλὲς πλευρὲς προσπάθεια ἀποδυνάμωσης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου θὰ λέγατε ὅτι ὀφείλεται σὲ μιὰ τάση ἐθνικοποίησης τῶν ἐπὶ μέρους Ἐκκλησιῶν στὸ χῶρο τῆς Ὀρθοδοξίας; Καὶ ἂν ναί, αὐτὸ εἶναι καλὸ ἢ κακὸ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία;

Ἀπάντηση: Ὁ ἐθνοφυλετισμὸς ἀποτελεῖ τὸν μεγαλύτερο κίνδυνο τῆς συγχρόνου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ Πατριαρχικὴ Σύνοδος τοῦ 1872, ποὺ λειτούργησε ὅπως ἡ Σύνοδος ποὺ ἔγινε πρὶν λίγες ἡμέρες στὴν Κωνσταντινούπολη, κατεδίκασε τὸν ἐθνοφυλετισμὸ ὡς αἵρεση. Μὲ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἀναπτύχθηκε ὁ ἑλληνικὸς ἐθνικισμός. Μὲ τὴν βουλγαρικὴ ἐξαρχία τὸ 1870 καλλιεργήθηκε ὁ βουλγαρικὸς καὶ κατ' ἐπέκταση ὁ σλαυϊκὸς ἐθνικισμός. Καὶ μὲ τὴν κατάληψη τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας ἀπὸ τοὺς Ἄραβας, μὲ τὴν συνεργασία τῆς Τσαρικῆς Ρωσίας, ὅπως ἐκφράσθηκε ἀπὸ τὸν Ρῶσο Πρόξενο στὴν Συρία Μπηλάηεφ, τὸ 1896, ἐκφράστηκε ὁ ἀραβικὸς ἐθνικισμός. Αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ μεγάλο πρόβλημα τῶν ἡμερῶν μας, ὅπως τὸ βλέπει κανεὶς στὴν Εὐρώπη, κυρίως ὅμως στὴν Ἀμερική, ποὺ οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες εἶναι "ἐθνικὲς" Ἐκκλησίες, ἀφοῦ ἦταν Ἐκκλησίες μεταναστῶν καὶ μετέφεραν τὶς παραδόσεις καὶ τὸ πνεῦμα τῶν πατρίδων τους. Συνέπεια αὐτοῦ τοῦ προβλήματος εἶναι ὅτι οἱ ξένοι βλέπουν τὴν παρουσία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας σὲ ἑλληνόφωνη, σλαυόφωνη καὶ ἀραβόφωνη Ὀρθοδοξία. Τώρα δὲ μὲ τὴν κρίση στὶς σχέσεις μεταξὺ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, παρουσιάζεται καὶ διάσπαση μεταξὺ τῶν ἑλληνοφώνων Ἐκκλησιῶν, ἀκόμη καὶ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀμερικῆς. Ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νὰ ἐπαναληφθῆ στὶς ἡμέρες μας, μὲ ἄλλη μορφή, ἡ διάσπαση τῶν Ἑλληνικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀμερικῆς στὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰῶνος σὲ βασιλόφρονας καὶ βενιζελικούς. Πρέπει νὰ προσέξη αὐτὸ τὸ σημεῖο πολὺ κυρίως ἡ πολιτικὴ Ἡγεσία τοῦ τόπου. Δὲν εἶναι καιρὸς γιὰ πειράματα στὸν χῶρο τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ κυρίως στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία πρέπει νὰ ἐκφράζη τὴν ἑνότητα καὶ ὄχι τὴν διαιρεμένη κοινωνία.

Ὁ κίνδυνος ἀποδυναμώσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου φαίνεται στὴν Ἀμερική. Εἶναι γνωστὸν ὅτι στὴν Ἀμερικανικὴ Ἤπειρο δὲν ὑπάρχει ἑνιαία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλὰ κάθε Πατριαρχεῖο καὶ κάθε αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία ἔχει καὶ τὶς δικές του Ἐκκλησίες. Τὸ πρόβλημα τῆς Διασπορᾶς εἶναι ἕνα πρόβλημα μὲ τὸ ὁποῖο πρόκειται νὰ ἀσχοληθῇ ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ποὺ προετοιμάζεται. Ἐπίσης, ὑπάρχουν καὶ πολλὲς Ἐκκλησίες Παλαιημερολογιτῶν ἢ Ἐπίσκοποι ἀχειροτόνητοι. Γιὰ νὰ διασφαλισθῇ ἡ ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ νὰ ἀντιμετωπισθοῦν μερικὰ προβλήματα, δημιουργήθηκε ἡ λεγομένη SCOBA (Σύνοδος Κανονικῶν Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων Ἀμερικῆς) ὑπὸ τὴν προεδρία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς ποὺ ὑπάγεται στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Μπορεῖτε νὰ φανταστῆτε τὴν ζημιὰ ποὺ θὰ ὑποστῇ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Ἀμερική, μὲ τὴν ἀποδυνάμωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τὸ ὁποῖο διακρίνεται ἀπὸ τὴν οἰκουμενική του ἀποστολὴ καὶ διασφαλίζει τὴν ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν;

7. Ἐρώτηση: Ἔχει εἰπωθεῖ, Σεβασμιώτατε, ὅτι γιὰ νὰ ἐνταχθῇ ἕνας ἄνθρωπος στὴν παγκοσμιότητα, προϋπόθεση εἶναι νὰ μάθη νὰ ζῇ καὶ πέρα ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας αὐτὸ ἰσχύει πολὺ περισσότερο ἂν θέλουν πραγματικὰ νὰ προσφέρουν μὲ τὸ παράδειγμά τους.

Σπανίως ὅμως βλέπουμε τέτοια παραδείγματα καὶ τὸ ἐρώτημα εἶναι μήπως τελικὰ ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ χῶρος πνευματικὸς ποὺ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἔχει καταστεῖ χῶρος ἀπνευμάτιστος; Καὶ δὲν ἐννοῶ θεολογικά.

Ἀπάντηση: Ἀσφαλῶς ὑπάρχει διαφορὰ μεταξὺ παγκοσμιότητας καὶ παγκοσμιοποίησης. Ἡ παγκοσμιότητα ἔχει σχέση μὲ τὴν λεγόμενη πολυπολιτισμικὴ κοινωνία στὴν ὁποία ὁδηγούμαστε καὶ εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ ζήσουμε. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔζησε πάντα σὲ μιὰ πολυπολιτισμικὴ κοινωνία. Γιὰ τὴν καλὴ συνύπαρξη τῶν διαφόρων πολιτισμῶν πρέπει νὰ ἐφαρμοσθῇ ἡ λεγομένη ἀρχὴ τῶν συστημάτων, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία πρέπει νὰ ὑπάρχουν τρεῖς προϋποθέσεις ἤτοι σαφὴς γνώση τῶν ὁρίων μεταξὺ τῶν παραδόσεων, σεβασμὸς τῆς ἄλλης πολυπολιτισμικῆς ὁμάδας καὶ γέφυρα ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν διαφόρων πολυπολιτισμικῶν ὁμάδων. Ἔτσι ἀποφεύγεται τόσο ἡ πολιτιστικὴ ἀλλοτρίωση ὅσο καὶ ὁ φονταμενταλισμός. Ὅταν μιὰ Ἐκκλησία δὲν κινεῖται μέσα σὲ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ εἶναι ἢ ἐκκοσμικευμένη ἢ φονταμενταλιστική, καθὼς ἐπίσης εἶναι "ἀπνευμάτιστη", ὅπως τὸ χαρακτηρίζετε.

8. Ἐρώτηση: Ἀκούσθηκαν τὸν τελευταῖο καιρὸ κάποιες ἀπόψεις γιὰ τὸ ὅτι εἶναι ἀνάγκη νὰ χωρισθῇ ἡ Πολιτεία ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία γιὰ νὰ μὴ διαταράσσωνται οἱ μεταξύ τους σχέσεις. Ποιά εἶναι ἡ γνώμη σας;

Ἀπάντηση: Πράγματι, παρετήρησα ὅτι ἡ πρόσφατη συζήτηση περιστράφηκε καὶ πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτή. Διετύπωσα δὲ γραπτῶς τὴν ἄποψη ὅτι αὐτὴ ἡ συζήτηση γιὰ τὴν διαπάλη μεταξὺ κανονικότητος καὶ νομιμότητος, θὰ γίνη ἀφορμὴ νὰ ἐπιχειρηθῇ, ἐνδεχομένως, μὲ τὴν πρώτη εὐκαιρία, ὅταν θὰ γίνη ἀναθεώρηση τοῦ Συντάγματος, νὰ βγῇ ἀπὸ τὸ τρίτο ἄρθρο του ἡ ἀναφορὰ στὸν Συνοδικὸ Τόμο τοῦ 1850 καὶ τὴν Πατριαρχικὴ Πράξη τοῦ 1928, ἢ νὰ γίνουν μερικὲς ἄλλες ρυθμίσεις καὶ ἀλλαγὲς στὶς σχέσεις μεταξὺ τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως, γιὰ νὰ μὴ ἐμπλέκεται ἡ Πολιτεία σὲ αὐτές τις ἐνδοεκκλησιαστικὲς διενέξεις.

Ἁπλῶς ὅμως θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ὅτι ὅταν διαβάση κανεὶς προσεκτικὰ τὸ τρίτο ἄρθρο τοῦ Συντάγματος σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸ δέκατο τρίτο ἄρθρο του θὰ διαπιστώση ὅτι δὲν ὑφίστανται μεγάλες ἐμπλοκὲς καὶ δὲν χρειάζεται ἀναθεώρηση τοῦ Συντάγματος γιὰ νὰ γίνουν μερικὲς νομοθετικὲς ἀλλαγές. Ἄλλωστε, καὶ ὁ Καταστατικὸς Χάρτης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος δὲν προβλέπεται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα νὰ εἶναι νόμος τοῦ Κράτους. Θὰ μποροῦσε ἕνας νόμος τῆς Πολιτείας νὰ ρυθμίζη τὸ νομικὸ καθεστὼς ποὺ θὰ διέπη τὴν Ἐκκλησία σὲ σχέση μὲ τὴν Πολιτεία, ὅπως γίνεται μὲ τὸ Γερμανικὸ Σύνταγμα, ὅπως καὶ μερικὰ ἄλλα ζητήματα καὶ νὰ δίδεται ἡ δυνατότητα στὴν ἴδια τὴν Ἐκκλησία νὰ καταρτίζη τὸν Καταστατικὸ τῆς Χάρτη καὶ νὰ ἐκδίδη κανονιστικὲς διατάξεις γιὰ νὰ διοικῆται σύμφωνα μὲ τοὺς Ἱεροὺς Κανόνας.

Βρίσκω τὴν εὐκαιρία νὰ ὑπογραμμίσω ὅτι προσωπικὰ θεωρῶ ὑποτιμητικὸ νὰ γράφεται στὸν Καταστατικὸ Χάρτη (Νόμο τοῦ Κράτους) ὅτι ὁ Μητροπολίτης δίδει ἐνώπιον τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καὶ τοῦ Ὑπουργοῦ Παιδείας τὴν διαβεβαίωση "περὶ τῆς ἐκπληρώσεως τῶν "ἀρχιερατικῶν" αὐτοῦ καθηκόντων" (ἄρθ. 26 τοῦ Νόμου 590/1977), ἀφοῦ προηγήθηκε ἡ ἀρχιερατικὴ ὁμολογία κατὰ τὴν διάρκεια τῆς χειροτονίας του.

Γενικὰ πρέπει νὰ γίνη κάτι πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτή, δηλαδὴ στὴν ἐλευθεροποίηση, τόσο ὡς πρὸς τὴν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας ὅσο καὶ πρὸς τὴν ἀπόδοση τῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοσύνης, ἀλλὰ αὐτὸ πρέπει νὰ γίνη μέσα σὲ μιὰ ἤρεμη ἀτμόσφαιρα καὶ ὄχι σὲ ἐντάσεις.

9. Ἐρώτηση: Στὸν χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ποιοὶ ἀπὸ τοὺς σημερινοὺς Ἱεράρχες νομίζετε ὅτι ξεχωρίζουν;

Ἀπάντηση: Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, μαζὶ μὲ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο, ἀποτελεῖται ἀπὸ 81 Ἀρχιερεῖς, οἱ ὁποῖοι διακρίνονται ἀπὸ πολλὰ καὶ ποικίλα χαρίσματα. Δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ ἔχουν ὅλοι τὰ ἴδια χαρίσματα, γιατί τότε δὲν θὰ ὑπῆρχε ἀληθινὴ κοινωνία. Δὲν θὰ ἤθελα αὐτὴν τὴν στιγμὴ νὰ ἀναφέρω ὀνόματα, γιατί θὰ ἀδικήσω διαφόρους ἀδελφούς. Πάντως οἱ Ἀρχιερεῖς ποὺ ξεχωρίζουν σὲ διαφόρους τομεῖς δὲν εἶναι μόνον αὐτοὶ ποὺ παρουσιάζονται στὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης.

10. Ἐρώτηση: Γιὰ τὸν Ἀλβανίας Ἀναστάσιο ποιά εἶναι ἡ γνώμη σας;

Ἀπάντηση: Γνωρίζω τὸν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίκοπο Ἀλβανίας ἀπὸ Πρεσβύτερο καὶ τὸν ἐκτιμοῦσα, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος μὲ ἀγαποῦσε. Ὑπῆρχε μιὰ στενὴ σχέση καὶ ἐπικοινωνία μεταξὺ τοῦ Μάκ. Ἀλβανίας κ. Ἀναστασίου καὶ τοῦ ἀειμνήστου Γεροντός μου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμπωπίας κυροῦ Καλλινίκου. Εἶχε ἔλθει πολλὲς φορὲς στὴν Ἔδεσσα γιὰ ὁμιλίες καὶ θεῖες Λειτουργίες. Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καὶ πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιος εἶναι ἐκφραστὴς τῆς παγκοσμιότητος τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, εἶναι ἔξυπνος ἄνθρωπος, ἔχει πολλὰ χαρίσματα καὶ εἶναι γνώστης τῶν συγχρόνων προβλημάτων καὶ γι' αὐτὸ συνεργάζεται στενὰ μὲ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, τὸ ὁποῖο τὸν ἀξιοποιεῖ σὲ διάφορες ἐκκλησιαστικὲς ἀποστολές.

Τελειώνοντας θὰ ἤθελα νὰ ὑπογραμμίσω ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο εἶναι εὐλογημένο ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος εἶναι μιὰ ζωντανὴ Ἐκκλησία, γι' αὐτὸ καὶ πρέπει τὸ ταχύτερο ἡ κρίση αὐτὴ νὰ περατωθῇ καὶ νὰ ὑπάρχη στενὴ ἐπικοινωνία μεταξύ τους γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, τὴν ἑνότητα τῆς κοινωνίας καὶ τὴν ἀποτροπὴ τῶν διαφόρων ἐθνοφυλετισμῶν.-